De wetenschap staat in onze Westerse cultuur in hoog aanzien. Dit geldt vooral voor de natuurwetenschap, die ons onder andere in staat heeft gesteld om ruimtereizen te maken en medicijnen te ontwikkelen tegen vele gevreesde ziektes.
Als je je nog nooit verdiept hebt in de geschiedenis en filosofie van de wetenschap, dan zou je kunnen denken dat wetenschap een onproblematische methode tot waarheid is. Je doet een wetenschappelijke waarneming en je weet hoe het zit. Je doet een wetenschappelijk experiment en je weet hoe de wereld werkt. Was het maar zo simpel!
Ik kan hier niet in enkele pagina's de grote complexiteit van het wetenschappelijk bedrijf uitwerken. Daar zijn vele boeken over geschreven en de schrijvers daarvan zijn het onderling ook niet over alles eens. Niet alleen de wetenschap maakt een historische ontwikkeling door, maar ook de opvatting over wat wetenschap eigenlijk is. Een denker uit de periode van de Verlichting heeft een andere opvatting over wetenschap dan een postmodern filosoof.
Ik wil hier slechts enkele problemen aanstippen, die laten zien dat wetenschap niet de waarheid in pacht heeft.
1. Underdetermination of theory by data
2. Radical theory change in the history of science
3. The difficulties in devising a “crucial experiment”
4. The enormously complex issues associated with determining what is the “best explanation” of a given set of observations
5. Wetenschap heeft slechts modellen van de werkelijkheid
6. Er zijn vigerende wetenschappelijke theorieën/modellen, die niet met elkaar verenigbaar zijn:
relativiteitstheorie vs quantumtheorie
7. Er bestaan geen naakte feiten. Iedere waarneming wordt gedaan binnen een bepaald referentiekader. Een waarneming draagt zijn interpretatie niet in zich. Voorbeeld: Aardlagen dragen geen datumstempel. Om aardlagen (en andere zaken) te kunnen dateren moet je een keuze maken uit tientallen methodes. Er zijn aannames nodig om de methoden te kunnen hanteren.
8. Op het niveau van de structuur van de materie worden we geconfronteerd met waarnemingen die tegen onze intuïtie ingaan. Denk hierbij aan het golf-deeltje-dualisme. Dit heeft Fritjof Capra geleid tot het schrijven van The Tao of Physics.
9. De wetenschap heeft een beperkt toepassingsgebied. De wetenschap kan geen uitspraken doen over het bestaan van God.
10. De evolutietheorie is volgens Karl Popper niet falsifieerbaar, en daarmee geen valide wetenschappelijke theorie.
11. Er bestaan geen wetenschappelijke kennis. Kennis is gerechtvaardige, ware overtuiging. Het doet er niet toe langs welke weg de kennis verkregen is. Voorbeeld: Dat de aarde rond is zou je wetenschappelijke kennis kunnen noemen, omdat dat in de eerste eeuw van onze jaartelling door wetenschappers werd aangetoond. Dat de maan rond is heeft nooit ter discussie gestaan; dat ziet ieder kind. Als er kinderen op de maan zouden leven, dan zouden zij de rondheid van de aarde kennen, zoals aardekinderen de rondheid van de maan kennen. Het feit als zodanig, dat aarde en maan rond zijn, is dus niet van specifiek wetenschappelijke aard. Kennis is kennis, ongeacht de weg waarlangs zij tot stand gekomen is. Kennis behoort niet tot een bepaald domein, zoals wetenschap of religie.