Bài Viết 2

- TẢN MẠN CUỐI NĂM

- TẢN MẠN CUỐI NĂM 1

- SÔNG NƯỚC ĐỒNG NAI

- BIÊN HÒA THỜI THƠ DẠI

- HẠNH NGỘ

- CHỮ TÂM CÒN MỘT CHÚT NẦY

Tản Mạn Cuối Năm

Mỗi dịp cuối năm dương lịch, khi người ta còn mượn ánh đèn trang hoàng mùa Giáng sinh soi sáng màn đêm giá rét ở Mỹ, tôi lại nhớ đến tiểu thuyết "White Teeth" của nhà văn trẻ người Anh Zadie Smith.

Khởi đầu từ một truyện ngắn được phổ biến trên báo của trường Đại học Cambridge ở phía Bắc Luân Đôn, một nhà xuất bản có uy tín ký contract với cô sinh viên hai dòng máu British và Jamaica. Thế là tiểu thuyết "White Teeth" thành hình và trở thành the best seller, mặc dù lúc đó Zadie Smith mới ở năm cuối của phân khoa Văn chương ở Cambridge.

Nhiều cây bút tên tuổi của các nước đã phân tích, phê bình "White Teeth", tôi không dám "múa rìu qua mắt thợ", chỉ xin phép được nói về sự liên quan của “White Teeth” với năm mới.

Tôi thích "White Teeth” vì câu chuyện mở đầu vào ngày đầu năm 1975. [Có lẽ vì Zadie Smith sinh năm 1975?] Như một "hội chứng Việt Nam", tôi thích đọc những tác phẩm có bối cảnh năm 1975. Nhân vật chính là Archie, một người đàn ông trung niên thuộc tầng lớp lao động ở ngoại ô Luân Đôn, không thể tự quyết định, mà luôn luôn tung một đồng tiền cắc lên trời để chờ hên xui may rủi quyết định đời mình. Sau tiệc New Year Eve (giao thừa dương lịch), bị lâm vào bế tắc, bà vợ gốc Ý dứt áo ra đi, Archie tung đồng tiền cắc lên để quyết định số phận của mình. Khi Archie cho hơi gas ra đầy xe để tự tử thì được một người cứu vì cái xe cũ của Archie đậu ở một vị trí khác thường vào thời khắc giao mùa của năm mới và năm cũ.

Không biết lúc viết White Teeth, Zadie Smith ở tuổi hai mươi có tin định mệnh không? Nhưng những tác phẩm của cô luôn có hình ảnh của định mệnh và sự thông cảm, bao dung.

Nói ra thì ít người tin nhưng tôi biết đến "White Teeth" trong một lần lên Google mò mẩm tìm sử liệu về tháng 4 năm 1975. Tình cờ đưa tôi "làm quen" với tác giả Zadie Smith.

Và từ đó cứ vào tuần lễ sau Giáng sinh, khi các cửa hàng đồng loạt bán các sản phẩm cho "count down party" vào thời khắc giao thừa dương lịch, các cơ quan truyền thông của Mỹ loan báo những nhân vật và sự kiện lớn nhất trong năm, tôi lại nhớ định mệnh trong "White Teeth" cứu anh chàng Archie thoát chết.

Mấy ngày nghỉ lễ cuối năm, trời mùa đông lạnh buốt dưới độ đông đá, tôi thích đóng cửa nằm nhà đọc sách để nếu có soi gương thấy mặt mày mình vẫn còn phảng phất nét học trò… già. Xem ra chỉ có mỗi một tuần lễ từ Giáng sinh đến Tết dương lịch đầu năm Tây là khoảng thời gian duy nhất mọi sinh hoạt ở Mỹ chậm lại. Đường sá vắng hẳn so với ngày thường. Hình như mọi người đều đang bận "tính sổ cuối năm".

Sổ thương mại, sổ kế toán, sổ ngân hàng...dù có phức tạp đến đâu, cũng có công thức. Nhưng sổ đời thì tính hoài vẫn không như ý.

"Tính sổ cuối năm" có đủ cộng, trừ, nhân, chia. Chỉ cần chuyển dịch "con chuột" và "mũi tên" trên monitor thì các phép tính thay đổi được theo ý muốn. Nhưng quyển sổ cuộc đời thì dù có tính kiểu nào đi nữa, dấu cộng cùa thời gian vẫn vô tình, tàn nhẫn phân phát đều đặn cho tất cả động vật và thực vật. Dấu nhân của tình cảm vẫn thầm lặng khắc ghi. Dấu trừ luôn luôn có mặt trong sức khỏe và sắc diện. Dấu chia hiện diện trong tư tưởng nên thiên tài luôn hiếm quý ở trần gian. Ước gì con người hoán đổi được vị trí của bốn phép tính tưởng như đơn giản mà phức tạp hơn cả mọi lớp toán cao cấp trên đời. Chẳng hạn nếu dấu cộng nằm trước sức khỏe và tuổi trẻ. Dấu trừ đi theo ích kỷ, và oán thù. Dấu chia hiện diện cùng ân sủng và hạnh phúc. Dấu nhân gắn bó với chia xẻ và thương yêu thì thiên đàng rất gần và có thật ở đời sống hàng ngày.

Ngày xưa học lớp 12 chuyên toán, chúng tôi giải được rất nhiều bài toán khó từ lượng giác, đạo hàm đến tích phân... Vậy mà hơn nửa cuộc đời vẫn vất vả loay hoay, đôi khi bó tay, trước những cộng trừ nhân chia đơn giản của cuộc đời.

Bài toán cuộc đời chưa và có lẽ sẽ chẳng bao giờ tìm được ẩn số hài lòng người giải nhưng cứ mỗi một năm mới đến lại đem theo hy vọng cho một dấu nhân của chia xẻ và thương yêu, một dấu trừ cho bạo lực và chiến tranh. Được như vậy thì có lẽ mùa Xuân sẽ vẫn ở quanh năm trên quyển sổ cuộc đời.

Cuối năm 2011

NGUYỄN TRẦN DIỆU HƯƠNG

Tản mạn cuối năm 1

Đầu tháng mười hai âm lịch là lũ học trò chúng tôi nao nức đếm từng ngày đến Tết như một ca ca dao trong sách tập đọc lớp ba:

"Cu kêu ba tiếng cu kêu,

Cho mau đến Tết dựng nêu ăn chè"

Đến bây giờ tôi vẫn còn thuộc mặc dù vẫn không hiểu tại sao hình ảnh cây nêu ngày Tết lại có liên quan đến loài chim cu và những chén chè ngọt ngào.

Năm năm ở trường Tiểu học, dưới mười tuổi, còn quá nhỏ nên chúng tôi được cô giáo lo cho mọi thứ. Đến "ngày tất niên" (ngày học cuối cùng trước khi nghỉ Tết khoảng hai tuần), bầy con gái nhỏ chỉ việc kéo nhau đến trường mà không phải ôm cặp, không phải học bài, mà lại còn được tha hồ ăn mứt, kẹo trong tiệc tất niên ở từng lớp. Thường thì chì có các loại mứt quen thuộc như mứt khoai, mứt bí, mứt gừng, mứt hột sen... có phủ một lớp áo đường ở ngoài, và cắn hột dưa màu đỏ. Những đứa chưa mọc răng cửa vẫn nhìn bạn bè cắn hột dưa dòn tan với tất cả "vẻ ngưỡng mộ”. Mỗi đứa được cô giáo phát một chai xá xị hay nước chanh có cắm sẵn ống hút. Ớ một góc lớp có một cây mai giả làm bằng giấy nhún màu vàng, công trình của cả lớp trong mấy giờ thủ công, nhìn từ xa cũng giông giống mai thật. Chỉ có vậy, nhưng mấy cô học trò bé tí xíu vui vẻ, rạng rỡ còn hơn người lớn dự yến tiệc. Đến cuối tiệc tất niên, chia tay nhau về, chúng tôi còn tặng cho nhau một tấm thiệp chúc Tết, thường là tự làm lấy, chỉ có nét vẽ vụng dại hoa mai vàng, pháo đỏ, hay mấy phong bao lì xì màu đỏ bên cạnh mấy chữ "cung chúc tân xuân" nắn nót viết còn hơn là mấy ông đồ xưa viết câu đối Tết. Vậy mà niềm vui tuổi nhỏ kéo dài đến "ra giêng" đi học lại. Lớn lên, nghĩ lại kỷ niệm xưa, dù bạn bè cùng lớp thời thơ dại đã biền biệt phương nào, dư âm của hạnh phúc tuồi thơ vẫn còn ngọt ngào êm dịu.

Kỷ niệm ngày Tết ở Ngô Quyền thì vui hơn, thơ mộng hơn, và có phảng phất "hình như là tình yêu" mà thật ra không phải là tình yêu, chỉ là dao động của tuổi dậy thì. Cũng như thời tiểu học, vào tháng chạp âm lịch là lòng chúng tôi mở hội vì gần Tết, chúng tôi lại vừa thi đệ nhất lục cá nguyệt xong, không còn phải thức khuya dậy sớm học bài, không phải lo lắng bài vở. Thời gian đó, nếu thầy cô cho làm bài kiểm tra là cả lớp cùng đoàn kết "đình công" vì chẳng có đứa nào học bài trong mấy tuần trước Tết. Đã vậy, sau khi tan học, thay vì về nhà, nhiều khi cả lớp còn "dung dăng dung dẻ" đi coi chợ hoa, đi coi các hàng bánh mứt. Và chỉ dám đứng xa mà nhìn, không dám đến gần, sợ đổ bể cái gì thì chỉ có cách làm công để trừ nợ vì không đứa nào có tiền.

Sau này, trưởng thành hơn, nghĩ lại mới thấy hình ảnh của học trò con gái tuổi mười ba, mười bốn cũng là một biều tượng sống cùa mùa xuân, góp phần tô điễm cho hương sắc mùa xuân bên cạnh mai, lan, cúc, trúc... khoe sắc trong chợ hoa ngày Tết.

Những con đường chính của tỉnh lỵ Biên Hòa lúc đó, dưới con mắt của học trò đệ nhất cấp, chỉ gồm có Quốc lộ một, Nguyễn Hữu Cảnh, và Trịnh Hoài Đức. Những con đường quen thuộc mà chúng tôi đi qua, đi lại bằng xe đạp, xe lam, hay đi bộ mỗi ngày rất quen thuộc đến độ biết chỗ nào có ổ gà, chỗ nào cần phải lấy hơi đạp xe lên dốc, nhất là những lúc phải chở một đứa bạn hơi... "sổ sữa" ở yên sau của xe đạp mini bánh rất nhỏ.

Đa số chúng tôi đi học bằng xe lam (một loại xe ba bánh chở nhiều nhất là mười người khách) nhưng lúc về thì đi bộ, nhất là những ngày học buổi chiều. Buổi trưa trời nắng chang chang, đi học bằng xe lam rất thuận tiện, chỉ tốn có năm đồng. Xe ngừng trước cổng trường Ngô Quyền, thả ra từng đàn học sinh áo trắng là một hình ảnh rất đẹp mỗi sáng, mỗi trưa, như một cái đồng hồ chính xác của những người sống gần trường. Học trò tỉnh lỵ thời đó rất dễ thương, hôm nào lỡ quên đem tiền, có khi một nữ sinh Ngô Quyền khác hào phóng trả giùm, có khi bác tài xế cho nợ ngày mai sẽ trả. Cả chủ nợ lẫn con nợ đều không quen biết nhau, có khi bác tài cũng chẳng nhớ mặt con nợ trong cả trăm nữ sinh áo dài trắng đồng phục giống nhau, nhưng con nợ không bao giờ quên trả món tiền thiếu chịu. Ngày hôm sau, đi học sớm, đứng ở chỗ chờ xe lam quen thuộc hay ở cổng trường nhìn mặt từng bác lái xe lam để trả lại cho bác tài tử tế năm đồng thiếu chịu.

Chỗ chúng tôi vẫn đứng chờ xe lam là một ngã ba, có một cái bồn phun nước, có lẽ để tiết kiệm nước, chỉ có ban đêm nước mới phun lên; ban ngày chỉ có một chút nước trong lòng hồ, nhưng được cái là bao giờ bồn nước cũng sạch, không có rong rêu, không có rác. Mỗi lần đứng chờ xe lam dưới bóng cây, chúng tôi vẫn mong rằng lúc nào cũng có nước phun lên chắc một góc tỉnh lỵ sẽ sinh động hơn. Một lần, không hiểu tại sao xe lam không đến khoảng năm phút một lần như thường lệ, cả một bầy học trò vừa ngơ ngác, vừa lo lắng sợ trễ học, có một chiếc xe nhà binh GMC loại lớn nhất, chắc có ít nhất là mười bánh xe, đậu lại. Trên xe không có ai, chỉ có mỗi một ông tài xế. Chắc là tội nghiệp học trò (hay là nhờ có những chị học lớp mười một, mười hai đang ở độ tuổi đẹp nhất đời người nổi bật trong đám học trò lóc nhóc lô nhô?), ông tài xế thò đầu ra từ buồng lái, hét lớn át cả tiềng động cơ xe:

- Các em đi học ở đâu? Ngô Quyền, Trần Thượng Xuyên, hay Khiết Tâm phải không? Lên xe đi, tôi chở giùm đến trường.

"Được lời như cởi tấm lòng", cả nhóm học trò chừng hơn ba chục người giúp nhau leo lên xe vì cái xe rất cao, học trò con gái thì áo dài thướt tha, có nhiều chị lại còn mang guốc cao. Trong lòng một cái xe GMC của lính, bầy học trò tự nhiên thấy mình bé nhỏ lại cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng ngồi lọt thỏm trong một góc xe.

Dọc đường, rất nhiều người nhìn lên xe với dấu chấm hỏi trong đầu khi thấy một chiếc GMC đầy bụi đường, thường chở những người lính từng "nằm gai nếm mật" với súng ống đạn dược, lại chở một nhóm học trò áo trắng trong trẻo, ngây thơ với cặp sách tinh khôi. Đó là lần đầu tiên và có lẽ cũng là lần duy nhất trong đời, học trò chúng tôi được đi trên một chiếc xe GMC to lớn phảng phất mùi vị của chiến tranh. Bỗng dưng thấy mình lớn hơn, cao hơn tất cả người và xe đang xuôi ngược trên đường, và được dịp "nhìn xuống cuộc đời" từ mắt nai của học trò.

Đến trước cổng trường, người lính dừng xe lại, chị lớn nhất nhóm leo xuống trước, hỏi ông ta:

- Chú ơi cho tụi cháu trả tiền xe.

Người lính cười thành tiếng, khoe hàm răng trắng nổi bật trên khuôn mặt sạm nắng:

- Cho các cô các cậu thiếu chịu. Lần sau trả luôn.

Lúc đó là tháng giêng năm 1975, gần đến Tết Ất Mão, nên chẳng bao giờ có một lần sau như lời người lính tốt bụng đã chở giùm một nhóm học trò trung học đến trường. Với riêng tôi, đó cũng là một món nợ nhỏ suốt đời không trả được. Sau này mới biết hôm đó là ngày đình công của nghiệp đoàn những người lái xe lam, học trò con nít không theo dõi tin tức nên không biết, vẫn đứng chờ xe lam đến như thông lệ.

Buổi chiều tan học, trời đẹp, đi bộ vui hơn, lâu lâu còn ghé tiệm cho thuê sách Nam Tạo ở gần Ty Cảnh Sát và rạp Biên Hùng để mướn truyện về đọc. Còn nhỏ, chưa phải nấu ăn, chưa phải phụ việc nhà nhiều, không cần phải về gấp, nên trên đường về, chúng tôi còn đủng đỉnh ghé vô tiệm sách Huỳnh Hiệp trên đường Trịnh Hoài Đức "đọc cọp" các loại sách truyện bày bán trên giá. Có khi ba bốn đứa còn chia nhau, mỗi đứa đọc một chương của một quyển sách nào đó có cái bìa rất đẹp, hoặc "nghe đồn" đó là một truyện rất hay. Chỉ hai hay ba ngày liên tiếp như vậy, cả lớp đã được biết toàn bộ nội dung câu chuyện. Xin gởi lời cảm ơn muộn màng đến nhà sách Huỳnh Hiệp đã không nỡ đuổi những cô học trò nhỏ chuyên "đọc cọp" vì không có tiền mua sách.

Thật ra trình độ học trò lớp bảy lúc đó, còn ngây thơ, quanh đi quẩn lại chỉ đọc các tác phẩm của Tự lực văn đoàn trong chương trình Quốc văn ở trường, và các tác phẩm cúa tủ sách Tuổi hoa mà cà người đọc lẫn người viết vẫn còn trong thời kỳ cắp sách. Chúng tôi đi hàng ngang trên đường phố, lúc đó vẫn còn nguyên vẻ bình yên của tỉnh lỵ, luân phiên kể chuyện theo thứ tự từng chương sách. Chắc thấy học trò con gái ngoan ngoãn dễ thương, không có ai phàn nàn với kiểu đi chiếm hết lề đường của chúng tôi.

Hồi đó vì chiến tranh, không được đốt pháo vào ngày Tết, nghe nói lệnh cấm chỉ có từ sau Tết Mậu Thân 1968. Nên với thế hệ chúng tôi, ngày Tết không có tiếng pháo, không có ông đồ già tóc và râu đều trắng màu sương khói ngồi ở một góc phố viết những câu đối Tết màu đỏ chữ đen; nhưng ngày Tết vẫn có ý nghĩa thiêng liêng với mùi trầm hương ngào ngạt trên bàn thờ tổ tiên, vói bộ quần áo mới mỗi năm chỉ có một lần, và những phong bì màu đỏ bên trong có tờ tiền thẳng nếp còn thơm mùi giấy mực.

Bao nhiêu năm trôi qua, không còn được ăn Tết Việt Nam đúng nghĩa, mỗi độ Tết Nguyên đán , tôi vẫn ăn Tết bằng ký ức. Trong một khoảnh khắc sống bằng trí tưởng, ngày Tết vẫn còn nguyên vị ngọt ngào của bánh mứt, vẻ êm đềm của thời thơ dại.

Nguyễn Trần Diệu Hương

California, ngày đầu mùa đông 2010

HẠNH NGỘ

Thời khóa biểu đã được chia ra đàng hoàng khi chúng tôi có hai người khách… không mời mà đến, nhất là đến vào đầu tháng mười hai, ngày ngắn lại và giống như mọi người Mỹ khác, chúng tôi phải chạy đua nước rút với kim đồng hồ với những project cuối năm với quà cáp, ân nghĩa như người Việt Nam tất bật vào những ngày cận tết âm lịch.

Danh đến từ Massachusetts -đúng ra là đến từ Việt Nam- , và Hân đến từ Missouri. Cả hai sẽ ở nhà chúng tôi, những người bạn từ thời trung học ở quê nhà. Trước hôm hai người bạn cũ đến chúng tôi dù rất bận rộn cũng đã có một…hội nghị bàn…bầu dục ở phòng khách nhà An bàn chuyện đón tiếp, và chứng kiến cuộc hội ngộ của "Romeo-Juliette" . Romeo và Juliette của chúng tôi chỉ giống những nhân vật của Shakespeare một nửa. Đó là một mối tình đẹp như mơ, làm cả lớp thầm ao ước. Ngày đó, Danh là cầu thủ bóng chuyền của trường, cao lêu nghêu có điều không được vạm vỡ cho lắm, vì thiếu dinh dưỡng. Ngày đó, Hân có đôi mắt buồn và đẹp như đôi mắt hiền lành của nai tơ. Từ đầu năm lớp mười, hầu hết con gái trong lớp đều thầm để ý đến Danh và hầu hết con trai đều len lén ngắm Hân bất cứ lúc nào có thể được. Nhưng một cách âm thầm,” hai cái đinh” của lớp chỉ đến ý đến nhau, mà không chú ý gì đến thiên hạ. Cả hai rất kín tiếng. Chúng tôi chỉ khám phá được mối tình lặng lẽ này khi thấy cả một đoàn xe đủ loại: xe lam, xe ba gác, xe đạp, xe thổ mộ, xe bò (toàn là những loại xe nghèo nàn, lạc hậu ở Việt Nam cuối thập niên 80) làm bằng phấn viết đủ màu ở nhà Hân. Đoàn xe có được tạo thành từ bàn tay khéo léo của Danh với những viên phấn đủ màu. Bàn tay với những ngón thon dài của Danh rất nghệ sĩ, rất tài hoa, vừa đánh guitar vừa liệng những trái banh tròn vào lưới bóng rổ hay qua lưới bóng chuyền rất chính xác. Bàn tay đó cũng đóng góp được cho đội tuyển học sinh giỏi toán toàn tỉnh Khánh Hòa một điểm số toàn đội cao nhất miền Trung. Điều đáng nhớ nhất sau bao nhiêu năm tháng là cái dáng cao lêu nghêu của Danh ngồi dưới gốc cây sầu đông phía sau lớp học, đục đẻo những viên phấn màu, làm thành những chiếc xe rất đẹp, mặc dù lúc đó bạn chúng tôi chưa bao giờ qua một trường lớp nào về điêu khắc.

Chuyện tình học trò của họ đẹp như mơ, thanh khiết như tuyết trắng đang rơi. Chuyện tình làm "bể tim" nhiều người trong lớp và làm cả lớp thầm ao ước. Mỗi chiều Danh đạp cái xe cũ mèm đi ngang nhà Hân ít nhất hai lần. Từ trong khoảng sân nhỏ Hân đưa mắt nhìn ra. Bốn mắt gặp nhau với một cự ly ít nhất là hai mươi lăm thước, không hề nói được câu nào với nhau. Vậy mà họ vẫn làm chuyện đó mỗi ngày như nhu cầu ăn, uống.

Mãi về sau này chúng tôi mới được biết Hân bị gia đình cấm chơi với Danh vì ba Danh là một liệt sĩ của chế độ miền Bắc, trong khi ba Hân đang ở trong một trại "tập trung cải tạo" của Việt Cộng. Và vì lẽ đó, mãi gần mười năm sau chúng tôi mới đặt tên cho chuyện tình của bạn là chuyện tình Romeo-Juliette.

May mắn hơn hai nhân vật lừng danh của Shakespeare, hai người bạn "trai tài gái sắc" của chúng tôi không "mang xuống tuyền đài" chuyện tình thời mới lớn, mà họ được gặp lại nhau, tìm lại "một chút hương xưa" ở Mỹ. Mặc dù bây giờ "ván đã đóng thuyền" và "gạo đã thành cơm" cả hai đều đã có "một nửa còn lại" của mình.

Vì lẽ đó Mai Thi -người đạo đức bảo thủ nhất lớp- đã khuyến cáo chúng tôi không nên để "lửa gần rơm" nhất là "lửa cũ và rơm khô" thì dễ… cháy nhà thiên hạ. Nhưng bàn qua tán lại chúng tôi đều đồng ý sẽ sắp xếp để hai người bạn cũ gặp nhau. Gần hai mươi năm đã qua cả hai đều có gia đình riêng, nếu không ấm êm hạnh phúc thì cũng chưa hề có tiếng "chén bay, dĩa bay" vọng ra ngoài đến tai chúng tôi. Khi người ta bước qua tuổi "tam thập nhi lập" thì quan điểm về đời sống, về hạnh phúc so với thời mới lớn đã ít nhất quay một góc nhọn. Chắc chắn là như thế, như một với một là hai, nhất là khi bạn ở Mỹ xã hội thật sự "làm theo năng lực, hưởng theo nhu cầu". Và nhu cầu ở đất nước cơ hội này thì bất tận.

Vì thế chúng tôi sắp xếp để Hân sẽ bay qua CA nhân một seminar cuối năm sẽ gặp được Danh, bay đến từ Massachusset từ một lớp tu nghiệp chuyên ngành của trường Haward dành cho các kiến trúc sư từ các nước kém phát triển. Đó cũng là dịp để chúng tôi hội ngộ họp mặt vào mùa đông, chứ không theo truyền thống mùa hè như thường lệ.

*

Ngồi sau tay lái, xếp hàng trên đoạn đường vào khu vực "Passengers pick up" của phi trường SJC sự kiên nhẫn của tôi tăng cao, khi tôi tưởng tượng đến khuôn mặt rạng rỡ của hai người bạn học cũ. Tình cảm của họ đã chiếm một ký ức thời mới lớn của chúng tôi và chắn chắn là một hồi ức tuyệt vời trong lòng "Romeo & Juliette".

Các em teenagers ở Mỹ bây giờ nếu biết về thời mới lớn của chúng tôi ở Việt Nam chắc sẽ tưởng lầm chúng tôi lớn lên ở "thời kỳ đồ đá". Các em có đủ thừa mọi thứ, từ thức ăn, áo quần, sách vở đến phương tiện giải trí. Các em đi từ thừa mứa này qua phung phí khác, mà không biết mình đang ở trong thiên đàng của vật chất không biết quý trọng cha mẹ như thời mới lớn của chúng tôi. Khi chúng tôi bắt đầu vào trung học cả quê nhà ăn khoai sắn thay cơm. Áo quần của mọi người toàn màu tối, tối mù như tương lai, để đỡ tốn xà phòng giặt. Ở trong lớp, thỉnh thoảng lại nghe tiếng bao tử của đứa bạn ngồi cạnh sôi lên vì đói. Về nhà, buổi tối phải học bài dưới ánh đèn dầu, do vậy chúng tôi lớn lên hầu hết đều bị cận thị. Lâu lâu, nhớ lại thời mới lớn của mình chúng tôi vẫn than thân "cùng một lứa bên trời lận đận". Chỉ có mỗi Hồng Châu bao dung và rộng lượng:

- Tụi nó có thời của tụi nó, mình có thời của mình. Ông bà, Bố Mẹ mình có bao giờ đi phân bì với mình đâu, mà mình đi phân bì với tụi nhỏ. Nghĩ kỹ lại đi, chưa chắc hai đứa nhỏ dating, kissing, cầm tay, cầm chân hay còn làm nhiều chuyện gì gì đi nữa, đâu có để lại được kỷ niệm tuyệt vời như thời mới lớn của bọn mình "tình trong như đã, mặt ngoài còn e".

Mãi thả hồn về quá khứ, tôi đã đến khu vực dành để pick up hành khách đến phi trường San Jose. Giữa gần cả trăm hành khách đã cao to, trông lại càng vạm vỡ thêm với những cái áo khoác dày cộm của trời mùa đông gần thành phố sương mù, ven biển California. Tôi đã thấy Hân của chúng tôi vẫn nhỏ nhắn, vẫn tóc dài rất con gái Việt Nam, trong cái áo khoác có mũ dính liền màu tím đậm, để tôi nhận ra Hân.

Thấy nhau từ xa nhưng phải gần mười phút sau chúng tôi mới gặp nhau. Vì xe nhích lên từng thước một, tất cả mọi người đều kiên nhẫn, như đã từng kiên nhẫn ở tất cả phi trường sau ngày mười một tháng chín rất buồn của nước Mỹ. Nhân viên an ninh ở phi trường kiểm soát xe theo kiểu "random selection" nghĩa là không có một quy tắc nào hết. Cái xe xếp hàng trước tôi đang bị kiểm soát rất kỹ. Nhưng bằng sự chuyên nghiệp của nhân viên an ninh và bằng thái độ tích cực công tác của người lái xe tiến trình kiểm soát chỉ mất khoảng hai phút. Khi xe vào được khu vực pick up passengers ngay trước cửa phi trường tôi đã mở ngay "cốp" xe sau Hân liệng ngay cái carry on luggage vào và nhảy tót lên ngồi cạnh tôi, vẫn nhanh nhẹn như thời mới lớn. Bạn cười bằng cả miệng và mắt:

- Bây giờ tao không còn phải thương mày còng lưng chở tao trên cái xe đạp mi ni có hai cái bánh xe chỉ lớn hơn kích thước của bánh tràng cỡ lớn một chút!

Tôi đã "warm welcome" người bạn học thời nhỏ dại bằng một gói ổi tươi và một gói me ngào đúng như sở thích ngày xưa của bạn. Nhìn bạn thưởng thức những món ăn vặt của đàn bà con gái một cách ngon lành, tôi thấy công lao mình lặn lội xuống khu Việt Nam chạy đủ bốn vòng chu vi của khu Lion Plaza mới tìm được chỗ đậu xe để mua quà vặt được đền bù xứng đáng. Tôi vẫn không thích bon chen và vẫn tìm theo lời cụ Nguyễn Bỉnh Khiêm dạy "ta dại ta tìm nơi vắng vẻ, người khôn người đến chốn lao xao" nên mặc dù ở cách San Jose chỉ hai mươi phút lái xe tôi chỉ đến Little Saigon của miền Bắc CA khi cần phải mua những đặc sản VN, hay dẫn khách từ phương xa đến thăm "quê hương mang theo" ở San Jose.

*

Tối hôm đó, Danh được đi đón bằng xe van cùng với nhiều người bạn khác. Và dĩ nhiên đi cùng cả nhóm, bao giờ đàn ông con trai cũng là người cầm lái (mặc dù tài xế phái nữ vẫn ít bị giấy phạt hơn tài xế phái mạnh!). nhưng Tuấn đến từ Los Angeles không phải là dân địa phương nên tôi được ngồi ghế trước làm… con mắt thứ ba của Tuân. Thật ra tôi muốn ngồi trước để dễ dàng cho CD play những điều chúng tôi muốn nhắn nhủ với Danh và Hân. "Ban tham mưu" đã họp từ thứ bảy tuần trước và đã cố tình giữ một khoảng cách cần thiết một lằn ranh cần phải có giữa "Romeo và Juliette" của chúng tôi. Vì dù gì đi nữa mình cũng là người VN, vẫn chưa quên những bài học đạo đức từ thời nhỏ dại.

Có lẽ Danh từ Việt Nam chỉ qua tu nghiệp ở Mỹ trong vòng chín tháng nên còn bở ngở với phi trường quốc tế San Francisco, chúng tôi phải chạy hai vòng phi trường mới thấy cái dáng cao lêu nghêu của bạn. Không hẹn mà hầu hết chúng tôi đều đeo kính vào. Phải chăng đó là hậu quả đáng buồn của một thời mới lớn cơ cực, phải học bài dưới bóng đèn dầu tù mù, như tương lai của xã hội chủ nghĩa ở quê nhà.

Danh tay bắt mặt mừng với tất cả chúng tôi và nhìn Hân bằng một cái nhìn mang theo cả một quá khứ có mùi vị mặn của đại dương, có tiếng sóng rì rào của biển Nha Trang, có cả một thời mới lớn cay đắng nhiều hơn là ngọt bùi của chúng tôi. Dưới ánh đèn nhỏ bên trong chiếc xe, mặt Hân dường như đang đổi màu. Tôi vội bật ngay CD chạy bài "Đêm thấy ta là thác đổ" của Trịnh Công Sơn có một câu hát hình như đến nhắn nhủ riêng cho "Romeo & Juliette" của chúng tôi "…vì em đã mang lời khấn nhỏ, bỏ tôi đứng bên đời kia…." Với Hân đó không phải là lời khấn dâng mình cho đạo của một nữ tu, nhưng lời khấn với chính lòng mình với linh hồn của bố Hân khi ông bỏ mình ở một góc rừng heo hút của một trại cải tạo ở Việt Bắc".

Cuối năm lớp mười một Hân trốn khỏi quê nhà trên một chiếc thuyền mong manh như thân phận con người giữa biển cả. Sau đó, gần một phần ba lớp học lần lượt "bỏ cuộc chơi", bỏ lớp chuyên toán không phải để theo chồng hay lấy vợ mà để đi tìm một bầu trời tự do, ở đó không có ai bị khủng bố, không có trại tù cải tạo dành cho những người hoàn toàn lương thiện. Và ở đó chúng tôi được học hành nên người, đàng hoàng đủ sức để tự nuôi thân, đền đáp được ơn nghĩa sanh thành và đủ sức giúp những người già em bé bất hạnh ở VN ở Ấn Độ hay Phi Châu.

Cũng như Hân khi đến Mỹ được tiếp cận với văn minh, nhờ đó chúng tôi mới hiểu nhiều điều qua sách vở, báo chí và qua những nhân chứng sống.

Khi đọc được tác phẩm "Đại học máu" của Hà Thúc Sinh và "Đáy địa ngục" của Tạ Tỵ thì lòng thương bố được nhân lên theo cấp số nhân và Hân tự khấn với lòng mình phải quên hẳn Danh. Không ai chọn gia đình để sinh ra nhưng nhân sinh quan của mỗi người đều bắt nguồn từ nguồn gốc của gia đình mình, bắt nguồn từ cái nôi đầu đời.

Tối hôm đó dưới ánh đèn ấm cúng của phòng khách nhà An, và ngọn lửa bập bùng từ lò sưởi nhìn Danh vẫn còn ngơ ngẩn chúng tôi lại cho CD play bài "Còn tuổi nào cho em" và lại nhờ nhạc sĩ Trịnh Công Sơn nhắn nhủ Danh "…tuổi nào ngồi khóc tình đã ngàn thu…". Chắc chắn năm tháng đã lấy đi rất nhiều kiến thức lớp mười một chuyên toán ngày xưa, nhưng khả năng suy luận của chúng tôi chưa bị mai một. Nên Romeo & Juliette của chúng tôi, nhất là Danh hiểu rõ message. Mắt Danh đã buồn, chừng như càng chùng xuống khi Danh có dịp thấy tiêu chuẩn sống rất cao của An, và có dịp nhìn kỹ Hân, Thi và tôi . Nhất là Thi nhờ tâm hồn bình an, chế độ ăn kiêng gần như tuyệt đối và một tiếng thể dục mỗi ngày gần hai mươi năm sau bạn vẫn như đang là một nữ sinh lớp mười một. Chừng như đến lúc đó, Danh mới thấy không những mình lầm mà hình như thân sinh của mình cũng đi lộn đường.

Chín tháng ở trường nội trú Harvard, Danh vùi đầu vào tiếp thu kiến thức kiến trúc hiện đại, nên chưa có dịp đi đây đi đó ngoài con đường từ trường về dorm. Khi tiếp xúc với chúng tôi qua email hay điện thoại không đứa nào đề cập về điều kiện sống của mình. Do vậy khi nhìn nhà An, một trong những học sinh giỏi nhất ngày xưa, và là một người tỵ nạn tương đối thành công với phòng làm việc rất tiện nghi, phòng giải trí có cả "family theater" và phòng tập thể dục nhỏ nhưng có đủ mọi fitness equipment cần thiết, Danh ngẩn người đầy ưu tư. Chúng tôi đi ngủ sớm để cho Danh và Hân có thời gian riêng trong phòng làm việc của An. Và An thì rất tế nhị đã ngồi làm việc trước PC quay lưng về hai người bạn học cũ sau khi đã cẩn thận đặt một cái headphone lên đầu.

Dịp đó, chúng tôi chỉ gặp nhau hai ngày đủ để hội ngộ một ngày, nhắc chuyện xưa nhờ Danh tiếp tay trong việc cấp học bổng cho các em học sinh nghèo ở VN và trợ giúp thực phẩm thêm cho trại cùi ở Nha Trang. Ngày còn lại, chúng tôi chất đầy lên cái xe van đi thăm thành phố mù sương San Francisco thành phố nổi tiếng của thế giới về cảnh đẹp lẫn những quan niệm sống hết sức cấp tiến.

Đầu mùa đông, xe chạy ban ngày cũng phải bật đèn pha, trời lạnh dưới 10 độ nhưng lòng chúng tôi vẫn ấm, ấm vì sự che chở của quê hương thứ hai, ấm vì tình bằng hữu thời mới lớn. Lối đi dành riêng cho người đi bộ ở hai bên hông cầu Golden Gate chỉ có chúng tôi, với "nỗi niềm mang theo" riêng của mỗi đứa.

Phía có hai tổ quốc, nghĩa là chúng tôi những người VN lưu lạc ở Mỹ luôn bị những lo toan hàng ngày về công việc, sự vững chắc của công việc những "political competition" hàng ngày ở sở và cái "glass ceiling" không bao giờ thấy, nhưng cảm nhận rất rõ, lơ lửng trên đầu những người Mỹ gốc Á từ tầng lớp trung lưu trở lên. Chưa hết còn có những ưu tư khi nghe những bất hạnh triền miên của đại đa số người dân Việt ở quê nhà những bất hạnh từ mọi phía, mà khả năng trợ giúp của những người Việt lưu vong có tấm lòng thì có giới hạn.

Với Danh, nỗi ưu tư lại đến từ một phía khác. Danh không hề nói ra bằng lời nhưng bằng ánh mắt của bạn, chúng tôi hiểu được đó không phải chỉ là những vấn vương của tình đầu thời mới lớn mà còn là những mặc cảm của một người bị bỏ lại phía sau.

Chúng tôi tin là chín tháng tu nghiệp dành cho chương trình cao học ở Mỹ đã mở mắt bạn ra rất nhiều. Bạn của chúng tôi sẽ là một con én mới dù không đem lại mùa xuân, nhưng sẽ báo hiệu mùa xuân.

Ở hai phía của địa cầu, trên tất cả mọi kỳ vọng "cơm ăn áo mặc" hàng ngày, chúng tôi cùng có một ước vọng lớn, như thời trung học cùng cặm cụi bên nhau giải những đề thi cho học sinh chuyên toán. Ngày nào còn có cùng ước vọng, chúng tôi còn cảm thấy gần nhau dù đời sống đã muôn ngàn lối rẽ.

Nguyễn Trần Diệu Hương

Valentime 2004 - Viết cho 11C6 ngày xưa và riêng cho TTLH & NND

CHỮ TÂM CÒN MỘT CHÚT NẦY