Το ερευνητικό πρόγραμμα ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ γεννήθηκε από μία ιδέα της Francesca Alvisi και της Silvia Merlino, ερευνητριών του CNR-ISMAR, καθώς και της Elisa Baldrighi του CNR-IRBIM σε συνεργασία με τις Silvia Mattoni, Francesca Messina και Luca Balletti της Μονάδας Επικοινωνίας και Δημόσιων Σχέσεων του CNR. Στόχος του προγράμματος είναι η συλλογή, ο εξορθολογισμός και η βελτίωση διάφορων προγραμμάτων που διεξάγονται διαχρονικά στο CNR με σχολεία και πολίτες που εστιάζουν σε θέματα της ΘΑΛΑΣΣΑΣ.

Μεταξύ αυτών, το «Περπατώντας στα Ίχνη της Θάλασσας…» είναι το πρόγραμμα από το οποίο αντλεί το όνομα και την έμπνευση. Ξεκίνησε το 2019 επίσης χάρη σε μια ιδέα της Francesca Alvisi, θαλάσσιας γεωλόγου με έδρα το CNR-ISMAR στην Μπολόνια, η οποία και πρότεινε μια συνεργασία με την Ιταλική Ένωση Περιπατητών, προκειμένου τα μέλη της, συνοδοί και εθελοντές να ανακαλύψουν ίχνη της θάλασσας ακόμη και εκεί που δεν είναι εμφανή. Οι προτεινόμενες δράσεις ήταν οι εξής τρεις: 1) μια σειρά ανοιξιάτικων περιπάτων καθοδηγούμενων από την Francesca σε μονοπάτια που σχεδιάστηκαν για να επιτρέψουν στους συμμετέχοντες να βρουν ίχνη της θάλασσας ακόμη και εκεί που δεν ήταν εμφανή˙ 2) μια σειρά 7 σεμιναρίων, το καθένα από τα οποία είχε ως στόχο να επεξηγήσει τις 7 θεμελιώδεις αρχές του Θαλάσσιου Γραμματισμού, προκειμένου να συμπληρώσουν τις υπαίθριες δράσεις˙ 3) έναν κύκλο συνεδρίων με προσκεκλημένους ερευνητές από το CNR-ISMAR, προκειμένου να αναδείξουν ειδικά θέματα της θαλάσσιας έρευνας και σχετικών δραστηριοτήτων.

Το δεύτερο πρόγραμμα είναι το SeaCleaner, ένα πρόγραμμα συνεργασίας που ξεκίνησε από την Silvia Merlino, φυσικό με έδρα το CNR-ISMAR στην πόλη Lerici της Ιταλίας, που συνδυάζει έρευνα, συμμετοχική επιστήμη και εκπαίδευση για την περιβαλλοντική αειφορία. Το πρόγραμμα SeaCleanner ξεκίνησε στο Καταφύγιο Κητοειδών «Πέλαγος», μια προστατευόμενη θαλάσσια περιοχή στην οποία ζουν διάφορα είδη θαλάσσιων θηλαστικών και είναι περιτριγυρισμένη από ακτές μιας παράξενης διχοτόμησης: είναι περιοχές πλούσιες σε πάρκα και προστατευόμενα μέρη πολύ υψηλού κοινωνικού ενδιαφέροντος, γνωστές για την ομορφιά και τη μοναδικότητα των θαλάσσιων οικοσυστημάτων τους˙ την ίδια στιγμή έχουν πληγεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από την ανθρώπινη δραστηριότητα.

Στόχος του προγράμματος SeaCleanner είναι να ευαισθητοποιήσει περισσότερο τους πολίτες σχετικά με το πρόβλημα της αυξημένης ρύπανσης από ανθρωπογενή απόβλητα που απαντώνται στη θάλασσα και ιδιαίτερα τα πλαστικά που τα βρίσκουμε σε μεγάλες ποσότητες ξεβρασμένα στις παραλίες των ακτών μας. Οι πολίτες ενημερώνονται για διάφορα ζητήματα που σχετίζονται με τη σύνθεση, τη χρήση, τη διάθεση, την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση αυτών των υλικών, με στόχο να βελτιστοποιήσουν τη χρήση τους και να μειώσουν τη διασπορά τους στο περιβάλλον. Το πρόγραμμα SeaCleanner το κατάφερε αυτό με το να φέρει μαθητές και πολίτες πιο κοντά στην επιστήμη με έναν τρόπο ενεργό, δίνοντάς τους την ευκαιρία να συμμετέχουν σε εκστρατείες συλλογής και ανάλυσης δεδομένων, επεκτείνοντας τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους και τέλος αυξάνοντας τη δυνατότητα συλλογής μεγάλου αριθμού δεδομένων σε πολύ μεγάλες περιοχές και σε σύντομο χρονικό διάστημα μέσω της συμμετοχικής επιστήμης ή αλλιώς της Επιστήμης των Πολιτών.

Η «μορφή» και το επιστημονικό πρωτόκολλο που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος SeaCleanner εύκολα μπορούν να εξαχθούν και να μοιραστούν, καθώς επινοήθηκαν και αναπτύχθηκαν από μαθητές της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Επίσης, οι μαθητές δημιούργησαν το λογότυπο με το οποίο θέλουν να αντιπροσωπεύεται η σύνδεση ανάμεσα στην «καρδιά» του προγράμματος SeaCleanner που εντοπίζεται στο Καταφύγιο «Πέλαγος», και το πρόβλημα της απόρριψης αποβλήτων στο περιβάλλον που επηρεάζει ολόκληρο τον πλανήτη και αποτελεί μια πρόκληση για τις μελλοντικές γενιές.

Το τρίτο πρόγραμμα, που μόλις αναπτύχθηκε, ονομάζεται WaterWeWaste (Το Νερό που Σπαταλούμε) και αποτελεί και πάλι μέρος μιας τοπικής συνεργασίας, αυτήν την φορά μεταξύ του CNR-ISMAR και του Salesian Institute Holy Virgin του Αγ. Λουκά της Μπολόνιας (Ιταλία). Το ενδιαφέρον στο νερό, τον κύκλο του, τις σχέσεις του με το κλίμα και τη χρήση των υδάτινων πόρων προέρχεται από μία τάξη στο πλαίσιο του προγράμματος cheACQUA χάρη σε μια συνεργασία με τη Francesca Alvisi η οποία συμπεριέλαβε ένα σχολείο της Μπολόνιας, προκειμένου να συνεργαστεί με το δίκτυο των σχολείων στην περιοχή Trentino που συντονίζεται από το Ίδρυμα FBK στο Trento της Ιταλίας.

Οι μαθητές της Μπολόνιας είχαν ως πρωταρχικό στόχο τη μελέτη της σημασίας της θάλασσας που αποτελεί τον βασικό αποδέκτη όλων των εσωτερικών υδάτων, αναφορικά με την εξέλιξη της περιοχής, τον κύκλο του νερού και τα φυσικά και τεχνητά αλλουβιακά (προσχωσιγενή) συστήματα (π.χ. ποτάμια και κανάλια, δέλτα και παράκτιες πεδιάδες). Έπρεπε να αναλύσουν κάποιες συγκεκριμένες περιπτώσεις μέσω της δημιουργίας μοντέλων που αναπαράγουν τη μορφολογία της παράκτιας περιοχής. Αυτή η πρωτοβουλία της Επιστήμης των Πολιτών ξεκίνησε ακριβώς λόγω αυτής της περιόδου της καραντίνας που ώθησε τον καθένα να υλοποιήσει εξ’ αποστάσεως μαθησιακές δραστηριότητες, ως έναν εναλλακτικό τρόπο μάθησης.

Το τέταρτο πρόγραμμα έχει τίτλο «Tipicità in Blu». Από το 2016, το CNR-IRBIM συμμετέχει στο συγκεκριμένο φεστιβάλ με επιχορήγηση από τον Δήμο της Ανκόνα της Ιταλίας και το Εμπορικό Επιμελητήριο και με τη συνεργασία διαφόρων τοπικών φορέων διοίκησης και Αλιευτικών Ενώσεων. Η εκδήλωση γενικώς εστιάζει στη σύνδεση μεταξύ της πόλης και της θάλασσας, συμπεριλαμβάνοντας πηγές διατροφής και οίνου καθώς επίσης τουριστικούς – οικονομικούς – πολιτισμικούς πόρους που συνδέονται με τη Γαλάζια Οικονομία. Σε αυτό το πλαίσιο, οι ερευνητές του CNR-IRBIM προωθούν εκπαιδευτικές δραστηριότητες και σεμινάρια για σχολεία και πολίτες σχετικά με ζητήματα που αφορούν το θαλάσσιο οικοσύστημα και τους οργανισμούς που ζουν σε αυτό. Επίσης, προσφέρουν την ευκαιρία επισκέψεων στο Ινστιτούτο προκειμένου να αναδείξουν τις καθημερινές τους δραστηριότητες στα εργαστήριά τους.

Κατά τη διάρκεια αυτών των τελευταίων μηνών, οι περιορισμοί στις μετακινήσεις ως αποτέλεσμα του COVID-19 δεν επιτρέπουν στους επιστήμονες να οργανώσουν κοινωνικές εκδηλώσεις και δράσεις που σχετίζονται με την ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ. Ως εκ τούτου, αναπτύχθηκε η ιδέα συλλογής δεδομένων μέσω σύντομων ερωτηματολογίων που απευθύνονται σε μαθητές και πολίτες σε σχέση με την συμπεριφορά και τη στάση τους κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού των ανθρώπων στα σπίτια (lockdown) στην Ελλάδα όπως και σε άλλες χώρες σε όλο τον κόσμο. Αυτά τα ερευνητικά εργαλεία αποσκοπούν στο να κατανοήσουμε και να συγκρίνουμε κάποιες οπτικές της καθημερινότητας των ανθρώπων, όπως είναι η κατανάλωση νερού, φρέσκων θαλασσινών, καθώς επίσης η χρήση και απόρριψη πλαστικών υλικών. Επιπρόσθετα, αυτή η πρωτοβουλία αποτελεί έναν τρόπο να συλλέξουμε δεδομένα και πληροφορίες σχετικά με την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, αντίληψη και αγοραστικές προτιμήσεις των ανθρώπων σε αυτήν την ιδιαίτερη περίοδο και να ανιχνεύσουμε τελικά τυχόν αλλαγές στον τρόπο ζωής και στις συνήθειες του πληθυσμού λόγω της έκτακτης υγειονομικής κατάστασης.

Συντονισμός

Francesca ALVISI - CNR-ISMAR - Μπολόνια (Ιταλία)

Είμαι γεωλόγος, και συγκεκριμένα «ιζηματογενής γεωλόγος» ή ιζηματολόγος και εργάζομαι στο Ινστιτούτο Θαλάσσιων Επιστημών του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας (CNR-ISMAR). Αυτό το επάγγελμα με έχει διδάξει να παρατηρώ την περιοχή γύρω μου, να αναρωτιέμαι για την προέλευση και την ιστορία του και, από τότε που εργάζομαι σε θαλάσσια ζητήματα, να γνωρίσω πόσους δεσμούς υπάρχουν μεταξύ της Γης και της Θάλασσας.

Παθιασμένη με τη ζωή στο ύπαιθρο, πάντα περπατούσα, ευχαριστώ κυρίως τους γονείς μου που μου έχουν μεταδώσει, από την παιδική ηλικία, το πάθος για αυτήν την απλή και επαναστατική δραστηριότητα ταυτόχρονα. Είναι επομένως φυσικό το μονοπάτι μου να συναντήσει αργά ή γρήγορα το μονοπάτι της Trekking Italy. Το 2005 το πρώτο μου ταξίδι ως νέο μέλος και το 2009 το πρώτο μου ταξίδι από την Α.Ε., τότε εξελέγην επίσης σύμβουλος και αντιπρόσωπος και διορίστηκα ως προπονητής εκπαίδευσης.

Εξ ου και η ιδέα να συνδέσουμε επιτέλους την εργασία και το πάθος προτείνοντας μια επίσημη συνεργασία μεταξύ CNR-ISMAR και Trekking Italia που είχε ως θέμα την ανακάλυψη των έντονων και βαθιών σχέσεων που συνδέουν το θαλάσσιο περιβάλλον με τις περιοχές μας και επιτεύχθηκε μέσω συναντήσεων στο σπίτι και στο περπάτημα μαζί.

Επιπλέον, το πάθος για τη γεωλογία, τη φύση και την αφήγηση ιστοριών και τοπίων με οδήγησε από τότε που ως μαθήτρια παθιάστηκα με τη διάδοση και την επικοινωνία της επιστήμης για να μοιραστώ με τους γύρω μου ότι έμαθα σταδιακά και επομένως να τα κοιτάξω με νέα μάτια. Πολλές τάξεις, δάσκαλοι, φίλοι, πολίτες με τους οποίους συνεργάστηκα και δούλεψα, προωθώντας πάντα επιστημονικά θέματα και γνώση του κόσμου της έρευνας.

Silvia MERLINO - CNR-ISMAR - Lerici (SP) (Ιταλία)

Διδακτορικό στην Αστροφυσική και τα στοιχειώδη σωματίδια στο Πανεπιστήμιο της Γρανάδας - Ισπανία (1997 - 2000), μεταδιδακτορικό στο Πανεπιστήμιο της Πάρμα (2000-2001), Ερευνήτρια στο INFM (2001 - 2009), τώρα Ερευνήτρια CNR στο Ινστιτούτο ISMAR. Η επιστημονική δραστηριότητα μέχρι το 2009 άγγιξε δύο βασικά πεδία: "Αστροφυσική - Εξέλιξη του Γαλαξία" και "Διδακτική και εκλαΐκευση της φυσικής", και από το 2009 επίσης Φυσική Ωκεανογραφία / θαλάσσιες επιστήμες. Είναι συγγραφέας και συν-συγγραφέας εθνικών και διεθνών επιστημονικών και εκπαιδευτικών δημοσιεύσεων, καθώς και μαθημάτων πολυμέσων σε CD-ROM και διαδικτυακά, μερικοί νικητές εθνικών και διεθνών βραβείων. Έχει οργανώσει πολλά επιστημονικά φεστιβάλ και δραστηριότητες διάδοσης και προσέγγισης της γνώσης . Ήταν μέλος της ερευνητικής ομάδας INFM για τη διδασκαλία και τη διάδοση της φυσικής (2001-2009) και, ταυτόχρονα, μέλος του επιστημονικού συντακτικού προσωπικού του Φεστιβάλ Επιστήμης της Γένοβας. Είναι συν-υπεύθυνη για το επιστημονικό περιεχόμενο και τα εργαλεία πολυμέσων του Διαλογικού Επιστημονικού Μουσείου Arkimedeion στις Συρακούσες (Σικελία, Ιταλία). Επί του παρόντος διεξάγει έρευνα στον τομέα των θαλάσσιων και περιβαλλοντικών επιστημών στην αειφόρο φυσική και ναυτική ωκεανογραφία. Συμμετέχει επίσης ενεργά σε προγράμματα επιστημονικής εκπαίδευσης, με παρεμβάσεις που κυμαίνονται από τη συμμετοχική επιστήμη έως τη διδασκαλία των πολιτών και τα προγράμματα μη τυπικής μάθησης. Είναι μέλος της ένωσης Ocean Literacy Italia (OLI), της Ευρωπαϊκής Ένωσης Εκπαιδευτικών Θαλάσσιων Επιστημών (EMSEA) και είναι διευθύντρια επικοινωνίας του CNR στο πλαίσιο της Κοινής Ερευνητικής Μονάδας EMSO-Italia (https: //www.emsoitalia .com /).

Elisa BALDRIGHI - CNR-IRBIM - Ανκόνα (Ιταλία)

Μεταπτυχιακό στη Θαλάσσια Βιολογία από το Πολυτεχνείο Marche (2007). Διδακτορικό στη Θαλάσσια Βιολογία και Οικολογία το Πολυτεχνείο Marche (2013) και σε στενή συνεργασία με τα ερευνητικά κέντρα NIOO και NIOZ (Ολλανδία), όπου έχει περάσει ένα μεγάλο μέρος της διδακτορικής διατριβής της. Μετά την απόκτηση του διδακτορικού της, έλαβε αρκετές ερευνητικές επιχορηγήσεις στο CNR της Ανκόνα, του Ifremer και του Université de Bretagne Ovest (IUEM-UBO) στη Γαλλία και το CoNISMa. κερδίζει δύο επιχορηγήσεις έρευνας (LabexMER και Επισκέπτης Επιστήμονας) στο Departement Ressources physiques et Ecosystemes de fond de Mer (REM, Brest). Σήμερα είναι συνεργάτης στο CNR-IRBIM στη Lesina και την Ανκόνα και συμμετέχει σε δύο έργα σχετικά με τα μικροβιώματα των λιμνοθαλάσσιων ψαριών (CNR-IRBIM Lesina) και την ποιότητα των παράκτιων υδάτων (CNR-IRBIM Ancona). Συνεργάζεται ενεργά με την EcoTechSystems s.r.l. και το Πολυτεχνείο Marche - DISVA (Τμήμα Επιστημών Ζωής και Γης). Το κύριο ερευνητικό θέμα αφορά την οικολογία και τη βιοποικιλότητα των παράκτιων μακρο- και μη-βενθικών οργανισμών και των ακραίων βαθιών θαλάσσιων περιβαλλόντων και τις αλληλεπιδράσεις τους με μικροβιακούς πληθυσμούς σε σχέση με τα διαφορετικά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά. Επιπλέον, ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στην ταξινόμηση και τη λειτουργική ποικιλομορφία των νηματωδών σε διαφορετικά θαλάσσια οικοσυστήματα και στην αλληλεπίδρασή τους με μικροοργανισμούς και τη χρήση τους ως δείκτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

Η υδρόβια ομάδα

Federico Plazzi - BVSL Salesian Institute - Μπολόνια (Ιταλία)

Alessia Preci - Πανεπιστήμιο της Μπολόνια - Μπολόνια (Ιταλία)

Γυμνάσιο τάξης 4 - Ινστιτούτο Salesian BVSL - Μπολόνια (Ιταλία)

Η ομάδα των ψαριών

Sabrina Colella - CNR-IRBIM - Ανκόνα (Ιταλία)

Monica Panfili - CNR-IRBIM - Ανκόνα (Ιταλία)

Η ομάδα των πλαστικών

Simona Bronco - CNR-IPCF - Πίζα (Ιταλία)

Francesca Cicogna και Serena Coiai - CNR-ICCOM - Πίζα (Ιταλία)

Marina Locritani - INGV - Λα Σπέτσια (Ιταλία)

Η πορτογαλική ομάδα

Joaquim Ramos Pinto - ASPEA - Λισαβόνα (Πορτογαλία)

Η ισπανική ομάδα

Gabriel Angel Latorre Diaz - EsenRED / CEHS - Logroño (Ισπανία)

José Manuel Gutiérrez Bastida - ESenRED / Ingurugela - Μπιλμπάο (Ισπανία)

Η κινεζική ομάδα

Emily King - COSEE Κίνα - Ξιαμέν (Κίνα)

Η ελληνική ομάδα

Γιολάντα Κουλούρη - HCMR-IMBBC - Κρήτη (Ελλάδα)

Αθανάσιος Μόγιας - Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης - Αλεξανδρούπολη (Ελλάδα)

Η ομάδα της Βραζιλίας

Paulo Lima - Viração Educomunicação - (Βραζιλία)

Η Αυστραλιανή ομάδα

Tullio Rossi - Animate Your Science - Αδελαΐδα (Αυστραλία)