Is er een verschil tussen rationele en irrationele overtuigingen? Op het eerste gezicht zijn we geneigd om deze vraag bevestigend te beantwoorden. Zeker in het alledaagse leven menen we wel te weten wat bijv. redelijk en onredelijk gedrag is.
In het strafrecht moet het bewijs tegen een verdachte "beyond any reasonable doubt" zijn, boven alle redelijke twijfel verheven.
Ook in het Nederlandse civiele recht spelen redelijkheid en billijkheid een bijzondere en zeer belangrijke rol. Artikel 2:8 lid 1 BW bepaalt als hoofdregel dat de rechtspersoon en degenen die bij zijn organisatie zijn betrokken zich als zodanig jegens elkander dienen te gedragen naar hetgeen door redelijkheid en billijkheid wordt gevorderd. De norm redelijkheid en billijkheid is geen concrete norm, maar wordt ingekleurd afhankelijk van de omstandigheden.
Toch zijn er ook terreinen waarop dat veel minder duidelijk ligt.
De roman "Het Negende Uur" van Pieter Nouwen bevat hierover een interessant fragment (p.131):
Ik zeg hem dat niemand mij ooit heeft kunnen uitleggen waar de grens ligt tussen rationaliteit en irrationaliteit. Ik geloof in een almachtige God, zeg ik, die uit liefde de hemel en de aarde heeft geschapen. Is dat irrationeler dan geloven dat alles er 'zo maar' is gekomen?
Ik geloof ook dat Christus als Zoon van God mens is geworden - dat hij tegelijk volledig God en volledig mens was - en dat hij ons door zijn liefdevolle dood van de zonde en de sterfelijkheid heeft bevrijd. 'Aus Liebe will mein Heiland sterben,' zingt de sopraan in de Matteüspassie. Hiervan kan ik me voorstellen dat ongelovigen het echt een onbegrijpelijk verhaal vinden want dat is het ook. Theologen noemen het niet voor niks een 'schandaal'. Maar wat ongelovigen niet kunnen weten - want daar zijn ze nou eenmaal ongelovigen voor - is hoe zeer alles op zijn plaats valt als je precies dat ene aanstootgevende wonder aanvaardt.
Het belangrijkste van dat wonder is misschien wel dat het rechtvaardigheid mogelijk heeft gemaakt, omdat het goede nooit meer tevergeefs wordt gedaan, Daarmee wordt niet bedoeld dat je dan het goede doet om in de hemel te komen of, erger nog, om de hel te ontlopen. Nee, je probeert het goede te doen, omdat je weet dat je daartoe bent geschapen; omdat je weet dat je deel mag uitmaken van een uit liefde geschapen wereld. De wereld wordt niet geregeerd door een irrationele honger naar macht, geld of lust, maar door de superieure rationaliteit van de liefde. Dankzij die rationaliteit krijgt de wereld werkelijkheid; wordt zij helder en concreet.
...is het rationeel of irrationeel om een oorlog te beginnen, hongersnoden te lenigen, van een oneindig maar begrensd heelal te spreken, een zelfmoord te plegen, te roepen dat de natuurwetenschap voor objectieve waarheid kan zorgen of te denken dat mensen zichzelf ooit zullen begrijpen?
...is het rationeel om uit hebzucht de aardbol leeg te plunderen en irrationeel om postzegels te verzamelen...?
Zie ook: Maakt de God-factor het mysterie van het bestaan groter of kleiner?