5.3.1 अपत्यार्थीयाः - अण् अञ् इञ् ढक्

प्रह्लादश्चास्मि दैत्यानां काल: कलयतामहम् ।

मृगाणां च मृगेन्द्रोऽहं वैनतेयश्च पक्षिणाम् ॥ ३० ॥

prahlādaś cāsmi daityānāṁ   kālaḥ kalayatām aham

mṛgāṇāṁ ca mṛgendro ’haṁ vainateyaś ca pakṣiṇām (БГ 10.30)

पदपरिचयः पदार्थः च padaparicayaḥ padārthaḥ ca – грамматика и значение слова:

прахла̄дах̣ — Прахлада; (м, 1.1)

ча — также; (ав)

асми — (Я) есть; (лаТ, 3.1)

даитйа̄на̄м — из демонов; (м, 6.3)

ка̄лах̣ — время; (м, 1.1)

калайата̄м — из разрушителей; (м, 6.3)

ахам — Я; (сарв, 1.1)

мр̣га̄н̣а̄м — среди зверей; (м, 6.3)

ча — и; (ав)

мр̣га-индрах̣ — лев; (м, 1.1)

ахам — Я; (сарв, 1.1)

ваинатейах̣ — Гаруда; (м, 1.1)

ча — также; (ав)

пакшин̣а̄м — из птиц (м, 6.3)

अन्वय: anvayaḥ

अहं दैत्यानां प्रह्लादः , कलयताम् च काल: , अहं मृगाणां मृगेन्द्रः च, वैनतेयश्च पक्षिणाम् अस्मि ।

ahaṃ daityānāṃ prahlādaḥ , kalayatām ca kālaḥ , ahaṃ mṛgāṇāṃ mṛgendraḥ ca, vainateyaśca pakṣiṇām asmi |

तद्धितान्तः taddhitāntaḥ

दैत्यः - दिति+ण्य daityaḥ - diti+ṇya

वैनतेयः - विनता+ढक् vainateyaḥ - vinatā+ḍhak

पक्षिन् - पक्ष+इनि pakṣin - pakṣa+ini

ज्ञानं किम्?

कृष्णः वदति -

पार्थ! किं ज्ञानम् इति तव प्रश्नः आसीत् । इदानीं त्वां प्रवक्ष्यामि।

अमानित्वम् (स्व-गुण-श्लाघा-राहित्यम्), अदम्भित्वम् (दम्भाभावः), अहिंसा (अपीडनम्), क्षान्तिः (सहनम्), अर्जवम् (अवक्रत्वम्), आचार्योपासनम् (गुरुसेवा), शौचम् (बाह्यं जलादिना, आभ्यन्तरं रागादि-मल-क्षालनं च), स्थैर्यम् (सत् मार्गे प्रवृत्तस्य तदेकनिष्ठा), आत्मविनिग्रह: (शरीर-संयमः)। (८)

इन्द्रियार्थेषु वैराग्यम् (इन्द्रियविषयेषु अप्रीतिः), अनहङ्कारः (अभिमान-शून्यत्वम्), जन्ममृत्युजराव्याधिदु:खदोषानुदर्शनम् (जनन-मरण-वृद्धत्व-रोग-दुःखेषु दोष-अवलोकनम्)। (९)

असक्तिः (अनासक्तिः), पुत्रदारगृहादिषु अनभिष्वङ्गः (पुत्रादि-पदार्थेषु प्रीति-त्यागः), इष्टानिष्टोपपत्तिषु  नित्यं च समचित्तत्वम् (इष्ट-अनिष्ट-वस्तु-प्राप्तिषु सदा समान-मनस्कत्वम्)। (१०)

मयि च अनन्ययोगेन अव्यभिचारिणी भक्तिः (परमेश्वरे एकाग्रचित्तेन एकान्त-भक्तिः), विविक्तदेशसेवित्वम् (एकान्तदेशसेवनम्), जनसंसदि अरतिः (प्राकृतानां जनानां समावये अप्रीतिः)। (११)

अध्यात्मज्ञाननित्यत्वम् (सर्वदा आत्मविषयकं चिन्तनम्), तत्त्वज्ञानार्थदर्शनम् (तत्त्व-ज्ञानस्य प्रयोजनं मोक्षः इति अर्थः, दर्शनं इति तस्य आलोचनं, ध्यानम्)। (१२)

अर्जुन! एतत् ज्ञानम् (ज्ञानसाधनम्) इति मया प्रोक्तम् , अस्मात् अन्यत् यत् अस्ति, तत् अज्ञानम्।

jñānaṃ kim?

kṛṣṇaḥ vadati - 

pārtha! kiṃ jñānam iti tava praśnaḥ āsīt | idānīṃ tvāṃ pravakṣyāmi|

amānitvam (sva-guṇa-ślāghā-rāhityam), adambhitvam (dambhābhāvaḥ), ahiṃsā (apīḍanam), kṣāntiḥ (sahanam), arjavam (avakratvam), ācāryopāsanam (gurusevā), śaucam (bāhyaṃ jalādinā, ābhyantaram rāgādi-mala-kṣālanaṃ ca), sthairyaṃ (sat mārge pravṛttasya tadekaniṣṭhā), ātmavinigrahaḥ (śarīra-saṃyamaḥ)| (8)

indriyārtheṣu vairāgyam (indriyaviṣayeṣu aprītiḥ), anahaṅkāraḥ (abhimāna-śūnyatvam), janma-mṛtyu-jarā-vyādhi-duḥkha-doṣānudarśanam (janana-maraṇa-vṛddhatva-roga-duḥkheṣu doṣa-avalokanam)| (9)

asaktiḥ (anāsaktiḥ), putradāragṛhādiṣu anabhiṣvaṅgaḥ (putrādi-padārtheṣu prīti-tyāgaḥ), iṣṭāniṣṭopapattiṣu  nityaṃ ca samacittatvam (iṣṭa-aniṣṭa-vastu-prāptiṣu sadā samāna-manaskatvam)| (10)

mayi ca ananyayogena avyabhicāriṇī bhaktiḥ (parameśvare ekāgracittena ekānta-bhaktiḥ), viviktadeśasevitvam (ekāntadeśasevanam), janasaṃsadi aratiḥ (prākṛtānāṃ janānāṃ samāvaye aprītiḥ)| (11)

adhyātmajñānanityatvaṃ (sarvadā ātmaviṣayakaṃ cintanam), tattvajñānārthadarśanaṃ (tattva-jñānasya prayojanaṃ mokṣaḥ iti arthaḥ, darśanaṃ iti tasya ālocanaṃ, dhyānam)| (12)

arjuna! etat jñānam (jñānasādhanam) iti mayā proktam , asmāt anyat yat asti, tat ajñānam|

Что есть знание?

Кришна говорит – 

Партха! Что есть знание, таков был твой вопрос. Сейчас тебе расскажу.

Аманитвам (не восхваление своих качеств), отсутствие тщеславия, не причинение вреда (боли), терпение (терпение), простота (прямота), служение ачарйе (гуру-сева), чистота (внешняя – с помощью воды и др, внутреннее – вымывание грязи таких качеств, как вожделение и др), постоянство (будучи утвердившимся на пути, непоколебимость идти по нему), самодисциплина (контроль тела). (13.8)

Отрешенность от объектов чувств (не желание чувственных удовольствий), отсутствие ложного я (отсутствие я-концепции); видеть недостаток в таком бытие, в котором есть такие несчастья, как рождение-смерть-старость-болезни. (13.9)

Непривязанность, отрешенность к детям, жене, дому и т. д.; невозмутимость при появлении желаемого и нежелаемого (невозмутимый ум). (13.10)

Ко Мне беспримесная йога и непоколебимая бхакти (к Господу однонаправленное сознание и едино-направленная любовь), жизнь в уединенном месте, отсутствие привязанности к обыкновенным людям (с материальными людьми отстраненность от общения). (13.11)

К духовному знанию постоянное стремление (постоянное памятование о духовных вещах), постоянное стремление познать Абсолютную Истину (цель познания Абсолютной истины – освобождение, его видение, созерцание). (13.12)

Арджуна! Это называется Знание, все остальное кроме этого – невежество.