De vragen waarvoor ik hier aandacht vraag zijn: Waar voor mij, maar niet voor jou? Ieder zijn waarheid? Is waarheid subjectief?
René van Woudenberg heeft dit in zijn boekje "Er zijn geen dingen die niet bestaan" als volgt beantwoord.
Waar voor jou, maar niet voor mij
Filosofie begint met verwondering. Althans, dat hoor je vaak. Maar het is niet waar. Want soms begint filosofie met ergernis. Ik spreek over mezelf. Wat me soms ergert is het gemak waarmee mensen zeggen dat het een of ander 'waar is voor jou maar niet voor mij'. En wat me soms nog meer ergert is het gemak waarmee dan vervolgens wordt 'geconcludeerd' dat de waarheid 'relatief is. Ik vraag me af: wat bezielt mensen die deze dingen beweren? Of eerder nog: Wat beweren ze eigenlijk? Want het is, als je erover nadenkt, nog niet zo duidelijk wat de bewering 'dat mag waar zijn voor jou maar niet voor mij' te betekenen heeft.
Stel je eens het volgende gesprekje voor. Thomas zegt: 'De Domtoren in Utrecht is lager dan de Euromast' en Richard reageert met de woorden: 'Dat mag waar zijn voor jou, voor mij is het onwaar'. Met Richards reactie is iets mis, zou ik denken. Maar wat? Of neem een ander gesprekje. Irma zegt: 'IJzer zet uit bij verhitting' en Jacqueline's weerwoord is: 'Dat mag waar zijn voor jou, het is onwaar voor mij'. Ook met Jacqueline's reactie is iets mis. Wat? Dit, dat het woordje 'waar' hier op misleidende wijze wordt gebruikt. Dat de Domtoren lager is dan de Euromast is, zou ik zeggen (en iedereen die leest eveneens), waar. Als ik zou zeggen 'waar voor mij' zou ik niets extra's beweren, hooguit verwarring introduceren. Immers dat de Domtoren lager is dan de Euromast heeft niets speciaals met mij te maken. Ook als ik nog nooit van deze opmerkelijke verticale architectonische structuren zou hebben gehoord, zou het nog steeds waar zijn dat de ene lager is dan de ander. Ik zou die waarheid niet kennen maar zij zou er wel zijn. Ook al zou niemand weten dat ijzer bij verhitting uitzet, het zou nog steeds waar zijn. Dat dit waar is, heeft niets speciaals met jou of mij of wie dan ook te maken. Door echter de uitdrukking 'waar voor jou' of 'niet waar voor mij' te gebruiken wordt de suggestie gewekt dat waarheid op één of andere manier van ons afhangt. Maar dat is niet zo.
Nu zou iemand kunnen denken dat ik dit alleen maar kan zeggen omdat ik heb aangeknoopt bij van die simplistische gesprekjes. Want, zo zou men kunnen denken, als Jans zegt 'Dat is waar voor jóu maar niet voor mij' in reactie op Henks bewering dat Karremans een lafaard is, dan is daar toch niets mis mee. Wanneer we het veel lastiger terrein van de morele beoordeling betreden, dan is er toch op z'n best 'waarheid voor jou' of 'waarheid voor mij'? En dat geldt toch in het kwadraat voor religieuze uitspraken?
Volgens mij geldt wat ik heb gezegd naar aanleiding van de simplistische gesprekjes ook hier. Het is misleidend om te zeggen dat het 'waar voor mij maar niet voor jou' is dat Karremans een lafaard is. Het is waar dat Karremans een lafaard is, als hij het is, onafhankelijk van wat jij of ik ervan denken. En het is waar dat God bestaat, als hij bestaat, onafhankelijk van wat jij of ik ervan denken. Of iets waar is, hangt op een bepaalde manier niet van ons af. Waarheid is niet relatief.
Nu een kleine concessie. 'Dat is waar voor jou maar niet voor mij' kan soms toch wel een respectabele bewering zijn. Namelijk wanneer wordt bedoeld 'dat is waar volgens jou maar niet volgens mij'. Dat Karremans een lafaard is, of dat God bestaat, is waar volgens de een maar onwaar volgens de ander. De een gelooft dat, de ander niet. Maar daaruit volgt uiteraard niet dat de waarheid omtrent Karremans of God relatief is. Wat ik heb beweerd kan ik samenvatten in een beeld: De wereld is tjokvol waarheden die een eigen leven leiden. Ze zijn onafhankelijk van wat wij beweren, of denken, of geloven.
Zelfs als wij er niet zouden zijn, zouden er nog oneindig veel waarheden zijn. Dan zou het bijvoorbeeld waar zijn dat wij er niet zijn. (En dat zou zeker niet 'waar voor ons' zijn!). Is dit niet vreselijk wat ik zeg? Is het niet vreselijk arrogant? Beweer ik in feite niet dat ik de waarheid in pacht heb? Nee, natuurlijk niet. Ik zeg alleen dat al die waarheden er zijn. Ik zeg niet dat ik ze ook ken (hoewel ik natuurlijk hoop, en ervan uitga, dat ik er op zijn minst een paar ken). Er zijn vermoedelijk waarheden die geen enkel mens ooit zal kennen, gewoon omdat ze te ingewikkeld zijn en wij te beperkt.
Tenslotte een kleine opgave. Stel eens dat Willem van zwemmen houdt maar Irma niet. Is het dan niet zo dat 'zwemmen is lekker' waar is voor Wilma maar onwaar voor Irma? En is dat geen prachtige weerlegging van wat ik heb beweerd? Nee. Maar waarom dat zo is, kan een ieder wel zelf bedenken.