3.8.11 Сравнительный анализ ган

3.8.11 Сравнительный анализ ган

Для анализа классов глаголов мы берем похожие ганы, выявляем правила и закономерности

1 и 6  भ्वादिः - शप्‌  и  तुदादिः – श , у обоих ган рабочая часть суффикса - अ

Мы с вами разобрали правило для маркировочных букв и поняли, что शप्‌ говорит о том, что श् – будет гуна, प्‌ - нет запрета для гуны. Значит, в भ्वादिः будет гуна, в तुदादिः – нет.

Помимо этого, если нет намека на гуну, например, в корне стоит अ , то как различать ганы? Внешне различить их невозможно –

पठ्‌ - पठति , भ्वादिः  paṭh - paṭhati , bhvādiḥ

चल्‌ - चलति , तुदादिः  cal - calati , tudādiḥ

Однако, мы можем подразумевать, что большинство  अकारयुक्तः धातुः akārayuktaḥ dhātuḥ - корней с буквой अ , находятся в भ्वादिः гане.

Есть еще одно проверочное правило для различения этих двух ган

·         भ्वादिगणे, शतृ-प्रत्ययस्य संयोजनेन, सर्वदा स्त्रियां नुमागमः (नकारः) सर्वत्र भवति |

bhvādigaṇe, śatṛ-pratyayasya saṃyojanena, sarvadā striyāṃ numāgamaḥ (nakāraḥ) sarvatra bhavati |

При присоединении к корню суффикса शतृ в корнях भ्वादिगणे в женском роде присоединится नकारः

·         शत्रन्तपदेषु भ्वादौ नुमागमः नित्यः; तुदादौ च वैकल्पिकः |

śatrantapadeṣu bhvādau numāgamaḥ nityaḥ; tudādau ca vaikalpikaḥ |

В भ्वादिगणे эта नकारः всегда присоединяется. В तुदादिगणे эта नकारः появляется опционально

भ्वादिगणे -

बालिका वदन्ती गच्छति bālikā vadantī gacchati

माता खादन्ती चिन्तयति mātā khādantī cintayati

तुदादिगणे -

बालिका चलती चिन्तयति bālikā calatī cintayati

अथवा

बालिका चलन्ती चिन्तयति bālikā calantī cintayati 

2 и 3 अदादिः и जुहोतिः , у обоих ган отсутствует विकरण-प्रत्ययः

अदादिगणे — अस्‌ + ति = अस्ति | अस्‌, ति इत्यनयोः मध्ये किमपि नास्ति, अतः द्वितीयः गणः |

adādigaṇe  — as + ti = asti | as, ti ityanayoḥ madhye kimapi nāsti, ataḥ dvitīyaḥ gaṇaḥ |

जुहोत्यादिगणे धातोः द्वित्वम्‌ अस्ति | दा → ददाति; भी → बिभेति | अतः द्वित्वं तृतीयगणस्य लक्षणम्‌ |

juhotyādigaṇe dhātoḥ dvitvam asti | dā → dadāti; bhī → bibheti | ataḥ dvitvaṃ tṛtīyagaṇasya lakṣaṇam|

अस्‌ + ति = अस्ति  as + ti = asti

दा → ददाति dā → dadāti

4 и 10 दिवादिः - श्यन्‌ => рабочая часть य , चुरादिः - णिच्‌ + शप्‌ => рабочая часть अय

दिवादिगणे विकरण-प्रत्ययस्य केवलं "य" इति भागः दृश्यते क्रियापदे | divādigaṇe vikaraṇa-pratyayasya kevalaṃ "ya" iti bhāgaḥ dṛśyate kriyāpade |

चुरादिगणे विकरण-प्रत्ययस्य "अय" इति भागः दृश्यते क्रियापदे | curādigaṇe vikaraṇa-pratyayasya "aya" iti bhāgaḥ dṛśyate kriyāpade |

नश्‌ + य + ति = नश्यति naś + ya + ti = naśyati

कथ्‌ + अय + ति = कथयति kath + aya + ti = kathayati

5 и 8 स्वादिः - श्नु => рабочая часть नो/नु , तनादिः - उ => рабочая часть ओ| / उ 

स्वादिगणे लट्‌-लकारस्य प्रथमपुरुषैकवचनरूपे, विकरण-प्रत्ययस्य 'नो' इति भागः दृश्यते | svādigaṇe laṭ-lakārasya prathamapuruṣaikavacanarūpe, vikaraṇa-pratyayasya 'no' iti bhāgaḥ dṛśyate |

तनादिगणे लट्‌-लकारस्य प्रथमपुरुषैकवचनरूपे, विकरण-प्रत्ययस्य केवलम्‌ 'ओ' इति भागः दृश्यते | tanādigaṇe laṭ-lakārasya prathamapuruṣaikavacanarūpe, vikaraṇa-pratyayasya kevalam 'o' iti bhāgaḥ dṛśyate |

शक्‌ + नो + ति = शक्नोति śak + no + ti = śaknoti

तन्‌ + ओ + ति = तनोति  tan + o + ti = tanoti

7 и 9 रुधादिगणः- श्नम्‌ => рабочая часть न в середине , क्र्यादिगणः - श्ना , рабочая часть ना

रुधादिः - विकरण प्रत्ययः श्नम्‌ → न rudhādiḥ - vikaraṇa pratyayaḥ śnam → na

छिद्‌ (छिनत्ति), तृद्‌ (तृणत्ति), भिद्‌ (भिनत्ति), भुज्‌ (भुनक्ति) (भुङ्क्ते), युज्‌ (युनक्ति)

chid (chinatti), tṛd (tṛṇatti), bhid (bhinatti), bhuj (bhunakti) (bhuṅkte), yuj (yunakti)

क्र्यादिः - विकरण प्रत्ययः श्ना → ना kryādiḥ - vikaraṇa pratyayaḥ śnā → nā

ग्रह्‌ (गृह्णाति), ज्ञा (जानाति), अश्‌ (अश्नाति=खादति), वृ (वृणाति), बन्ध्‌ (बध्नाति), सि (सिनाति)

grah (gṛhṇāti), jñā (jānāti), aś (aśnāti=khādati), vṛ (vṛṇāti), bandh (badhnāti), si (sināti)

छिद्‌ + न = छिनत्ति chid + na = chinatti

ग्रह्‌ + ना = गृह्णाति grah + nā = gṛhṇāti