Is geloof in God slechts een overtuiging en geen vorm van kennis?

Is geloof in God slechts een overtuiging en geen vorm van kennis? Deze vraag impliceert een (absolute) tegenstelling tussen geloven en kennen/weten (zie hierover: Geloven en weten). In onze tolerante maatschappij gunnen we iedereen zijn overtuiging, als je maar niet beweert dat je iets weet. Met het gezegde 'Niemand heeft de waarheid in pacht' wordt elk beroep op kennis of waarheid afgewezen (zie hierover: Kun je iets zeker weten?).

Dit wordt in het bijzonder toegepast op geloof in de christelijke God of andere religies. Discussies over religie lopen vaak dood door de opmerking: "Ja, maar wat jij beweert over God en zo is toch alleen maar geloof? Dat is toch niet iets wat je weet?". Op deze wijze worden geloven en weten dus als elkaar uitsluitende tegenstellingen gezien. Op de pagina "Wat is kennis?" hebben we gezien dat er 4 voorwaarden zijn om een overtuiging ook te mogen bestempelen als kennis:

1. Geloof of overtuiging
2. Waarheid
3. Rechtvaardiging
4. De overtuiging mag niet toevallig waar zijn

Hoe zit dat nu als het om geloof in God gaat? Aan drie van de vier voorwaarden kan gemakkelijk worden voldaan:

• Wie gelooft in bestaan van God, gelooft uiteraard dat God bestaat (voorwaarde 1).
• Die overtuiging heeft ook voldoende rechtvaardiging, omdat het een spontane overtuiging is, die is gevormd door intuïtie, gevoelens en ervaring (voorwaarde 3).
• Dit geloof is niet toevallig tot stand gekomen, maar door de eigen cognitieve vaardigheden van de gelovige of op een betrouwbare manier geproduceerd (voorwaarde 4), want als God bestaat is het waarschijnlijk dat hij ons zo gemaakt heeft dat wij kunnen weten dat hij er is.

De vraag die overblijft is: is de overtuiging dat God bestaat ook waar (voorwaarde 2)? Iemand die beweert dat je nooit kunt weten of God bestaat, heeft blijkbaar het antwoord op die vraag gevonden. Zo iemand gaat ervan uit dat er geen God is, en dáárom kun je niet weten dat God bestaat. In dat geval kan geloof inderdaad nooit meer zijn dan een geloof (in tegenstelling tot weten). Het lijkt er dus op dat het niet-bestaan van God als aanname zit verstopt in de uitspraak dat geloof in God 'niet meer is dan een geloof'. Maar dan is het een cirkelredenering als als argument ongeldig. Als de atheïst een intellectueel probleem heeft met religieus geloof in God, dan mag hij uiteraard niet vooronderstellen dat God niet bestaat.

Het is dus vrij simpel. Als God bestaat, dan kun je ook weten dat God bestaat. In dat geval kan namelijk aan alle vier voorwaarden worden voldaan. Natuurlijk bewijst dit niet dat God bestaat of dat geloof in God automatisch kennis is. Het zegt alleen dat de vraag of godsgeloof méér is dan een geloof afhangt van de vraag of God bestaat. Dat is een open vraag; het is niet fair om dit vooraf uit te sluiten. Wie aanneemt dat God niet bestaat, zal daarvoor onafhankelijke argumenten moeten leveren.

Geraadpleegde bronnen:

Paas, S. en Peels, R., God bewijzen. Uitgeverij Balans, Amsterdam 2013, p94-96