9.10
मयाध्यक्षेण प्रकृति: सूयते सचराचरम् ।
हेतुनानेन कौन्तेय जगद्विपरिवर्तते ॥ १० ॥
mayādhyakṣeṇa prakṛtiḥ
sūyate sa-carācaram
hetunānena kaunteya
jagad viparivartate
पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ
разбиение слов, грамматика слов, значение слов
майа̄ — Мною; (асмад, 3.3)
адхйакшен̣а — под надзором; (м, 3.1)
пракр̣тих̣ — материальная природа; (ж, 1.1)
сӯйате — создает; (лаТ, 1.1) सू{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;षूङ्;दिवादिः}
https://ashtadhyayi.com/dhatu/04.0027?type=ting&form=सूयते (to procreate, to conceive, to give birth)
са-чара-ачарам — с движущимися и неподвижными живыми существами; (с, 2.1)
хетуна̄ — по причине; (м, 3.1)
анена — это; (м, 3.1)
каунтейа — о сын Кунти; (м, 8.1)
джагат — мироздание; (с, 1.1)
випаривартате — действует (лаТ, 1.1) https://ashtadhyayi.com/dhatu/01.0862?type=ting&form=वर्तते
अन्वय: anvayaḥ
कौन्तेय! मया अध्यक्षेण प्रकृतिः सचराचरं सूयते। अनेन हेतुना जगत् विपरिवर्तते।
kaunteya! mayā adhyakṣeṇa prakṛtiḥ sacarācaraṃ sūyate| anena hetunā jagat viparivartate|
Дословный перевод:
О сын Кунти! Моим надзором природа с-подвижными-и-неподвижными-существами [мир] создает. По этой причине мир действует.
The Subodhinī commentary by Śrīdhara
tadevopapādayati mayeti | mayādhyakṣeṇādhiṣṭhātrā nimittabhūtena prakṛtiḥ sacarācaraṃ viśvaṃ sūyate janayati | anena madadhiṣṭhānena hetunedaṃ jagadviparivartate punaḥ punarjāyate | sannidhimātreṇādhiṣṭhātṛtvātkartṛtvamudāsīnatvaṃ cāviruddhamiti bhāvaḥ ||10||
Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya
||9.10|| -- mayā adhyakṣeṇa sarvato dṛśimātrasvarupeṇa avikriyātmanā adhyakṣeṇa mayā? mama māyā triguṇātmikā avidyālakṣaṇā prakṛtiḥ sūyate utpādayati sacarācaraṃ jagat| tathā ca mantravarṇaḥ -- eko devaḥ sarvabhūteṣu gūḍhaḥ sarvavyāpī sarvabhūtāntarātmā| karmādhyakṣaḥ sarvabhūtādhivāsaḥ sākṣī cetā kevalo nirguṇaśca (śve0 u0 6|11) iti| hetunā nimittena anena adhyakṣatvena kaunteya jagat sacarācaraṃ vyaktāvyaktātmakaṃ viparivartate sarvāvasthāsu| dṛśikarmatvāpattinimittā hi jagataḥ sarvā pravṛttiḥ -- aham idaṃ bhokṣye? paśyāmi idam? śṛṇomi idam? sukhamanubhavāmi? duḥkhamanubhavāmi? tadarthamidaṃ kariṣye? idaṃ jñāsyāmi? ityādyā avagatiniṣṭhā avagatyavasānaiva| yo asyādhyakṣaḥ parame vyoman (tai0 brā0 2|8|9) ityādayaśca mantrāḥ etamarthaṃ darśayanti| tataśca ekasya devasya sarvādhyakṣabhūtacaitanyamātrasya paramārthataḥ sarvabhogānabhisaṃbandhinaḥ anyasya cetanāntarasya abhāve bhoktuḥ anyasya abhāvāt| kiṃnimittā iyaṃ sṛṣṭiḥ ityatra praśnaprativacane anupapanne? ko addhā veda ka iha pravocat| kuta ājātā kuta iyaṃ visṛṣṭiḥ (tai0 brā0 2|8|9) ityādimantravarṇebhyaḥ| darśitaṃ ca bhagavatā -- ajñānenāvṛtaṃ jñānaṃ tena muhyanti jantavaḥ (gītā 5|15) iti||evaṃ māṃ nityaśuddhabuddhamuktasvabhāvaṃ sarvajñaṃ sarvajantūnām ātmānamapi santam --,
Перевод
Будучи одной из Моих энергий, о сын Кунти, материальная природа действует под Моим надзором, производя на свет все движущиеся и неподвижные существа. Под ее началом мироздание снова и снова возникает и уничтожается.
व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика