Is het waar dat geloof in God alleen rationeel is als het gebaseerd is op goede argumenten? Veel hedendaagse filosofen en theologen denken dat dit niet zo is. Geloof in God kan prima rationeel zijn, ook al zou de gelovige geen enkel argument voor Gods bestaan hebben.
Om deze stelling te kunnen onderbouwen, moeten we eerst twee begrippen uit de kennisleer behandelen: basale en niet-basale overtuigingen.
Stel dat je je herinnert dat je vanmorgen tijdens het ontbijt een grapefruit hebt gegeten. Waar is die overtuiging op gebaseerd? Niet op argumenten of op andere overtuigingen. Je redeneert er niet naartoe; je herinnert het je gewoon.
Of stel dat je een koolmees in de tuin ziet. Je kijkt naar buiten, ziet de koolmees en je denkt: hé, er zit een koolmees in mijn tuin. Is die overtuiging op een argument/redenering gebaseerd? nee, je ziet gewoon dat er een koolmees in de tuin zit.
Of stel dat je pijn in je buik hebt, misschien een zeurend gevoel dat je je plotseling bewust wordt. Moet je een redenering volgen om te constateren dat je pijn in je buik hebt? nee, je voelt gewoon dat je pijn in je buik hebt.
Zo zijn er duizenden dingen die we gewoon herinneren, zien, voelen, e.d. die we geloven, die niet op argumenten zijn gebaseerd, maar toch prima rationeel zijn. Zulke overtuigingen noemen we 'basale' overtuigingen. Ze zijn niet op argumenten gebaseerd, maar toch rationeel.
Daarnaast bestaan er 'niet-basale' overtuigingen: die zijn gebaseerd op argumenten. Voorbeelden zijn:
Je ziet niet in één keer in dat 123 x 321 = 39.483. Het effect van roken op gezondheid is de uitkomst van onderzoek. De overtuiging dat Nederland wereldkampioen wordt, kan gebaseerd zijn op de overtuiging dat we de beste spelers ter wereld hebben.
We hebben dus basale en niet-basale overtuigingen. Sommige overtuigingen zijn perfect rationeel als ze basaal zijn en dus niet op argumenten gebaseerd. Voor andere overtuigingen geldt dat ze alleen rationeel zijn als ze op argumenten zijn gebaseerd. De hamvraag is natuurlijk: welke soort overtuigingen kunnen rationeel zijn ook als ze basaal zijn en welke soorten overtuigingen zijn alleen rationeel als ze op argumenten gebaseerd zijn?
Hierboven hebben we al enkele soorten basale overtuigingen gezien:
Maar we kunnen ook denken aan:
Als je dit zo overziet, dan blijkt dat een groot deel van onze overtuigingen basaal is. Stel je voor dat je overweldigd wordt door een onmiddellijke ervaring van Gods bestaan, en dat je op basis van deze ervaring - dus niet op basis van een argument - gelooft dat er een God is. Waarom zou die overtuiging dan irrationeel zijn?
Miljoenen mensen zeggen religieuze ervaringen te hebben of te hebben gehad. Er is dus alle reden om te denken dat geloof in God prima rationeel kan zijn, ook al heeft de gelovige geen enkel argument voor Gods bestaan.
Zie ook:
Alvin Plantinga, Is Belief in God Properly Basic? Nous, 15 (1) 1981,41-51
Geraadpleegde bronnen:
Paas, S. en Peels, R., God bewijzen. Uitgeverij Balans, Amsterdam 2013, p77-86