Dzieje Wojsławic

Dzieje Wojsławic

Neolit - w okolicach Wojsławic przebywają przedstawiciele kultury pucharów lejkowatych. Dowodem ich pobytu jest kamienna siekierka z krzemienia pasiastego (wydobywanego w Krzemionkach Opatowskich).

Epoka żelaza - gdzieś w okolicy istnieje niewielka osada, prawdopodobnie kultury przeworskiej. Jej śladem jest grób skrzynkowy znaleziony przy ul. Uchańskiej i cmentarzysko we wsi Huta.

Wczesne średniowiecze - w pobliskim Nowym Majdanie powstaje gród.

XIII wiek - przez tereny te przechodzi szlak handlowy z Krasnegostawu do Horodła i dalej na wschód. Poziom wód gruntowych jest wówczas znacznie wyższy, miejsce gdzie powstanie osada jest idealne do obrony - stanowi suchą wyspę otoczoną bagnami i podmokłymi łąkami.

1399 r. - najstarsza zachowana wzmianka o Wojsławicach, "Wojsławice należą do Wronka".

1404 r. - w spisie studentów uniwersytetu w Krakowie zapisani są "Andreas, Nicolaus, Johannes Roslay, heredis de Voyslawycze dioec. Chelmensis"

1434 r. - Wojsławice są wzmiankowane jako wieś królewska należąca do parafii kumowskiej.

1437 r. - Wojsławice zostają sprzedane wojewodzie krakowskiemu, Janowi Ligęzie Czyżowskiemu herbu Półkozic.

1439 r. - na zjeździe szlachty w Korczynie występuje Mikołaj Wroch z Wojsławic.

1440 r. - lokacja miasta na prawie magdeburskim. Średniowieczny układ parceli wokoło Rynku jest czytelny do dziś.

1445 r. - pierwsza wzmianka o Żydach wojsławickich. Żyli na tym terenie przez niemal 500 następnych lat...

1446 r. - w Wojsławicach odbywa się VI sejmik ziemi chełmskiej, bierze w nim udział m.in. władyka chełmski (biskup obrządku wschodniego) Gregorius.

1450-1460 - urzęduje pierwszy znany z imienia pleban w Wojsławicach - Jan.

Połowa XVw. - budowa zamku, drewnianego kościoła i klasztoru dominikanów.

1453 r. - pierwsze spisy mieszkańców parafii zachowane w Konsystorzu Lubelskim.

1457 r. - umiera Jan Ligęza Czyżewski, miasto przejmuje Jan Zaklika Czyżowski herbu Topór, wojewoda sandomierski, a po nim jego syn Jakub Czyżewski, kasztelan chełmski.

1468 r. - pierwsza wzmianka o kościele w Wojsławicach.

1480 r. - w albumie studentów uniwersytetu krakowskiego pojawia się "Stephanus Stanislai de Woyslawicze dioec. Chelmensis".

1490 r. - najazd Tatarów, kompletne zniszczenie Wojsławic, spalony zostaje kościół.

1497 r. na zamku w Wojsławicach zatrzymuje się Wielki Mistrz Krzyżacki Jan von Tiefen, w drodze na wyprawę wołoską. Towarzyszący mu Polacy kwaterują w klasztorze. Prawdopodobnie obiekty te były dobrze ufortyfikowane i oparły się najazdowi.

1499 r. - Wojsławice otrzymuje Hieronim Czyżewski Zaklika syn Jakuba herbu Topór.

1504 r. - zwolnienie miasta na dziesięć lat od wszelkich obciążeń.

1508 r. - Hieronim Czyżewski Zaklika herbu Topór, odnawia akt lokacji miasta w miejsce starego, zaginionego, uposaża w nim kościół i trzy cerkwie, ustanawia 3 burmistrzów miejskich Polaków i jednego Rusina oraz 5 ławników Polaków i 2 Rusinów. (Księgi grodzkie z tego okresu zostały wywiezione w głąb Rosji w 1915 roku. Do tej pory nie zostały odnalezione). Mieszkańcy otrzymują prawo do dwu jarmarków: na św. Onufrego i w dniu św. Katarzyny.

1510 r. - mieszczanie płacą 11 różnych podatków.

1518 r. - istnieje młyn do mielenia słodu i być może browar.

1531 r. - pierwsza wzmianka o synagodze. Gmina żydowska płaci podatek 15 florenów. W Wojsławicach działają już 3 młyny.

1564 r. - W mieście mieszka 25 żydów, funkcjonują dwie gorzelnie i 7 kół młyńskich. Miasto liczy 224 domy.

1570 r. - epidemia dżumy.

1595-1608 r. budowa kościoła parafialnego pw. Św. Michała Archanioła.

1603 r. epidemia dżumy.

1608 r. epidemia dżumy.

1616 r. - Mikołaj Czyżowski daje grunt pod zbudowanie bożnicy.

1627 r. - Wojsławice przechodzą na własność Janusza z Łohojska Tyszkiewicza, wojewody kijowskiego, a potem jego spadkobierców.

1628 r. - w Wojsławicach żyje 11 kupców.

1631 r. - Jakub Brzezicki, pełnomocnik Janusza Tyszkiewicza więzi w lochach zamkowych "smrodliwych ignominiose" szlachcica Wojciecha Niemierę, wsadziwszy go "za drugie drzwi gdzie przedtem Tatarzy i złodzieje siadali".

1636 r. - pożar miasta wywołany najazdem Kozaków i Rosjan, na rejestrze szkód zachował się odcisk pierwszej znanej pieczęci miasta z jego herbem. Zważywszy, że okres ten był spokojny, przypuszczać należy, że albo sfałszowano w dokumentach przyczynę pożaru, albo sprawcą napaści była jakaś luźna kupa kozackiego hultajstwa...

1639 r. - kolejny pożar.

1640 r. - kolejny pożar.

1645 r. - kolejny pożar.

1649 r. - początek edukacji w miasteczku. Katarzyna z Tyszkiewiczów Jelcowa dokonuje zapisu na kościół z zastrzeżeniem, że część pieniędzy będzie przeznaczona na wynagrodzenie bakałarza, uczącego dzieci czytać i pisać.

1655 r. - kolejny pożar.

1664 r. - kolejny pożar.

1667 r. - początek medycyny. W Wojsławicach praktykują dwaj cyrulicy.

1667 r. - Wojsławice kupuje Wacław Hulewicz z Koniuch na Wołyniu jako posag dla córki, Katarzyny Agnieszki, która wyszła za Stanisława Stefana Czarnieckiego z Czarncy, pisarza polnego koronnego (bratanka hetmana o tym samym nazwisku).

1668 r. - kolejny pożar.

1672 r. - Szwedzi zdobywają miasteczko, palą kościół. Po wojnie właściciel odbudowuje go nadając budowli charakter barokowy.

1687 r. - w miasteczku powstaje klasztor karmelitów.

1703 r. - po śmierci Czarnieckiego, Wojsławice dziedziczy jego córka Zofia Aniela - żona Michała Potockiego, wojewody wołyńskiego, starosty krasnostawskiego i sokalskiego, a po nich syn Feliks Potocki, kasztelan słoński i starosta krasnostawski.

1725 r. - zbudowano drewnianą cerkiew p.w. św. Praksedy (przy ul. Krasnystawskiej), (w roku 1793 była już notowana jako "zupełnie zdezelowana").

1736 r. - w pożarze zniszczeniu ulega kościół. Jego restaurację prowadzi dzierżawca dóbr Nikodem Woronicz.

1742 r. - kolejny pożar. Sejm ziemski chełmski zwalnia mieszkańców na 3 lata z podatków.

1754 r. - kolejny pożar kościoła.

1761 r. - przybycie do Wojsławic sekty frankistów i upozorowanie mordu rytualnego. W wyniku procesu skazano na śmierć rabina i 4 innych "starszych" - przedstawicieli gminy żydowskiej. Katarzyna z Potockich Kossakowska buduje dworek dla Chanełe Frankowej, żony przywódcy sekty, więzionego w tym czasie w Częstochowie. Dochodzi do wygnania ortodoksyjnych żydów, a nie wykluczone, że i do pogromu. Z wypadkami tymi wiązana jest nazwa wąwozu Szubienica. Jan Krystyjańczuk podaje informację ze w swoim testamencie kasztelanowa rzucała klątwę na tego: "kto Wojsławice odziedziczy a Żydów do miasta wpuści".

1762 r. - budowa pięciu kapliczek na drogach wylotowych fundacji Marianny Daniłłowiczowej. Kapliczki mają strzec miasta przed klątwą rzuconą przez rabina skazanego na poćwiartowanie.

1763 r. - epidemia czarnej ospy.

1766 r. - umiera Feliks Potocki, dobra wojsławickie przejmuje jego córka Humbelina Kurdwanowska.

1771 r. - budowa nowego, murowanego budynku cerkwi unickiej pw. Św. Eliasza Proroka który stoi do dziś.

1773 r. - Biblioteka przykościelna posiada 50 ksiąg.

1777 r. szkoła parafialna w Wojsławicach zatrudnia dwu nauczycieli.

1779 r. - w Wojsławicach istnieje winnica.

1779 r. - zniszczona w pożarze zostaje cerkiew św.Onufrego (przy ul. Grabowieckiej). Pożar pustoszy znaczną połać miasta. Jego ślady zachowały się w warstwach kulturowych odkrytych podczas kopania fundamentów pod nową aptekę w południowej pierzei rynku.

1780 r. - nowa właścicielka Wojsławic, Humbelina Kurdwanowska z Potockich odbudowywuje miasto, zaprasza Żydów do ponownego osiedlenia się w Wojsławicach, odbudowuje kahał i synagogę. Być może z tego okresu pochodzi budynek chederu zachowany do dziś. Dziedziczka wyjednuje u króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przywilej na 5 jarmarków w roku.

1783 r. - Humbelina Kurdwanowska umiera na zamku w Wojsławicach, zamek popada w ruinę i w 1819 r. dozorca miast Badowski zaleca wybrukowanie rynku gruzem "ze starego zamczyska". Ołtarz z kaplicy zamkowej zostaje przeniesiony do kaplicy przy kościele parafialnym.

1790 r. - dobra Wojsławickie kupuje kasztelan chełmski, Wojciech Poletyło, a po nim spadkobiercy - syn Alojzy, wnuk Leopold. Jako właściciel wsi figuruje także Tytus - brat Wojciecha. Potomkowie Wojciecha używają nazwiska Poletyłło i (prawdopodobnie nielegalnie) tytułu hrabiowskiego.

1792 r. - przez Wojsławice przechodzą oddziały ochotników, spieszących pod Dubienkę.

1793 r. - utworzenie katolickiego cmentarza grzebalnego za miastem, podzielonego na część południową - łacińską i północną - unicką.

Początek XIX wieku. Wojsławice liczą ok. 1000 mieszkańców. Chełm ok. 2400. Hrabia Wojciech buduje klasycystyczny pałac.

1803 r. - przestaje istnieć szkoła parafialna.

1823 r. - owczarnia Poletyłłów jest jedną z największych i najnowocześniejszych w województwie.

1827 r. - Poletyłło uruchamia browar, gorzelnię i fabrykę sukna.

ok. 1830 r. - przy ulicy uchańskiej w poblizu drogi do Huty powstaje nowoczesny folwark wraz z czworakami dla pracowników.

1831 r. - zostaje skonfiskowany dzwon z kościoła parafialnego. Brak informacji o udziale mieszkańców miasteczka w powstaniu.

1834 r. - pożar niszczy osadę w tym m.in. pałac Poletyłłów.

1836 r. - hrabia Alojzy odbudowuje siedzibę rodu.

1840 r. - kolejny pożar niszczy kościół.

Ok. 1840 r. - mieszkańcy Wojsławic budują szkołę przy ul Krasnystawskiej

1846 r. - jeszcze jeden pożar kościoła.

1848 r. - farmaceuta Karol Kłossowski uruchamia pierwszą aptekę.

1854/55 r. - epidemia cholery

1860 r. - w Wojsławicach istnieje już poczta! Zachowały się egzemplarze pierwszego polskiego znaczka, tam ostemplowane.

1863 r. - w czasie Powstania Styczniowego, do pałacu wdziera się oddział Rosjan. W starciu z nimi zostaje śmiertelnie raniony 80-cio letni major Kuhn - weteran wojsk napoleońskich. Ginie nieletni siostrzeniec dziedzica i inni domownicy. Miejscowość zostaje ostrzelana z dział, i częściowo spalona.

Ok. 1864 r. - budowa oranżerii na przeciw pałacu. Folwark będzie się stopniowo rozrastał. W latach 1882-88 powstaje stajnia, w 1891-92 rozbudowa oranżerii.

1869 r. - utrata praw miejskich.

1874 r. - po likwidacji unii cerkiew Eliasza Proroka zostaje przekształcona w prawosławną.

1879 r. - browar w Wojsławicach wytwarza rocznie 514 wiader piwa.

1880 r. - malarze z Hrubieszowa Zin i Olechwier malują cerkiew. Z setek prac malarskich Olechwiera zachował się do dziś tylko obraz przemienienia Pańskiego na suficie świątyni.

1885 r. - z materiału z rozbiórki starej cerkwi p.w. św Onufrego postawiono ostatnią drewnianą cerkiew Wojsławic - kaplicę p.w. matki Boskiej Kazańskiej, (została rozebrana w 1938 r., a w jej miejsce postawiono krzyż prawosławny)

ok. 1890 r. - budowa nowej synagogi.

1900 r. - gorzelnia w Wojsławicach produkuje rocznie 21'811 wiader spirytusu.

Koniec XIX wieku w Wojsławicach funkcjonują: fabryka sukna, wytwórnia maszyn rolniczych, browar, gorzelnia, młyn, dwa folwarki.

1904 r. powstaje ochotnicza straż pożarna.

1905 r. - kolejny pożar.

1905 r. wizytacja biskupia.

1905 r. - wzniesienie pomnika na cześć Aleksandra II, napis na cokole "Błagoditielu - narod" wyraża wdzięczność chłopów za zniesienie pańszczyzny. W tym czasie w Wojsławicach istnieje już posterunek carskiej policji - do jej zadań należy m.in. ochrona pomnika przed "wdzięcznym ludem".

1906 r. - powstaje koło Polskiej Macierzy Szkolnej. Skupia 123 członków, dysponuje budżetem 380 rubli rocznie.

1906 r. - powstaje kasa - pierwszy bank spółdzielczy w Wojsławicach. (dr Górak podaje datę 1907 i informację, że kasa udzielała pożyczek w wysokości do 300 rubli). (zważywszy, że krowa kosztowała 50 rubli były to całkiem wysokie kredyty!)

1915 r. - przez Wojsławice przechodzi front austriacko-rosyjski. W toku wielodniowych walk płonie część zabudowy wsi, uszkodzony zostaje kościół. Polegli żołnierze zostają pogrzebani w zbiorowych grobach, w pobliżu przysiółka Zarowie. Wojsławice stają się stacją końcową wąskotorówki hrubieszowskiej D-029, wznawia działalność szkoła gminna.

1918 r. - oddział ochotników POW dokonuje rozbrojenia Austryjaków rezydujących w zabudowaniach folwarku i stacji kolejowej. Oprócz broni i sprzętu zdobywają znaczne ilości drewna i płodów rolnych zgromadzone przez okupanta w 3 składach wagonów towarowych i przygotowane do wywózki...

1918 r. - budowa pomnika Tadeusza Kościuszki (na cokole po pomniku cara Aleksandra II).

1918 r. - epidemia grypy - tzw. "hiszpanka".

1923 r. - umiera hr. Franciszek Poletyłło, ostatni w linii prostej potomek Wojciecha, przekazuje ogromne lecz upadające dobra dalekiemu krewnemu Mikołajowi Poletyło, którego nieudolne rządy rychło doprowadzają do parcelacji majątku.

1923 r. - likwidacja browaru.

ok 1923r. buowa domu ludowego

1924 r. - remont kościoła.

lata 30-te. W nieskończoność przeciąga się budowa drogi dojazdowej do Chełma. Znaczną rolę odgrywa za to linia kolejowa. Pociągi do Hrubieszowa kursują dwa razy dziennie. Przewożą także pocztę. Mimo oporu kierownika szkoły prężnie rozwija się harcerstwo.

1931 r. - w Wojsławicach dochodzi do zamieszek i brutalnej interwencji wojska "porządkującego prowincję" przed wyborami

1932 r. - Jan Krystyjańczuk spisuje jako pierwszy dzieje wsi. Jego praca "przeklęci dziedzice" zostanie wydana dopiero w 1938 roku.

1936 r. - w Wojsławicach po raz pierwszy rozbłyska światło elektryczne. Młyn Baranowskiego dzięki własnemu generatorowi dostarcza prąd do kilku gospodarstw.

1939 r. - do Wojsławic wkraczają Rosjanie. Po krótkim pobycie wycofują się, oddając powiat w ręce Niemców. Mieszkańcy Wojsławic i okolicznych wsi zakładają komórki organizacji konspiracyjnych.

1942 r. - egzekucja około 100 Żydów na łące nad rzeką Wojsławką. Na skutek zaprószenia ognia przez ukrywające się na strychu żydowskie dzieci, płonie zabudowa pomiędzy Synagogą a Krzyżówkami. Okupant likwiduje odcinek kolejki z Wojsławic do Uchań i Hrubieszowa . (Ostatni fragment tej magistrali był czynny jeszcze w latach 1990-93).

17 IV 1944 r. - bitwa o Wojsławice. Skoncentrowane siły kilku oddziałów partyzanckich, w nierównym boju odpierają dziesięciokrotnie liczebniejszego wroga i powstrzymują tym samym akcję pacyfikacyjną.

1945 czerwiec - w pobliskiej Hucie NKWD i UB dokonuje pacyfikacji wsi.

1945-47 r. - w okolicy Wojsławic operuje oddział AK-WiN Henryka Lewczuka ps. "Młot".

1947-52 r. - Wojsławice zostają ponownie zelektryfikowane.

1956-58 r. rozebrany zostaje pałac Poletyłłów.

1961 r. - zostaje oddany do użytku nowy gmach szkolny.

1962 r. - powstaje wodociąg. Wielkie prace melioracyjne pozwalają osuszyć częściowo bagna i podmokłe łąki.

1963 r. - uroczyste obchody 520 lat Wojsławic.

1968 r. - częściowo z gruzu po rozbiórce pałacu powstaje budynek Domu Kultury.

lata 80-te. Na terenie miasteczka powstają nowe inwestycje. Przy ulicy Zamkowej (dziś Szkolna) wzniesiony zostaje nowoczesny blok mieszkalny, w pobliżu przystanku PKS budowany jest dom handlowy "Wojsław". (Niestety nie zadbano przy okazji o zadokumentowanie reliktów fundamentów i piwnic dawnej zabudowy żydowskiej).

Początek lat 90-tych. Wojsławice przodują w województwie pod względem ilości zgłoszonych "działalności gospodarczych". Gmina podejmuje szereg inwestycji - budowana jest oczyszczalnia ścieków, w wyremontowanej synagodze znajduje siedzibę biblioteka. Obok powstaje nowoczesny budynek urzędu gminy. Wymieniony zostaje dach cerkwi. Władze podejmują także szereg decyzji mniej trafnych: zburzony zostaje budynek kryjący relikty murów ratusza, w kolejnych latach błędne założenia konserwatorskie doprowadziły do całkowitego unicestwienia kilku innych ciekawych i wartych ochrony obiektów.

Opracowano na podstawie publikacji: dr. J. Góraka, B. Zimmera, K. Prożogo, J. Krystyjańczuka oraz kalendarium ze strony "Panorama Kultur" www.pk.org.pl