भक्त्या मामभिजानाति यावान्यश्चास्मि तत्त्वत: । ततो मां तत्त्वतो ज्ञात्वा विशते तदनन्तरम् ॥18.55॥ Постичь Меня в Таттве можно только с помощью Бхакти
5.2.5.1 ल्युट् лйуТ
ल्युट् лйуТ – употребляется в значении भावे bhāve – само действие, а также для обозначения других कारकः kārakaḥ (करण karaṇa , अधिकरण adhikaraṇa и др). Рабочая часть суффикса - यु yu, которая преобразовывается в अन ana (сутрой 7.1.1 युवोरनाकौ yuvoranākau).
लिङ्गम् liṅgam – род новообразованного प्रातिपदिकम् prātipadikam будет:
если новое слово образовало значение भावे bhāve, то это будет ср.род नपुं napuṃ и склоняться будет по паттерну अकारान्तः akārāntaḥ नपुंसकलिङ्गम् napuṃsakaliṅgam
если новое слово образовало значение других कारकाः kārakāḥ, то род будет согласовываться соответственно с каракой
Посмотрите, как образовывается विग्रहवाक्यम् vigrahavākyam для прояснения значения новообразованного слова в различных कारकाः kārakāḥ -
1. В भावे bhāve – другие कृदन्त kṛdanta слова, которые тоже находятся в भावे bhāve будут использованы для विग्रहवाक्यम् vigrahavākyam -
दर्शनं दृष्टिः darśanaṃ dṛṣṭiḥ - перевод на русский затруднен ввиду нехватки слов, но выглядит как «вИдение есть вИдение»
2. В करणे karaṇe – другие तिङन्त tiṅanta слова использованы со словом в 3м падеже अनेन anena
दृश्यते अनेन इति दर्शनम् dṛśyate anena iti darśanam – то, чем что-то видимо (н/р, глаз) это darśanam
3. В अधिकरणे adhikaraṇe - तिङन्त tiṅanta слова использованы со словом в 7м падеже अस्मिन् asmin
ज्ञायते अस्मिन् इति ज्ञानम् jñāyate asmin iti jñānam – то, в чем что-то познается (н/р, разум) – это jñānam
4. В значении कर्मणि karmaṇi используются तिङन्त tiṅanta слова в कर्मणि प्रयोगे karmaṇi prayoge -
ज्ञायते इति ज्ञानम् jñāyate iti jñānam – то, что познается – это jñānam (знание)
При прибавлении суффикса अन ana правило णत्वम् ṇatvam должно соблюдаться. Буква न् меняется на ण् если в слове есть र् р, ष् Ш или ऋ Рь [1][1] Дополнительные правила также применяются, см. тему 6.4 णत्वम् ṇatvam
Особенность данного суффикса ल्युट् лйуТ состоит в том, что с помощью него можно выразить любое действие в любой форме зная спряжение лишь глагола करोति karoti, в таком случае ल्युट्-प्रत्ययान्तः lyut-pratyaya-antaḥ будет стоять во 2м падеже, обозначая объект действия -
भुनक्ति bhunakti - भोजनं करोति bhojanaṃ karoti – кушать (досл: кушание делать)
स्नाति snāti - स्नानं करोति snānaṃ karoti – омовение делать (мыться)
ध्यायति dhyāyati - ध्यानं करोति dhyānaṃ karoti – медитацию делать (медитировать)
सम्भाषते sambhāṣate - सम्भाषणं करोति sambhāṣaṇaṃ karoti – разговаривать
А) अभ्यास: उदाहरणं दृष्ट्वा रिक्तस्थानानि पूरयतु udāharaṇaṃ dṛṣṭvā riktasthānāni pūrayatu – пример посмотрев, пробелы заполните
Еще раз обратите внимание на использование слов с суффиксом ल्युट् вместо самостоятельных глаголов. Используя форму ल्युट्-प्रत्ययान्तः нам достаточно спрягать лишь глагол करोति karoti, сама же ल्युट्-प्रत्ययान्तः будет стоять во втором падеже –
श्रवणं करोमि = शृणोमि śravaṇaṃ karomi = śṛṇomi मननं करोमि = मन्ये mananaṃ karomi = manye
वन्दनं करोमि = वन्दे vandanaṃ karomi = vande भोजनं करोमि = भुञ्जे bhojanaṃ karomi = bhuñje
ध्यानं करोमि = ध्यायामि dhyānaṃ karomi = dhyāyāmi
В) अभ्यास: कोष्ठकात् उचितानि पदानि चित्वा , छात्रः प्रातःकालात् आरभ्य सायङ्कालपर्यन्तं किं करोति इति लिखतु koṣṭhakāt ucitāni padāni citvā , chātraḥ prātaḥkālāt ārabhya sāyaṅkālaparyantaṃ kiṃ karoti iti likhatu –
उत्थानम् utthānam , दन्तधावनम् dantadhāvanam , शालागमनम् śālāgamanam, स्नानम् snānam , अल्पाहारखादनम् alpāhārakhādanam।
पठनम् paṭhanam , क्रिडनम् kriḍanam , पचनम् pacanam , गृहागमनम् gṛhāgamanam , भोजनम् bhojanam , सम्भाषणम् sambhāṣaṇam , लेखनम् lekhanam , क्षालनम् kṣālanam, शयनम् śayanam |
गृहे पञ्चवादने gṛhe pañcavādane उत्थानम् utthānam करोति karoti
तदनन्तरम् tadanantaram करोति।
दन्तधावनात् अनन्तरम् dantadhāvanāt anantaram करोति।
सप्तवादने saptavādane करोति।
सार्धसप्तवादने sārdhasaptavādane करोति।
शालायां अष्टवादनतः द्वादशवादनपर्यन्तं पठनम् , मित्रैः सह ____________ च करोति।
śālāyāṃ aṣṭavādanataḥ dvādaśavādanaparyantaṃ paṭhanam, mitraiḥ saha ______ ca karoti|
द्वादशवादने dvādaśavādane करोति।
गृहे gṛhe कृत्वा kṛtvā करोति।
भोजनानन्तरं गृहपाठस्य bhojanānantaraṃ gṛhapāṭhasya करोति।
सायङ्काले मातपितृभ्यां सह sāyaṅkāle mātapitṛbhyāṃ saha करोति।
तदनन्तरं वस्त्राणां tadanantaraṃ vastrāṇāṃ करोति।
सायङ्काले नववादने sāyaṅkāle navavādane करोति।
श्रोत्रं चक्षु: स्पर्शनं च रसनं घ्राणमेव च ।
अधिष्ठाय मनश्चायं विषयानुपसेवते ॥ ९ ॥
śrotraṁ cakṣuḥ sparśanaṁ ca rasanaṁ ghrāṇam eva ca
adhiṣṭhāya manaś cāyaṁ viṣayān upasevate (15.9)
पदपरिचयः पदार्थः च padaparicayaḥ padārthaḥ ca – грамматика и значение слова:
ш́ротрам — в уши; (с, 2.1)
чакшух̣ — в глаза; (с, 2.1)
спарш́анам — в орган осязания; (с, 2.1)
ча — также; (ав)
расанам — в язык; (с, 2.1)
гхра̄н̣ам — в орган обоняния; (с, 2.1)
эва — также; (ав)
ча — и; (ав)
адхишт̣ха̄йа — войдя; (ав)
манах̣ — в ум; (с, 2.1)
ча — также; (ав)
айам — он; (м, 1.1)
вишайа̄н — объекты чувств; (м, 2.3)
упасевате — использует для наслаждения (лаТ, 1.1)
अन्वय: anvayaḥ
श्रोत्रं चक्षुः स्पर्शनं च रसनं घ्राणं च मनः च अधिष्ठाय अयम् एव विषयान् उपसेवते।
śrotraṃ cakṣuḥ sparśanaṃ ca rasanaṃ ghrāṇaṃ ca manaḥ ca adhiṣṭhāya ayam eva viṣayān upasevate|
कृदन्तः kṛdantaḥ
स्पर्शनम् - स्पर्श् (स्पृश् वा) + ल्युट् sparśanam - sparś (spṛś vā) + lyuṭ
रसनम् - रस् + ल्युट् rasanam - ras + lyuṭ
घ्राणम् - घ्रा + ल्युट् ghrāṇam - ghrā + lyuṭ
अभ्यास: कथां पठतु परिशीलयतु च kathāṃ paṭhatu pariśīlayatu ca БГ (11.26-44)
कालः अस्मि लोक-क्षय-कृत्
विस्मितः अर्जुनः वदति -
एते सर्वे कौरवाः, सर्वे अस्माकं सैनिकाः च तव मुखानि प्रविशन्ति, केचन अपि तव दन्तानां मध्ये विलग्नाः दृश्यन्ते, तेषां च शिरांसि चूर्णितानि दृश्यन्ते। (२६-२७)
देववर! उग्ररूपः भवान् कः मह्यं वदतु। त्वां विज्ञातुम् इच्छामि, तव प्रवृत्तिः (चेष्टा) का? नमः अस्तु ते! (३०)
श्रीभगवान् वदति -
अहं कालः! सर्वाणां लोकानां क्षयस्य हेतुः अहम्। अत्र अपि त्वां विना सर्वे सैनिकाः मया पूर्वम् एव निहताः । तस्मात् उत्तिष्ठ सव्यसाचिन्! शत्रून् जित्वा राज्यं भुङ्क्ष्व, यशः लभस्व, निमित्तमात्रं भव! (३२-३३) मया हतान् सैनिकान् त्वम् एव जहि! (३४)
भीतभीतः अर्जुनः प्रणम्य सगद्गदम् उक्तवान् – (३५)
- हृषिकेश! त्वं सत् (यत् इदं व्यक्तम्) असत् (यत् अव्यक्तम्) च असि। परम् अक्षरं ब्रह्म तत् अपि त्वं असि ! (३७) त्वम् आदिदेवः पुराणः पुरुषः, त्वम् एतस्य जगतः परमः आश्रयः। (३८) पुनः च भूयः अपि तुभ्यं नमो नमः! (३९) त्वं सर्वः असि! (४०)
हे कृष्ण! पूर्वम् अहं तव माहात्म्यं न ज्ञातवान्, कस्मिंश्चित् समये मित्राणां पुरतः त्वाम् अपहासार्थं तिरस्कृतवान्। कृपया, मां क्षाम्यतात्। (४१-४४)
kālaḥ asmi loka-kṣaya-kṛt
vismitaḥ arjunaḥ vadati -
ete sarve kauravāḥ, sarve asmākaṃ sainikāḥ ca tava mukhāni praviśanti, kecana api tava dantānāṃ madhye vilagnāḥ dṛśyante, teṣāṃ ca śirāṃsi cūrṇitāni dṛśyante| (26-27)
devavara! ugrarūpaḥ bhavān kaḥ mahyaṃ vadatu| tvāṃ vijñātum icchāmi, tava pravṛttiḥ (ceṣṭā) kā? namaḥ astu te! (30)
śrībhagavān vadati -
ahaṃ kālaḥ! sarvāṇāṃ lokānāṃ kṣayasya hetuḥ aham| atra api tvāṃ vinā sarve sainikāḥ mayā pūrvam eva nihatāḥ | tasmāt uttiṣṭha savyasācin! śatrūn jitvā rājyaṃ bhuṅkṣva, yaśaḥ labhasva, nimittamātraṃ bhava! (32-33) mayā hatān sainikān tvam eva jahi! (34)
bhītabhītaḥ arjunaḥ praṇamya sagadgadam uktavān – (35)
- hṛṣikeśa! tvaṃ sat (yat idaṃ vyaktam) asat (yat avyaktam) ca asi| param akṣaraṃ brahma tat api tvaṃ asi ! (37) tvam ādidevaḥ purāṇaḥ puruṣaḥ, tvam etasya jagataḥ paramaḥ āśrayaḥ| (38) punaḥ ca bhūyaḥ api tubhyaṃ namo namaḥ! (39) tvaṃ sarvaḥ asi! (40)
he kṛṣṇa! pūrvam ahaṃ tava māhātmyaṃ na jñātavān, kasmiṃścit samaye mitrāṇāṃ purataḥ tvām apahāsārthaṃ tiraskṛtavān| kṛpayā, māṃ kṣāmyatāt| (41-44)
Я – Время, разрушитель миров
Изумленный Арджуна говорит –
Все эти Кауравы, все наши воины также в Твои рты входят, кто-то застрял меж Твоих зубов, их головы размозжены.
О, лучший из Богов! Ты с устрашающей этой формой- кто Ты, скажи. Я хочу познать Тебя, каково Твое миссия (намерение), Поклоны Тебе!
Шри Бхагаван говорит –
Я время! Я причина разрушения всех планет. И здесь также все воины, кроме тебя, уже убиты Мною прежде. Поэтому вставай Савйасачин! Победив врагов насладись царством, обрети славу, будь лишь Моим инструментом! Мною убитых воинов ты сам победи!
Перепуганный Арджуна склонившись дрожащим голосом сказал –
- Хришикеша! Ты Бытие (то, что проявлено) и небытие (то, что не проявлено). Верховный Нетленный Дух – тат твам аси – это тоже Ты! Ты изначальный Господь, древнейший, этой вселенной Ты высшее прибежище. Снова и заново поклоны Тебе, поклоны! Ты есть все!
- О, Кришна! До этого я не знал Твое величие, временами также перед друзьями я в шутку дразнил Тебя. Пожалуйста, прошу, прости меня.
Видеоурок
5.2.5.1 ल्युट् лйуТ
Мультфильм по рассказу выше
11.26-44 कालः अस्मि लोक-क्षय-कृत्
kālaḥ asmi loka-kṣaya-kṛt