6.1

श्रीभगवानुवाच

अनाश्रित: कर्मफलं कार्यं कर्म करोति य: ।

स सन्न्यासी च योगी च न निरग्न‍िर्न चाक्रिय: ॥ १ ॥

śrī-bhagavān uvāca

anāśritaḥ karma-phalaṁ

kāryaṁ karma karoti yaḥ

sa sannyāsī ca yogī ca

na niragnir na cākriyaḥ

पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ:  padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ

разбиение слов, грамматика слов, значение слов

ш́рӣ-бхагава̄н ува̄ча — Господь сказал; (м, 1.1), (лиТ, 1.1)

ана̄ш́ритах̣ — тот, кто не ищет прибежища; (м, 1.1)

карма-пхалам — в плодах своего труда; (с, 2.1)

ка̄рйам — тот, который следует делать; (с, 2.1)

карма — труд; (с, 2.1)

кароти — выполняет; (лаТ, 1.1) कृ{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;डुकृञ्;तनादिः}

йах̣ — который; (м, 1.1)

сах̣ — он; (м, 1.1)

саннйа̄сӣ — отрекшийся от мира; (м, 1.1)

ча — также; (ав)

йогӣ — йог; (м, 1.1)

ча — также;  (ав)

на — не;  (ав)

них̣-агних̣ — не возжегающий огня; (м, 1.1)

на — ни;  (ав)

ча — также;  (ав)

акрийах̣ — не исполняющий свой долг (м, 1.1)

पदार्थः padārthaḥ

यः = यः पुरुषः; कर्म-फलम् = कर्मणः प्रयोजनम्; अनाश्रितः = अनालम्बमानः; कार्यम् = कर्तव्यम्; कर्म = कृत्यम्; करोति = आचरति; सः = सः पुरुषः; सन्न्यासी च = यतिः च; योगी च = युक्तः च; निरग्निः न = अग्नि-साध्य-श्रौत-कर्म-परित्यागी न भवति; अक्रियः च = अग्निनिरपेक्ष-स्मार्त-कर्म-परित्यागी अपि; न = न भवति

yaḥ = yaḥ puruṣaḥ; karma-phalaṁ = karmaṇaḥ prayojanam; anāśritaḥ = anālambamānaḥ; kāryaṁ = kartavyam; karma = kṛtyam; karoti = ācarati; saḥ = saḥ puruṣaḥ; sannyāsī ca = yatiḥ ca; yogī ca = yuktaḥ ca; niragniḥ na = agni-sādhya-śrauta-karma-parityāgī na bhavati; akriyaḥ ca = agninirapekṣa-smārta-karma-parityāgī api; na = na bhavati

अन्वय:  anvayaḥ

श्रीभगवानुवाच

यः कर्मफलम् अनाश्रितः कार्यं कर्म करोति, सः सन्न्यासी च योगी च । निरग्न‍िः न अक्रियः च न। 

śrībhagavānuvāca

yaḥ karmaphalam anāśritaḥ kāryaṃ karma karoti, saḥ sannyāsī ca yogī ca | niragna‍्iḥ na akriyaḥ ca na| 

तात्पर्यम् tātparyam

यः कर्म-फलम् अनपेक्षमाणः कर्म करोति सः सन्न्यासी इति उच्यते। सः एव योगी अपि। अग्नि-त्याग-मात्रेण को‘पि जनः सन्न्यासी न भवति। कर्म-त्याग-मात्रेण को ‘पि जनः योगी अपि न भवति। अग्नि-रक्षनम् गृहस्थस्य धर्मः। सन्न्यासाश्रम-स्वीकारावसरे अग्नित्यागः क्रियते। 

Yah karma-phalam anapekṣamāṇaḥ karma karoti saḥ sannyāsī iti ucyate. Saḥ eva yogī api. Agni-tyāga-mātreṇa ko ‘pi janaḥ sannyāsī na bhavati. Karma-tyāga-mātreṇa ko ‘pi janaḥ yogī api na bhavati. agni-rakṣanam gṛhasthasya dharmaḥ. Sannyāsāśrama-svīkārāvasare agnityāgaḥ kriyate

The Subodhinī commentary by Śrīdhara

citte śuddhe'pi na dhyānaṃ vinā saṃnyāsamātrataḥ |
muktiḥ syāditi ṣaṣṭhe'smin dhyānayogo vitanvate ||

pūrvādhyāye saṃkṣepeṇoktaṃ yogaṃ prapañcayituṃ ṣaṣṭhādhyāyārambhaḥ | tatra tāvatsarvakarmāṇi manasā saṃnyasya [Gītā 5.13] ityārabhya saṃnyāsapūrvikāyā jñānaniṣṭhāyāstātparyenābhidhānādduḥkharūpatvācca karmaṇaḥ sahasā saṃnyāsātiprasaṅgaṃ prāptaṃ vārayituṃ saṃnyāsādapi śreṣṭhatvena karmayogaṃ stauti anāśrita iti dvābhyām | karmaphalamanāśrito'napekṣamāṇaḥ sannavaśyakāryatayā vihitaṃ karma yaḥ karoti, sa eva saṃnyāsī yogī ca na tu niragniragnisādhyeṣṭākhyakarmatyāgī | na cākriyo'nagnisādhyapūrtākhyakarmatyāgī ||1||

Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya

||6.1|| anāśritaḥ na āśritaḥ anāśritaḥ| kim karmaphalaṃ karmaṇāṃ phalaṃ karmaphalaṃ yat tadanāśritaḥ karmaphalatṛṣṇārahita ityarthaḥ| yo hi karmaphale tṛṣṇāvān saḥ karmaphalamāśrito bhavati ayaṃ tu tadviparītaḥ ataḥ anāśritaḥ karmaphalam| evaṃbhūtaḥ san kāryaṃ kartavyaṃnityaṃ kāmyaviparītam agnihotrādikaṃ karma karoti nirvartayati yaḥ kaścit īdṛśaḥ karmī sa karmyantarebhyo viśiṣyate ityevamarthamāha sa saṃnyāsī ca yogī ca iti| saṃnyāsaḥ parityāgaḥ sa yasyāsti sa saṃnyāsī ca yogī ca yogaḥ cittasamādhānaṃ sa yasyāsti sa yogī ca iti evaṃguṇasaṃpannaḥ ayaṃ mantavyaḥ na kevalaṃ niragniḥ akriya eva saṃnyāsī yogī ca iti mantavyaḥ| nirgatāḥ agnayaḥ karmāṅgabhūtāḥ yasmāt sa niragniḥ akriyaśca anagnisādhanā api avidyamānāḥ kriyāḥ tapodānādikāḥ yasya asau akriyaḥ||nanu ca niragneḥ akriyasyaiva śrutismṛtiyogaśāstreṣu saṃnyāsitvaṃ yogitvaṃ ca prasiddham| katham iha sāgneḥ sakriyasya ca saṃnyāsitvaṃ yogitvaṃ ca aprasiddhamucyate iti| naiṣa doṣaḥ kayācit guṇavṛttyā ubhayasya saṃpipādayiṣitatvāt| tat katham karmaphalasaṃkalpasaṃnyāsāt saṃnyāsitvam yogāṅgatvena ca karmānuṣṭhānāt karmaphalasaṃkalpasya ca cittavikṣepahetoḥ parityāgāt yogitvaṃ ca iti gauṇamubhayam na punaḥ mukhyaṃ saṃnyāsitvaṃ yogitvaṃ ca abhipretamityetamarthaँ darśayitumāha

Перевод

Верховный Господь сказал: Тот, кто не привязан к плодам своего труда, но действует, верный своему долгу, воистину отрекся от мира. Именно он — настоящий йог, а не тот, кто не зажигает огня и не выполняет своих обязанностей.

व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика