6.5

उद्धरेदात्मनात्मानं नात्मानमवसादयेत् ।

आत्मैव ह्यात्मनो बन्धुरात्मैव रिपुरात्मन: ॥ ५ ॥

uddhared ātmanātmānaṁ

nātmānam avasādayet

ātmaiva hy ātmano bandhur

ātmaiva ripur ātmanaḥ

पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ:  padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ

разбиение слов, грамматика слов, значение слов

уддхарет — пусть освободит; (видхилиГ, 1.1) उत्_हृ{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;परस्मैपदी;उत्_हृञ्;भ्वादिः} https://ashtadhyayi.com/dhatu/01.1046?type=ting or  धृञ् धारणे https://ashtadhyayi.com/dhatu/01.1047?type=ting 

а̄тмана̄ — умом; (м, 3.1)

а̄тма̄нам — обусловленную душу; (м, 2.1)

на — не; (ав)

а̄тма̄нам — обусловленную душу; (м, 2.1)

аваса̄дайет — вынуждает деградировать; (видхилиГ, 1.1) अव_सद्_णिच्{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;परस्मैपदी;अव_षदॢँ_णिच्;तुदादिः}  https://ashtadhyayi.com/dhatu/06.0163?type=nich 

а̄тма̄ — ум; (м, 1.1)

эва — ведь; (ав)

хи — поистине; (ав)

а̄тманах̣ — обусловленной души; (м, 6.1)

бандхух̣ — друг; (м, 1.1)

а̄тма̄ — ум; (м, 1.1)

эва — безусловно; (ав)

рипух̣ — враг; (м, 1.1)

а̄тманах̣ — обусловленной души (м, 6.1)

पदार्थः padārthaḥ

आत्मानम् = स्वम्; आत्मना = विषय-सङ्ग-रहितेन मनसा; उद्धरेत् = उन्नयेत्; आत्मानम् = स्वम्; न अवसादयेत् = न नाशयेत्; आत्म एव = मनः एव; आत्मनः = स्वस्य; बन्धुः = बान्धवः;  आत्मा एव = विषय-सङ्ग-विशिष्टम् मनः एव; आत्मनः = स्वस्य; रिपुः = शत्रुः

ātmānam = svam; ātmanā = viṣaya-saṅga-rahitena manasā; uddharet = unnayet; ātmānam = svam; na avasādayet = na nāśayet; ātma eva = manaḥ eva; ātmanaḥ = svasya; bandhuḥ = bāndhavaḥ; ātmā eva = viṣaya-saṅga-viśiṣṭam manaḥ eva; ātmanaḥ = svasya; ripuḥ = śatruḥ

अन्वय:  anvayaḥ

आत्मना आत्मानम् उद्धरेत् । आत्मानम् न अवसादयेत् । आत्मैव हि आत्मनः बन्धुः , आत्मैव आत्मनः रिपुः। 

ātmanā ātmānam uddharet | ātmānam na avasādayet | ātmaiva hi ātmanaḥ bandhuḥ , ātmaiva ātmanaḥ ripuḥ| 

The Subodhinī commentary by Śrīdhara

ato viṣayāsaktityāge mokṣaṃ tadāsaktau ca bandhaṃ paryālocya rāgādisvabhāvaṃ tyajedityāha uddharediti | ātmanā vivekayuktenātmānaṃ saṃsārāduddharet | na tvavasādayedadho na nayet | hi yata ātmaiva manaḥsaṅgādyuparata ātmanaḥ svasya bandhurupakārakaḥ | ripurapakārakaśca ||5|| 

Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya

||6.5|| uddharet saṃsārasāgare nimagnam ātmanā ātmānaṃ tataḥ ut ūrdhvaṃ haret uddharet yogārūḍhatāmāpādayedityarthaḥ| na ātmānam avasādayet na adhaḥ nayet na adhaḥ gamayet| ātmaiva hi yasmāt ātmanaḥ bandhuḥ| na hi anyaḥ kaścit bandhuḥ yaḥ saṃsāramuktaye bhavati| bandhurapi tāvat mokṣaṃ prati pratikūla eva snehādibandhanāyatanatvāt| tasmāt yuktamavadhāraṇam ātmaiva hyātmano bandhuḥ iti| ātmaiva ripuḥ śatruḥ| yaḥ anyaḥ apakārī bāhyaḥ śatruḥ so'pi ātmaprayukta eveti yuktameva avadhāraṇam ātmaivaripurātmanaḥ iti||ātmaiva bandhuḥ ātmaiva ripuḥ ātmanaḥ ityuktam| tatra kiṃlakṣaṇa ātmā ātmano bandhuḥ kiṃlakṣaṇo vā ātmā ātmano ripuḥ ityucyate

Комментарий Баладевы Видьябхушаны:

indriyārthādy-anāsaktau hetu-bhāvenāha uddhared iti | viṣayādy-āsakta-manaskatayā saṁsāra-kūpe nimagnam ātmānaṁ jīvam ātmanā viṣayāsakti-rahitena manasā tasmād uddhared ūrdhvaṁ haret | viṣayāsaktena manasātmānaṁ nāvasādayet tatra na nimajjayet | hi niścaye naivam ātmaiva mana evātmanaḥ svasya bandhus tad eva ripuḥ | smṛtiś ca — 

mana eva manuṣyāṇāṁ kāraṇaṁ bandha-mokṣayoḥ |  

bandhāya viṣayāsaṅgo muktyai nirviṣayaṁ manaḥ || [brahma-bindu 2] iti

Перевод

С помощью ума человек должен освободиться из материального плена, а не деградировать, опускаясь в низшие формы жизни. Ум может быть и другом обусловленной души, и ее врагом.

व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика