6.4
यदा हि नेन्द्रियार्थेषु न कर्मस्वनुषज्जते ।
सर्वसङ्कल्पसन्न्यासी योगारूढस्तदोच्यते ॥ ४ ॥
yadā hi nendriyārtheṣu
na karmasv anuṣajjate
sarva-saṅkalpa-sannyāsī
yogārūḍhas tadocyate
पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ
разбиение слов, грамматика слов, значение слов
йада̄ — когда; (ав)
хи — безусловно; (ав)
на — не; (ав)
индрийа-артхешу — в чувственных удовольствиях; (м, 7.3)
на — не; (ав)
кармасу — в кармической деятельности; (с, 7.3)
анушаджджате — занимается вынужденно; (лаТ ,1.1) अनु_सज्ज् {कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;अनु_षस्जँ;भ्वादिः} https://ashtadhyayi.com/dhatu/01.0229?type=ting
сарва-сан̇калпа-саннйа̄сӣ — отрекшийся от всех желаний; (м, 1.1)
йога-а̄рӯд̣хах̣ — достигший совершенства йоги; (м, 1.1)
тада̄ — тогда; (ав)
учйате — называется (кармаНи, лаТ ,1.1) वच्{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}
पदार्थः padārthaḥ
यदा हि = यस्मिन् समये; इन्द्रियार्थेषु = शब्दादिषु विषयेषु, न अनुषज्जते = न सक्तो भवति; कर्मसु = कर्माचरणेषु अपि; तदा = तस्मिन् समये; सर्व-सङ्कल्प-सन्न्यासी = सर्वेषाम् इन्द्रिय-विषयाणाम् तत्-साधनानाम् च श्रवणादि-क्रियाणाम् परित्यक्ता; योगारूढः = ज्ञान-योगम् आरुढः; उच्यते = वर्ण्यते
yadā hi = yasmin samaye; indriyārtheṣu = śabdādiṣu viṣayeṣu, na anuṣajjate = na sakto bhavati; karmasu = karmācaraṇeṣu api; tadā = tasmin samaye; sarva-saṅkalpa-sannyāsī = sarveṣām indriya-viṣayāṇām tat-sādhanānām ca śravaṇādi-kriyāṇām parityaktā; yogārūḍhaḥ = jñāna-yogam āruḍhaḥ; ucyate = varṇyate
अन्वय: anvayaḥ
यदा हि इन्द्रियार्थेषु न अनुषज्जते , कर्मसु (अपि) न , तदा सर्वसङ्कल्पसन्न्यासी योगारूढः उच्यते ।
yadā hi indriyārtheṣu na anuṣajjate , karmasu (api) na , tadā sarvasaṅkalpasannyāsī yogārūḍhaḥ ucyate |
तात्पर्यम् tātparyam
यदा पुरुषः इन्द्रियार्थेषु रूप-रस-गन्धादिषु तत्-साधनेषु दर्शनास्वादन-घ्राणादिषु कर्मसु च आसक्तो न भवति तदा तस्य तेषु विषयेषु तत्-साधनेषु च कर्मसु इच्छैव न भवति। तदानीं सः ज्ञान-योगम् आरुढः अर्थात् ज्ञानवान् इति उच्यते।
Yadā puruṣaḥ indriyārtheṣu rūpa-rasa-gandhādiṣu tat-sādhaneṣu darśanāsvādana-ghrāṇādiṣu karmasu ca āsakto na bhavati tadā tasya teṣu viṣayeṣu tat-sādhaneṣu ca karmasu icchaiva na bhavati. Tadānīṁ saḥ jñāna-yogam āruḍhaḥ arthāt jñānavān iti ucyate.
The Subodhinī commentary by Śrīdhara
kīdṛśo'yaṃ yogārūḍho yasya śamaḥ kāraṇamucyata iti ? atrāha yadeti | indriyārtheṣvindriyabhogyeṣu śabdādiśu tatsādhaneṣu ca karmasu yadā nānuṣajjate āsaktiṃ na karoti | tatra hetuḥ āsaktimūlabhūtān sarvā bhogaviṣayān karmaviṣayāṃśca saṅkalpān saṃnyasituṃ tyaktuṃ śīlaṃ yasya saḥ | tadā yogārūḍha ucyate ||4||
Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya
||6.4|| yadā samādhīyamānacitto yogī hi indriyārtheṣu indriyāṇāmarthāḥ śabdādayaḥ teṣu indriyārtheṣu karmasu ca nityanaimittikakāmyapratiṣiddheṣu prayojanābhāvabuddhyā na anuṣajjate anuṣaṅgaṃ kartavyatābuddhiṃ na karotītyarthaḥ| sarvasaṃkalpasaṃnyāsī sarvān saṃkalpān ihāmutrārthakāmahetūn saṃnyasituṃ śīlam asya iti sarvasaṃkalpasaṃnyāsī yogārūḍhaḥ prāptayoga ityetat tadā tasmin kāle ucyate| sarvasaṃkalpasaṃnyāsī iti vacanāt sarvāṃśca kāmān sarvāṇi ca karmāṇi saṃnyasyedityarthaḥ| saṃkalpamūlā hi sarve kāmāḥ saṃkalpamūlaḥ kāmo vai yajñāḥ saṃkalpasaṃbhavāḥ (manu 2|3)| kāma jānāmi te mūlaṃ saṃkalpātkila jāyase| na tvāṃ saṃkalpayiṣyāmi tena me na bhaviṣyasi (mahā0 śānti0 177|25) ityādismṛteḥ| sarvakāmaparityāge ca sarvakarmasaṃnyāsaḥ siddho bhavati sa yathākāmo bhavati tatkraturbhavati yatkraturbhavati tatkarma kurute (bṛha0 u0 4|4|5) ityādiśrutibhyaḥ yadyaddhi kurute jantuḥ tattat kāmasya ceṣṭitam (manu0 2|4) ityādismṛtibhyaśca nyāyācca na hi sarvasaṃkalpasaṃnyāse kaścit spanditumapi śaktaḥ| tasmāt sarvasaṃkalpasaṃnyāsī iti vacanāt sarvān kāmān sarvāṇi karmāṇi ca tyājayati bhagavān||yadā evaṃ yogārūḍhaḥ tadā tena ātmā uddhṛto bhavati saṃsārādanarthajātāt| ataḥ
Перевод
Говорят также, что йог достигает совершенства, когда, полностью избавившись от материальных желаний, перестает искать чувственных удовольствий и заниматься материальной деятельностью.
व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика