het best bewaarde geheim van de epidemiologische geneeskunde
[Dit artikel is ook verschenen in "In Dienst der Genezing", september 2017]
In populaire atheïstische literatuur wordt beweerd dat geloof slecht voor je is. Religie wordt daar vergeleken met virussen of andere ziekteverwekkers. Religie is ongezond en maakt je ziek.[i] Voor deze atheïstische retoriek is echter geen wetenschappelijk bewijs. Het is vooral beïnvloed door de pseudowetenschap van Sigmund Freud, die religieus geloof als een neurose heeft beschreven.[ii] Een psychiatrisch handboek uit 1969 stelt dat religie is voor 'degenen die onzeker zijn, die gebukt gaan onder schuldgevoelens, die buitensporig angstig zijn en die duidelijke overtuigingen missen om het leven aan te kunnen'.[iii] Modern onderzoek naar de relatie tussen religie en gezondheid heeft juist het tegenovergestelde aangetoond. Het is opvallend dat dit niet algemeen bekend is. De voormalig voorzitter van de Royal College of Psychiatrists, Andrew Sims, heeft dit 'het best bewaarde geheim van de epidemiologische geneeskunde' genoemd.[iv] Hij betreurt het gebrek aan aandacht voor dit sterke bewijs: “Regeringen en zorgverleners zouden voor alles het uiterste doen om het te promoten, behalve voor religie en spiritualiteit."[v] Inmiddels is er een uitgebreide literatuur over deze thematiek. In dit artikel willen we de belangrijkste studies op dit gebied onder de aandacht brengen.
De afgelopen jaren is er veel onderzoek verricht naar de effecten van religieuze betrokkenheid op diverse mentale stoornissen. Deze vorm van onderzoek zoekt naar een correlatie tussen twee variabelen, waarbij er is gevonden dat er in grote lijnen een positieve relatie is tussen geloofspraktijk en een betere geestelijke gezondheid. Het belangrijkste boek dat dit onderzoek beschrijft, is het Handbook of Religion and Health, door Koenig, McCullough en Larson, gebaseerd op 1200 studies en 400 reviews.[vi], [vii] In een overgrote meerderheid van de studies (81%) blijkt religieuze betrokkenheid positief te correleren met welzijn en levensgeluk, hoop en optimisme, doel en zingeving in het leven, grotere zelfwaardering, grotere stabiliteit en voldoening in het huwelijk, betere rouwverwerking, meer sociale ondersteuning en minder eenzaamheid, minder depressies en sneller herstel van depressies, minder zelfdoding, minder angstgevoelens, minder psychoses, minder alcohol- en drugsgebruik en minder criminaliteit. Slechts in 4% van de studies werd een ongunstig verband gevonden. Hieronder worden enkele van de vele verbanden nader toegelicht.
Er bestaat omvangrijk onderzoek dat oorsprong, koers en uitkomst van depressieve ziekte verbindt aan religieuze activiteit: 65% van de onderzoeken rapporteerde aanzienlijke voordelen van religieuze betrokkenheid, 5% rapporteerde een negatieve uitkomst; de rest gaf onduidelijke of gemengde resultaten. Over depressie kan gezegd worden dat mensen met christelijk geloof die hun geloof in praktijk brengen, een lager risico lopen op het ontwikkelen van een depressieve stoornis of symptomen daarvan. Ook kunnen religieuze activiteiten leiden tot een vermindering van depressieve symptomen. Vooral betrokkenheid bij gemeenschappelijke, religieuze activiteiten en een hoge waardering van het persoonlijk geloof hebben een positief effect. Georganiseerde activiteiten (zoals naar de kerk gaan), in plaats van privéactiviteiten, bieden de grootste voordelen. Religieuze betrokkenheid helpt mensen stressvolle omstandigheden in het leven die vaak depressie veroorzaken, het hoofd te bieden.
Religieus geloof is ook een krachtige factor die mensen ervan weerhoudt om zelfmoord te plegen en die zelfmoordneigingen bij kinderen, jongeren en volwassenen onderdrukt. Van de 68 studies naar zelfdoding vond 84% lagere aantallen bij meer godsdienstige mensen, terwijl geen enkele studie hogere aantallen vond onder gelovigen.
Geloof vermindert de schadelijke effecten van angstgevoelens en draagt zo bij aan de verbetering van de algemene gezondheid. Van de 69 studies naar angst rapporteerden 35 dat hogere religiositeit gepaard ging met minder angst, terwijl slechts 10 studies meer angst constateerden bij gelovigen.
Religieus geloof is een belangrijke factor bij het beoordelen van de publieke gezondheidsaspecten van alcohol- en drugsgebruik en ook bij de ontwenning en de behandeling van het getroffen individu. Maar liefst 88% van de 86 studies naar alcoholmisbruik en 92% van de 52 studies naar drugsgebruik vonden significant lagere verslavingsniveaus naarmate mensen religieuzer waren.
De positieve correlatie tussen religiositeit en gezondheid roept natuurlijk de vraag op naar een mogelijke verklaring van dit verband. Wat zijn de mechanismes hierachter?
Eén verklaring gaat ervan uit dat geloof niet alleen subjectieve ervaringen geeft, maar ook een basis vormt voor ons wereldbeeld, onze levenshouding en verwachtingen van het leven. Onze antwoorden op levensbeschouwelijke en existentiële vragen dragen bij aan de wijze waarop we het leven ervaren, en hebben daardoor een wezenlijke invloed op onze lichamelijke gezondheid. Om een voorbeeld te noemen, een grote prospectieve studie heeft aangetoond dat hopeloosheid een krachtige risicofactor is voor hartinfarct en kanker, waardoor de kans op overlijden twee tot drie keer zo groot werd.[viii] Een materialistisch wereldbeeld dat het heelal uiteindelijk als onpersoonlijk en troosteloos ziet, zal allerlei gebeurtenissen waarschijnlijk anders waarderen dan een wereldbeeld met samenhang en een hoger doel, dat hoop en troost biedt in de moeilijkste omstandigheden.
Anderen zoeken de verklaring in het feit dat gelovigen – gemiddeld genomen – minder risicovol gedrag vertonen,[ix] zoals probleemdrinken,[x] roken[xi] en losbandig seksueel gedrag. Gelovigen leiden een meer geregeld leven en worden getraind in het beheersen van hun impulsen.
Weer anderen opperen als verklaring de betere sociale verbanden. Een studie vond dat de hogere levensverwachting voor kerkgangers gedeeltelijk kon worden verklaard door betere sociale contacten en grotere stabiliteit van de huwelijken.[xii] Derhalve zou een zuiver biomedisch model om ziektes te verklaren, het belang van goede relaties voor de gezondheid wel eens kunnen onderschatten.
Een vierde verklaring betreft de mogelijke positieve effecten op onze hormoonhuishouding en onze hersenen. Psychoneuroimmunologie is een nieuw onderzoeksgebied, dat de ingewikkelde interacties tussen iemands mentale toestand, hersenen en immuunsysteem onderzoekt. Er zijn aanwijzingen dat emotionele stress kan leiden tot verkoudheid en andere infectieziekten.[xiii] Als je dankzij je geloofspraktijk beter kunt omgaan met stress, dan helpt dat om langer gezond te blijven.
Tenslotte zijn er studies die het verband hebben onderzocht tussen voorbede voor zieken en hun genezing, waarbij de verklaring dus gezocht zou kunnen worden in goddelijke interventie. De uitkomsten van deze onderzoeken zijn niet eenduidig. Een meta-analyse concludeerde dat er onvoldoende bewijs is vóór of tegen gebedsgenezing, en dat de interpretatie en implicaties van de onderzochte studies omgeven zijn door aanzienlijke controverses.[xiv] Aan de Vrije Universiteit is dit jaar een promotieonderzoek gestart naar onverklaarbare gebedsgenezingen.[xv]
Hoewel het opvallend is dat geloven samen blijkt te hangen met betere gezondheidsresultaten, moet het christelijk geloof niet beoordeeld worden op basis van dit soort voordelen, maar of het waar is of niet. De christelijke, holistische benadering van de mens, wiens fysieke, mentale, relationele en spirituele dimensies allen van vitaal belang zijn, vormt een belangrijke correctie op het reductionisme van de moderne geneeskunde. Patiënten zijn niet identiek aan biologische problemen die opgelost moeten worden. Integendeel, effectieve medische interventies zullen alle dimensies van ons mens-zijn in rekening moeten brengen.
In tegenstelling tot de populaire mythe dat religie slecht is voor de gezondheid, suggereert het gepubliceerde wetenschappelijk onderzoek dat geloof samenhangt met een betere gezondheid en een langer leven. In het bijzonder heeft geloof een positief effect op de psychische, mentale gezondheid. De bewijslast van het tegendeel rust op degenen die van mening zijn dat geloof slecht is voor de gezondheid en dat alle vormen van spirituele zorg buiten de moderne geneeskunde zouden moeten worden gehouden.
[i] Zie bijv. Richard Dawkins, ‘God als misvatting’ (Amsterdam, 2006). Dit is de milde vertaling van ‘The God Delusion’, dat letterlijk ‘God als waanbeeld’ betekent.
[ii] Freud S. Die Zukunft einer Illusion. Leipzig: Internationaler Psychoanalytischer Verlag; 1927.
[iii] Mayer-Gross W, Slater E, Roth M. Clinical Psychiatry. 3rd edition. London: Baillière, Tindall & Cassell; 1969.
[iv] Sims A. Epidemiological medicine’s best-kept secret? Advances in Psychiatric Treatment 2004 10(4): 294-295.
[v] Sims A. Is Faith Delusion? Why religion is good for your health. Bloomsbury Academic 2009.
[vi] Koenig HG, McCullough ME, Larson DB. Handbook of Religion and Health. Oxford: Oxford University Press; 2001.
[vii] Koenig HG, Cohen HJ. The Link between Religion and Health: Psychoneuroimmunology and the Faith Factor. Oxford: Oxford University Press; 2002.
[viii] Everson S et al. Hopelessness and risk of mortality and incidence of myocardial infarction and cancer. Psychosom Med 1996; 58(2): 113-21.
[ix] Mellor J, Freeborn B. Religious participation and risky health behaviors among adolescents. Health Econ 2011; 20(10): 1226-40.
[x] Borders T et al. Religiousness among at-risk drinkers: is it prospectively associated with the development or maintenance of an alcohol-use disorder? J Stud Alcohol Drugs 2010; 71(1): 136-42.
[xi] Whooley M et al. Religious involvement and cigarette smoking in young adults: the CARDIA study (Coronary Artery Risk Development in Young Adults study). Arch Intern Med 2002; 162(14): 1604-10.
[xii] Strawbridge W et al. Frequent attendance at religious services and mortality over 28 years. Am J Public Health 1997; 87(6): 957-61.
[xiii] Cohen S et al. Psychological stress and susceptibility to the common cold. NEJM 1991; 325(9): 606-12.
[xiv] Jørgensen K et al. Divine intervention? A Cochrane review on intercessory prayer gone beyond science and reason. J Negat Results Biomed 2009; 8: 7.
[xv] https://www.godgeleerdheid.vu.nl/nl/nieuws-en-agenda/nieuwsarchief/2017/jan-mrt/170102-promotieonderzoek-naar-onverklaarbare-gebedsgenezingen.aspx