İhale

Anahtar Teslimi Götürü Bedel Üzerinden İhale Edilen Yapım İşlerinde İdarelerce Tekli Ekinde İstenen Hesap Cetvellerindeki Hataların Düzeltilmesi ve Uygulamada Yaşanan Sorunlar

PDF OLARAK İNDİR

I. Giriş

Bilindiği gibi 08.06.2004 tarih ve 25486 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinde bazı değişiklikler yapılmıştır. Bu değişiklerden biri de Yönetmeliğin 34 üncü maddesine yapılan ek fıkra ilavesidir. 34 üncü maddeye eklenen fıkrayla, idarelere anahtar teslimi götürü bedel işlerde ve teklif birim fiyatlı işlerde tekliflerin ekinde isteklilerden bazı bilgilerin ve cetvellerin istenebilmesi imkanı tanınmıştır. Kısaca idareler, ihale dokümanında belirtilmek suretiyle Yönetmelikte belirtilen bilgi ve cetvelleri teklif ekinde isteyebileceklerdir.

Ancak uygulamada teklif ekinde istenen bilgi ve cetvellerin ihale komisyonlarınca değerlendirilmesi aşamasında çeşitli ihtilafların yaşandığı görülmektedir. İsteklilerce teklif ekinde sunulan bilgi ve cetvellerde çeşitli eksikliklerin bulunması, hesap cetvellerinde hatalı işlemlerin yapılması sonucunda bu tür eksiklik ve işlem hatalarına uygulanacak müeyyideler konusunda farklı uygulamalar görülmekte ve bu husus, idarelerle istekliler arasında uyuşmazlıkların doğmasına neden olmaktadır.

Yönetmelik değişikliği ile getirilen yeni düzenlemenin 4734 sayılı Kamu İhale Kanunundaki hükümlerle uyumlu olmaması, düzenlemenin muğlak olması, Kamu İhale Kurumunca 2004 yılında yayımlanan Kamu İhale Tebliğiyle de yapılan açıklamanın net olmaması gibi hususlar uygulayıcıları bu konuda tatbik edilecek hüküm ve müeyyideler konusunda haklı olarak tereddüte sevk etmektedir. Bu makalede; Yönetmelik değişikliğiyle öngörülen düzenlemenin getirdikleri, uygulamada yaşanan sıkıntılar ve konuya ilişkin değerlendirmelere yer verilecektir.

II. Yönetmelik Değişikliğinin Amacı ve Getirdikleri

4734 sayılı Kamu İhale Kanunuyla öngörülen yeni ihale sistemi ile ihale konusu işlerin, idarelerce hazırlanan tahmin edilen bedel ve keşif bedellerinin ilan edilmesi uygulamasına son verilmiş ve ihaleyi yapan idarelerce hazırlanacak veya belirli durumlarda danışmanlık hizmeti satın alınarak hazırlatılacak yaklaşık maliyetin gizli tutulması esası getirilmiştir. Böylece, ihale konusu işin yaklaşık maliyetinin isteklilerce gerçekçi bir şekilde ve idarenin ilan ettiği muhammen bedelin etkisinde kalınmaksızın hesaplanması amaçlanmıştır.

Diğer yandan, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunundan farklı olarak yapım işlerinin anahtar teslimi götürü bedel üzerinden ihale edilebilmesi ve sözleşmeye bağlanabilmesi esası getirilmiştir. Keza, çok detaylı yeterlik kriterleri öngörülmüş ve ihaleye katılma objektif kıstaslara bağlanmıştır. Ancak bu düzenlemelere rağmen uygulamada anahtar teslimi götürü bedel işlerde bazı isteklilerin, yaklaşık maliyeti hesaplamadan işin niteliğini göz önünde bulundurarak ve bazı oransal hesaplamalar yaparak teklif verdikleri, böylece ihale komisyonlarını yanıltamaya yönelik girişimlerde bulundukları görülmektedir.

Yaklaşık maliyetin çok üstünde veya çok altında, ciddi hesaplamalar yapılmaksızın verilen bu tekliflerle ihalenin rekabet ilkesine uygun bir şekilde gerçekleştirilmesini geçersiz kılmaya matuf girişimlerde bulunulmaktadır. Örgütlü ve aynı amaca yönelik olarak birlikte hareket eden bazı isteklilerin bu gibi teklifleri, ihale komisyonları ve idareleri zor durumda bırakabilmektedir. Bu gibi durumların yaşandığı ihalelerde usul hükümlerine uyulmuş olduğu halde, ihalelerin gerçekleştirilmesinde 4734 sayılı Kanunda yer alan temel ilkelere aykırı uygulama yapılabildiği görülmektedir.

Anahtar teslimi götürü bedel işlerde isteklilerin, işin yaklaşık maliyetini gerçekçi bir şekilde hesaplamaksızın anahtar teslimi götürü bedel teklif vermelerinin önlenmesi, ihale konusu işle ilgili olarak gerekli çalışmaların sağlıklı ve gerçekçi bir şekilde yapılmasının sağlanması, bu hazırlıkları ve işleri yapamayacak kişi ve firmaların ihalelere katılmasının önüne geçilmesi, tekliflerin değerlendirilmesi ve sözleşmenin uygulanması aşamasında ihtiyaç duyulacak bilgi ve belgelerin ihale öncesinde istenebilmesi olanağının sağlanması; teklif birim fiyatlı işlerde ise tekliflerin değerlendirilmesi ve işin uygulanması aşamalarında idareler ile istekliler arasında yaşanması muhtemel uyuşmazlıkların bertaraf edilmesi amacıyla idarelerce istenecek bilgi ve belgelerin isteklilerce verilmesini sağlayacak yönde düzenleme yapılmıştır.

Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğin 13 üncü maddesi ile Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin 34 üncü maddesine; “Ayrıca, aşırı düşük tekliflerin değerlendirilmesinde ve sözleşmenin uygulanması aşamasında kullanılmak üzere, idarelerce isteklilerden tekliflerinin ekinde; anahtar teslimi götürü bedel işlerde, teklif bedelini oluşturan iş kalemleri ve/veya iş gruplarına ait miktarlar ve bunlara ait birim fiyatlar ile bu fiyatlara ilişkin idarenin tanımladığı yapım şartlarına uygun analizler ve teklif bedelini gösteren hesap cetveli; teklif birim fiyatlı işlerde ise, teklif edilen fiyatlara ilişkin idarenin tanımladığı yapım şartlarına uygun analizler, istenebilir.” fıkrası eklenmiştir.

Yapılan yeni düzenlemeyle, aşırı düşük tekliflerin değerlendirilmesinde ve sözleşmenin uygulanması aşamasında kullanılmak üzere 34 üncü maddenin son fıkrasında belirtilen bilgi ve cetvellerin, teklif ekinde istenebilmesi esası getirilmiştir. Bu bilgi ve cetvellerin istenmesi zorunlu olmayıp ihaleyi yapan idarelerin takdirindedir. Teklif ekinde ilave olarak istenebilecek bilgi veya cetveller ihale konusu işin niteliğine göre farklılaştırılmıştır.

Buna göre idareler;

a) Anahtar teslimi götürü bedel işlerde; teklif bedelini oluşturan iş kalemleri ve/veya iş gruplarına ait miktarlar ve bunlara ait birim fiyatlar ile bu fiyatlara ilişkin idarenin tanımladığı yapım şartlarına uygun analizler ve teklif bedelini gösteren hesap cetvelini,

b) Teklif birim fiyatlı işlerde ise; teklif edilen fiyatlara ilişkin idarenin tanımladığı yapım şartlarına uygun analizleri,

isteklilerden teklif ekinde isteyebileceklerdir. İstenen bu belgeler biri ihale aşamasında biri de işin yürütülmesi sırasında olmak üzere iki durumda kullanılabilecektir. Birincisi, ihale komisyonunca yapılacak aşırı düşük tekliflerin değerlendirilmesi, ikincisi ise sözleşmenin uygulanması aşamasıdır.

Yönetmelik değişikliği ile getirilen düzenleme yukarıda sözü edilen amaçlara ulaşma ve kötü niyetli isteklilerin caydırılması bakımından yerinde bir düzenleme olmakla birlikte, düzenlemenin açık ve net olmadığı düşünülmektedir. Özellikle, anahtar teslimi götürü işlerde idarelerin talebi üzerine isteklilerce götürü bedel teklif mektubu ekinde verilen hesap cetvellerindeki işlem hatalarıyla ilgili olarak ihale komisyonlarınca yapılacak işlemler ve uygulanacak yasal müeyyideler konusunda mevzuat boşluğu bulunmaktadır. Bu konuda uygulamada yaşanan tereddütler ve konuya ilişkin değerlendirmeler aşağıda belirtilmiştir.

III. Uygulamada Yaşanan Sorunlar ve Değerlendirme

Uygulamada bazı idarelerce, anahtar teslimi götürü bedel üzerinden ihale edilen işlerde Yönetmeliğin 34 üncü maddesinin son fıkrasına istinaden, hazırlanan idari şartnamelerin “VI-Diğer Hususlar” başlıklı bölümünün 2 numaralı kısmında Yönetmeliğin söz konusu hükmüne aynen yer verildiği, böylece isteklilerden teklif mektubu ekinde Yönetmeliğin 34 üncü maddesinin son fıkrasında öngörülen bilgi ve belgelerin (fiyat analizleri, hesap cetveli gibi) istendiği, isteklilerce idari şartnamede istenen bu bilgi ve belgelerin götürü bedel teklif mektupları ekinde verildiği, ancak tekliflerin değerlendirilmesi aşamasında ihale komisyonlarınca götürü bedel teklif mektubu ekinde yer alan hesap cetvellerindeki işlem hatalarının 4734 sayılı Kanunun 37 nci maddesinin son fıkrasında düzenlenen aritmetik hata olarak tavsif edildiği, aritmetik hata olarak kabul edilen bu hataların ihale komisyonları tarafından resen düzeltildiği ve isteklilere yazı ile bildirildiği, yapılan resen düzeltme işlemi sonucunda belirlenen tekliflerin isteklilerce kabul edilmemesi veya cevap verilmemesi üzerine ihale komisyonlarınca bu isteklilerin ihale dışı bırakılmalarının ve geçici teminatlarının gelir kaydedilmesinin kararlaştırıldığı görülmektedir.

Bu durum, anahtar teslimi götürü bedel üzerinden ihale edilen işlerde idarenin talebi üzerine verilen teklif bedelini gösteren hesap cetvellerinde yer alan işlem hatalarının 4734 sayılı Kanunun 37 nci maddesinin son fıkrası kapsamında değerlendirilerek, bu hataların ihale komisyonunca resen düzeltilip düzeltilemeyeceği, ihale komisyonunun düzeltici işlemini kabul etmeyen ya da yanıt vermeyen isteklilerin verdikleri geçici teminatların Kanunun anılan maddesi uyarınca gelir kaydedilip kaydedilemeyeceği hususunu gündeme getirmektedir.

Konunun bir örnek üzerinden incelenmesi daha yararlı olacaktır. Örneğin;

(X) Yapım İşi için (A) İdaresi tarafından hazırlanan Açık İhale İle Usulü İle İhale Edilen Yapım İşlerinde Uygulanacak Tip İdari Şartnamenin “Teklif ve Sözleşme Türü” başlıklı 20 nci maddesinde;

“İstekliler tekliflerini, anahtar teslimi götürü bedel üzerinden vereceklerdir; ihale sonucu, üzerine ihale yapılan istekliyle anahtar teslimi götürü bedel sözleşme düzenlenecektir.” hükmünün,

32 nci maddesinde ise;

“32.2.2-En son aşamada isteklilerin teklif mektubu eki cetvellerinde aritmetik hata bulunup bulunmadığı kontrol edilir.

32.2.3-Teklif edilen fiyatları gösteren teklif mektubu eki cetvellerde çarpım ve toplamlarda aritmetik hata bulunması halinde, isteklilerce teklif edilen birim fiyatlar esas alınmak kaydıyla, aritmetik hatalar ihale komisyonu tarafından re’sen düzeltilir. Yapılan bu düzeltme sonucu bulunan teklif, isteklinin esas teklifi olarak kabul edilir ve bu durum hemen istekliye yazı ile bildirilir.

32.2.4-İstekli düzeltilmiş teklifi kabul edip etmediğini tebliğ tarihini izleyen beş (5) gün içinde yazılı olarak bildirmek zorundadır. İsteklinin düzeltilmiş teklifi kabul etmediğini süresinde bildirmesi veya bu süre içinde herhangi bir cevap vermemesi halinde, teklifi değerlendirme dışı bırakılır ve geçici teminatı gelir kaydedilir.”

hükmünün yer aldığını, diğer yandan, Yapım İşleri İhaleleri Yönetmeliğinin 34 üncü maddesinin son fıkrasına istinaden (A) Yapım İşi için İdarece düzenlenen Şartnamenin “VI-Diğer Hususlar” başlıklı bölümünde de;

“Aşırı düşük tekliflerin değerlendirilmesinde ve sözleşmenin uygulanması aşamasında kullanılmak üzere, istekliler tekliflerinin ekinde teklif bedelini oluşturan iş kalemlerine ait miktarlar ve bunlara ait birim fiyatlar ile bu fiyatlara ilişkin idarenin tanımladığı yapım şartlarına uygun analizler ve teklif bedelini gösteren hesap cetvelinin sunulması zorunludur.”

düzenlemesine yer verildiğini varsayalım.

(X) Yapım İşinin ihalesine katılan isteklilerden (Y) ve (Z) Firmalarının verdikleri götürü bedel teklif mektupları ekinde yer alan hesap cetvellerinde bazı işlem hatalarının bulunduğunu, bu hataların ihale komisyonunca yapılan incelemeler sırasında tespit edildiğini, teklif mektubu eki hesap cetvellerindeki bu hataların düzeltilmesi sonucunda isteklilerce verilen teklif tutarının değiştiğini ve bu düzeltmenin ihalenin üzerinde bırakılması gerekli ekonomik açıdan en avantajlı teklif sahibi isteklinin değişmesine neden olduğunu kabul edelim.

Bu durumda ihale aşamasında ortaya iki temel soru/sorun çıkacaktır. Birincisi, anahtar teslimi götürü bedel üzerinden verilen teklif ekindeki teklif bedelini gösteren hesap cetvellerinde yer alan işlem hatalarının (çarpım ve toplamlardaki hatalar) ihale komisyonunca 4734 Sayılı Kanunun 37 nci maddesi kapsamında aritmetik hata olarak kabul edilip resen düzeltilip düzeltilemeyeceği, ikincisi de ihale komisyonunca yapılan resen düzeltme işlemi sonucunda oluşan yeni teklif tutarının ihaleye katılan isteklilerce kabul edilmemesi veya düzeltme işlemine isteklilerce yanıt verilmemesi halinde, isteklilerin geçici teminatlarının gelir kaydedilmesinin yasal olarak mümkün olup olmadığıdır.

Konunun 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu ile getirilen teklif ve sözleşme türleri ile ilgili Yönetmelik hükümleri ve Kamu İhale Tebliği düzenlemeleri çerçevesinde değerlendirilmesi gerekmektedir.

Bilindiği üzere, 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun ihale komisyonlarınca tekliflerin değerlendirilmesini düzenleyen 37 nci maddesinin son fıkrasında “En son aşamada, isteklilerin teklif mektubu eki cetvellerinde aritmetik hata bulunup bulunmadığı kontrol edilir. Teklif edilen fiyatları gösteren teklif mektubu eki cetvelde çarpım ve toplamlarda aritmetik hata bulunması halinde, isteklilerce teklif edilen birim fiyatlar esas alınmak kaydıyla, aritmetik hatalar ihale komisyonu tarafından re'sen düzeltilir. Yapılan bu düzeltme sonucu bulunan teklif isteklinin esas teklifi olarak kabul edilir ve bu durum hemen istekliye yazı ile bildirilir. İstekli düzeltilmiş teklifi kabul edip etmediğini tebliğ tarihini izleyen beş gün içinde yazılı olarak bildirmek zorundadır. İsteklinin düzeltilmiş teklifi kabul etmediğini süresinde bildirmesi veya bu süre içinde herhangi bir cevap vermemesi halinde, teklifi değerlendirme dışı bırakılır ve geçici teminatı gelir kaydedilir.” hükmü yer almıştır.

Öte yandan, 2004 Yılı Kamu İhale Genel Tebliğinin “XI- Tekliflerin Alınması ve Değerlendirilmesi” başlıklı bölümünün “H. Aritmetik Hata” alt bölümünde;

“4734 sayılı Kanun 37 nci maddesinin son fıkrası hükmü ile (Kanunun 36 ncı maddesinde öngörülmüş olan teklifi oluşturan belgelerin düzeltilemeyeceği kuralına istisna getirilmiş ve bu istisna ile) teklif edilen fiyatları gösteren teklif mektubu eki cetvelde çarpım ve toplamlarda aritmetik hata bulunması halinde, isteklilerce teklif edilen birim fiyatlar esas alınmak kaydıyla, aritmetik hataların ihale komisyonu tarafından re’sen düzeltilmesi ile, yapılan bu düzeltme sonucu bulunan teklifin isteklinin esas teklifi olarak kabulü esası getirilmiştir.

İstekliler tarafından sunulan Birim Fiyat Teklif Mektubunun Kamu İhale Kurumunca çıkarılan Uygulama Yönetmeliklerinin ekinde yer alan Standart Forma uygun olarak hazırlanması gerekmektedir.

4734 sayılı Kanuna göre birim fiyat üzerinden teklif alınan ihalelerde, birim fiyat teklif mektubundaki teklif bedelinin, birim fiyat eki cetvelde toplamı gösteren rakamla uyumlu olması ve teklif bedelinin hem yazı hem de rakamla yazılması zorunludur.

Kanunun aktarılan hükmüne göre, birim fiyat üzerinden teklif alınan ihalelerde teklif mektubu eki cetveldeki çarpım ve toplamdaki hatalar sonucunda, toplam teklif bedelinin değişip değişmediğine bakılmaksızın hataların düzeltilmesi gerekmektedir

Buna göre;

1- İhale komisyonları tarafından re’sen düzeltilen teklifin istekli tarafından kabul edilmesine bağlı olarak isteklinin sunmuş olduğu geçici teminat tutarının teklif bedelinin % 3’ünün altına düşmesi halinde teminat tutarının, düzeltilmiş teklif bedeline uygun olarak bu orana tamamlattırılması ve gerektiği takdirde düzeltilmiş teklife uygun olarak teklif edilen bedele bağlı belgelerin yenilenmesi halinde teklifin değerlendirilmesi mümkün bulunmaktadır.

2- Birim fiyat teklif mektubu eki cetveldeki çarpım ve toplamda bulunan hataların toplam teklif fiyatını değiştirmemesi halinde dahi cetveldeki aritmetik hataların düzeltilmesi gerekmektedir.”

açıklamalarına yer verilmiştir.

Diğer taraftan, Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği ekindeki standart formlar arasında “Anahtar Teslimi Götürü Bedel Teklif Mektubu” ve “Teklif Birim Fiyatlı İşler İçin Teklif Mektubu” örnekleri yer almıştır. Tip idari şartnamelerin teklif ve sözleşme türüne ilişkin düzenlemeleri (dipnotlardaki açıklamalar) uyarınca, idarelerce hazırlanan idari şartnamelerde tekliflerin birim fiyat üzerinden mi yoksa götürü bedel üzerinden mi verileceği ve ihale sonrasında imzalanacak sözleşme türü belirtilecek, isteklilerde, şartname ekinde yer alan bu teklif mektubu örneklerini esas alarak teklif vereceklerdir. Yönetmelik ekinde yer alan standart formlardan “Teklif Birim Fiyatlı İşler İçin Teklif Mektubu” örneği ekinde “Birim Fiyat Teklif Cetveli”ne yer verilmesine karşın, “Anahtar Teslimi Götürü Bedel Teklif Mektubu”nda böyle bir ek cetvele yer verilmemiştir.

Bu düzenlemeler birlikte değerlendirildiğinde, teklif birim fiyat üzerinden ihale edilen işlerin ihalelerinde verilen “Teklif Birim Fiyatlı İşler İçin Teklif Mektubu”ndaki teklif bedeli ile teklif mektubu ekinde yer alan “Birim Fiyat Teklif Cetveli”ndeki toplam tutarın uyumlu olması gerekmektedir. Ayrıca, birim fiyat teklif cetvelindeki çarpım ve toplamlardaki hatalar (aritmetik hatalar) düzeltme işlemi sonucunda toplam teklif bedelinin değişip değişmediği gözetilmeksizin ihale komisyonunca resen düzeltilecektir. Yapılan bu düzeltme sonucu bulunan teklif, isteklinin esas teklifi olarak kabul edilecek ve Kanunun 37 nci maddesindeki prosedür işletilecektir.

Teklif birim fiyat üzerinden ihale edilen işlerde verilen teklif mektupları ekinde yer alan birim fiyat teklif cetvellerindeki aritmetik hataların düzeltilmesi konusunda izlenecek usul ve uygulanacak müeyyideler açık olmakla birlikte, anahtar teslimi götürü bedel üzerinden ihale edilen yapım işlerinde idarelerce Yönetmeliğin 34 üncü maddesinin son fıkrası uyarınca “Anahtar Teslimi Götürü Bedel Teklif Mektubu” ekinde istenen hesap cetvellerindeki aritmetik hataların düzeltilmesi konusunda uygulanacak usul ve müeyyideler bu kadar açık değildir. Çünkü, tip idari şartnameler ve Yönetmelik eki standart formlar gereğince anahtar teslimi götürü bedel teklif mektubu örneği ekinde birim fiyat teklif cetveli yer almamaktadır. İstekliler birim fiyat üzerinden teklif vermediklerinden, başka bir deyişle teklifler götürü bedel üzerinden verildiğinden dolayı anahtar teslimi götürü bedel üzerinden verilen teklif mektuplarında birim fiyatlar belirtilmemektedir.

Ancak yukarıda belirtildiği üzere, Yönetmeliğin 34 üncü maddesinin son fıkrasındaki hüküm gereği idarelerce anahtar teslimi götürü bedel üzerinden ihale edilen yapım işlerinde teklif mektubu ekinde teklif bedelini gösteren hesap cetvelleri istenebilmektedir. Fakat, belirtilmelidir ki, bu hesap cetvelleri ile birim fiyat teklif cetvelleri aynı nitelikte değildir. Birim fiyat teklif cetveli, Yönetmelik eki standart formlar gereği teklif mektubunun ayrılmaz bir parçası olup teklif mektubu ekinde yer alması zorunludur. Anahtar teslimi götürü bedel teklif mektubu ekinde yer alan ve teklif bedelini gösteren hesap cetvelleri ise standart formlar gereği teklif mektubu ekinde yer almayıp, bu cetvellerin istenmesi idarelerin takdirine bırakılmıştır. Yönetmeliğin 34 üncü maddesi gereği bu hesap cetvellerinin fonksiyonu sadece aşırı düşük tekliflerin değerlendirilmesi ve sözleşmenin uygulanması aşamasında kullanılmasıdır.

Bu nedenle, isteklilerce idarenin talebi üzerine anahtar teslimi götürü bedel teklif mektubu ekinde verilen hesap cetvellerindeki aritmetik hatalar hakkında 4734 sayılı Kanunun 37 nci maddesinde düzenlenen usul ve müeyyidenin uygulanabilmesi mümkün değildir. Çünkü 37 nci maddenin son fıkrasındaki hüküm sadece teklif birim fiyat üzerinden teklif alınması öngörülen ihalelerde uygulanabilecektir. Başka bir anlatımla, ihale dokümanında teklif birim fiyat üzerinden teklif verileceği öngörülen ihalelerde isteklilerce verilen birim fiyat teklif mektubu ekinde yer alan birim fiyat teklif cetvelinde aritmetik hata bulunması halinde ihale komisyonlarınca 37 nci maddenin son fıkrasında öngörülen süreç işletilecek ve koşulların oluşması halinde bu maddede öngörülen müeyyideler uygulanacaktır.

Kamu İhale Kurumunca yayımlanan götürü bedel teklif mektubu örneğinde (standart form) teklif bedelinin unsurlarını (birim fiyatlar, iş kalemleri gibi) gösteren bir ek cetvel bulunmamaktadır. Anahtar teslimi götürü bedel üzerinden ihale edilen işlerde istekliler, uygulama projesi ve buna ilişkin mahal listesine dayalı olarak işin tamamı için toplam bir bedel önermektedir. Bu işler için 4735 sayılı Kanunun 5 inci maddesi uyarınca isteklinin teklif ettiği “toplam bedel üzerinden anahtar teslimi götürü bedel sözleşme” düzenlenmektedir.

Bu yönüyle bakıldığında, götürü bedel teklif mektubu ekinde teklif bedelini gösteren ve birim fiyatları içeren cetvel bulunmadığından, teklif ekinde aritmetik hata da olmayacaktır. Bu nedenle, aritmetik hataların resen düzeltilmesiyle ilgili olarak 4734 sayılı Kanunun 37 nci maddesinin son fıkrasında öngörülen hüküm sadece birim fiyat teklif mektubu ekinde yer alan cetvellerdeki aritmetik hatalara münhasırdır.

Kanunun 37 nci maddesinin son fıkrasında, “teklif mektubu eki cetveller”deki aritmetik hatalardan ve “teklif edilen birim fiyatlar”dan söz edilmektedir. 2004 Yılı Kamu İhale Genel Tebliğinde de, “istekliler tarafından sunulan Birim Fiyat Teklif Mektup”larından, “birim fiyat üzerinden teklif alınan ihalelerde teklif mektubu eki cetveldeki çarpım ve toplamdaki hatalar”dan bahsedilmektedir. Bu düzenlemeler de, aritmetik hataların düzeltilmesi usulünün birim fiyat üzerinden teklif alınan ihalelerdeki teklif mektubu ekinde yer alan cetvelleri kapsadığını ortaya koymaktadır.

Sonuç olarak, anahtar teslimi götürü bedel üzerinden ihale edilen yapım işlerinde isteklilerden istenen hesap cetvellerindeki işlem hatalarının Kanunun 37 nci maddesi kapsamında aritmetik hata olarak nitelendirilip ihale komisyonlarınca resen düzeltilemeyeceği düşünülmektedir. Bu hesap cetvellerindeki hatalar 37 nci maddenin son fıkrası kapsamına girmediğinden, ihale komisyonlarınca bu kapsamda değerlendirip resen düzelttikleri tekliflerin isteklilerce kabul edilmemesi veya düzeltme işlemine isteklilerce cevap verilmemesi halinde, bu isteklilerin teklifleri 37 nci madde uyarınca değerlendirme dışı bırakılamıyacak ve geçici teminatları gelir kaydedilemeyecektir. Böyle bir işlem 4734 sayılı Kanunun 37 nci maddesinin son fıkrasına ve 4735 sayılı Kanunla getirilen sözleşme türüne ilişkin hükümlere aykırı olacaktır.

Yönetmelikler kanunlara aykırı olamayacağından Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin 34 üncü maddesinin son fıkrasındaki hüküm, Kanunun 37 nci maddesi kapsamında değerlendirilemeyecektir. Kaldı ki, ne Yönetmelikte ne de 2004 Yılı Kamu İhale Genel Tebliğinde bu şekilde bir düzenleme öngörülmemiştir.

Ne var ki, uygulamada bunun aksi de savunulmakta, anahtar teslimi götürü bedel üzerinden ihale edilen işlerde idarelerce teklif mektubu ekinde istenen hesap cetvellerindeki işlem hataları da aritmetik hata olarak nitelendirilmektedir. Uygulamada bazı idarelerce/ihale komisyonlarınca bahis konusu işlem hatalarının Kanunun 37 nci maddesinde tanımlanan aritmetik hata olarak kabul edildiği ve bu tür hatalara da Kanunun 37 nci maddesinin son fıkrasındaki süreç ve yaptırımların uygulandığı görülmektedir. Keza, bu tür uygulamaların idarelerle geçici teminatları gelir kaydedilen istekliler arasında uyuşmazlık konusu olduğu da vakidir.

Öte yandan, konuyla ilgili olarak belirtilmesi gerekli bir diğer husus da Kamu İhale Kurumunca yürürlüğe konulan Yönetmeliklerin ekinde yer alan tip idari şartnamelerin teklif ve sözleşme türü başlıklı maddelerindeki düzenlemelerle, tekliflerin değerlendirilmesine ilişkin maddelerindeki düzenlemeler arasındaki tutarsızlıktır. Örneğin, Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği ekinde yer alan Açık İhale Usulü İle İhale Edilen Yapım İşlerinde Uygulanacak Tip İdari Şartnamenin “Teklif ve Sözleşme Türü” başlıklı 20 nci maddesinin dipnot açıklamaları ile “Tekliflerin Değerlendirilmesi” başlıklı 32 nci maddesindeki hükümler (32.2.2., 32.2.3. ve 32.2.4. maddelerindeki hükümler); Belli İstekliler Arasında İhale Edilen Yapım İşlerinde Uygulanacak Tip İdari Şartnamenin “Teklif ve Sözleşme Türü” başlıklı 20 nci maddesindeki dipnot açıklamaları ile “Tekliflerin Değerlendirilmesi” başlıklı 32 nci maddesindeki hükümler (32.2.3. ve 32.2.4. maddelerindeki hükümler) ve Pazarlık Usulü İle İhale Edilen Yapım İşlerinde Uygulanacak Tip İdari Şartnamenin “Teklif ve Sözleşme Türü” başlıklı maddesindeki dipnot açıklamaları ile “Tekliflerin Sunulması ve Değerlendirilmesi” başlıklı 36 ncı maddesindeki düzenlemeler (36.4.1., 36.4.2. ve 36.4.3. maddelerindeki hükümler) arasında tutarsızlıklar bulunmaktadır. Şöyle ki, söz konusu şartnamelerin teklif ve sözleşme türlerine ilişkin maddelerinde;

“İdareler; yapım işinin özelliklerine göre anahtar teslimi götürü bedel üzerinden teklif almayı öngördükleri durumlarda madde metnini aşağıdaki şekilde düzenleyecektir:

‘İstekliler tekliflerini, anahtar teslimi götürü bedel üzerinden vereceklerdir; ihale sonucu, üzerine ihale yapılan istekliyle anahtar teslimi götürü bedel sözleşme düzenlenecektir.’

İdareler; yapım işinin özelliklerine göre teklif birim fiyat üzerinden teklif almayı öngördükleri durumlarda madde metnini aşağıdaki şekilde düzenleyecektir:

‘İstekliler tekliflerini, her bir iş kaleminin miktarı ile bu iş kalemleri için teklif edilen birim fiyatlarının çarpımı sonucu bulunan toplam bedel üzerinden vereceklerdir; ihale sonucu, üzerine ihale yapılan istekliyle her bir iş kaleminin miktarı ile iş kalemleri için teklif edilen birim fiyatların çarpımı sonucu bulunan toplam bedel üzerinden teklif birim fiyat sözleşme düzenlenecektir.’ ”

açıklamaları yer almakta ve idarelere, şartnamelerin teklif ve sözleşme türüne ilişkin maddeyi belirlenecek teklif ve sözlleşme türüne göre düzenleme imkanı verilmekte;

aynı şartnamelerin tekliflerin değerlendirilmesine ilişkin maddelerinde ise aritmetik hataların düzeltilmesiyle ilgili olarak (Örneğin, Açık İhale Usulü İle İhale Edilen Yapım İşlerinde Uygulanacak Tip İdari Şartnamenin 32 nci maddesinde);

“32.2.2-En son aşamada isteklilerin teklif mektubu eki cetvellerinde aritmetik hata bulunup bulunmadığı kontrol edilir.

32.2.3-Teklif edilen fiyatları gösteren teklif mektubu eki cetvellerde çarpım ve toplamlarda aritmetik hata bulunması halinde, isteklilerce teklif edilen birim fiyatlar esas alınmak kaydıyla, aritmetik hatalar ihale komisyonu tarafından re’sen düzeltilir. Yapılan bu düzeltme sonucu bulunan teklif, isteklinin esas teklifi olarak kabul edilir ve bu durum hemen istekliye yazı ile bildirilir.

32.2.4-İstekli düzeltilmiş teklifi kabul edip etmediğini tebliğ tarihini izleyen beş (5) gün içinde yazılı olarak bildirmek zorundadır. İsteklinin düzeltilmiş teklifi kabul etmediğini süresinde bildirmesi veya bu süre içinde herhangi bir cevap vermemesi halinde, teklifi değerlendirme dışı bırakılır ve geçici teminatı gelir kaydedilir.”

hükmü yer almaktadır. Anahtar teslimi götürü bedel üzerinden ihale edilen işlerin idari şartnamelerinde de aritmetik hataların düzeltilmesine ilişkin hükümler yer almakta, böylece tekliflerin değerlendirilmesine ilişkin maddelerde idarelerce belirlenecek teklif ve sözleşme türüne göre aritmetik hatalara ilişkin maddeleri düzenleme yetkisi verilmemektedir.

İlgili Yönetmelik hükümleri gereği şartnamelerin boş bırakılan yerlerini doldurma konusunda idareler yetkili olmakla birlikte, idarelerin, şartnamelerin boş bırakılmayıp Kamu İhale Kurumunca düzenlenen kısımlarını değiştirme veya şartnameden çıkarma yetkilerinin bulunmadığı bilinmektedir. Bu nedenle, idarelerce götürü bedel teklif verilmesini öngördükleri durumlarda dahi tekliflerin değerlendirilmesine ilişkin maddede aritmetik hatalarla ilgili olarak yer verilen hükümler değiştirilmemekte ve tip idari şartname hükümlerine aynen korunmaktadır. Bu da, teklif ve sözleşme türüne ilişkin madde ile tekliflerin değerlendirilmesine ilişkin madde arasında uyumsuzluğa sebebiyet vermektedir.

Örneğin, idarelerce düzenlenen idari şartnamelerde tekliflerin anahtar teslimi götürü bedel üzerinden verileceği ve ihale sonucu anahtar teslimi götürü bedel sözleşe düzenleneceği öngörülse ve şartnamenin teklif ve sözleşme türüne ilişkin maddesinin Tip İdari Şartnamenin dipnot açıklamalarına uygun olarak düzenlese dahi, şartnamenin tekliflerin değerlendirilmesine ilişkin maddesinde sadece birim fiyat üzerinden ihale edilen işlerde verilen teklif mektubu ekinde yer alan birim fiyat teklif cetvellerindeki aritmetik hatalara uygulanacak hükümlere de yer verildiği görülmektedir. Teklifler götürü bedel üzerinden verileceğine ve bu teklifler ekinde birim fiyatları gösteren bir cetvel bulunmadığına göre (Yönetmeliğin 34 üncü maddesinin son fıkrası uyarınca hesap cetveli de istenmediğini varsayalım) şartnamenin tekliflerin değerlendirilmesine ilişkin maddesinde aritmetik hataların düzeltilmesine ilişkin hükümlere yer verilmesi anlamsız olmaktadır. Çünkü bu hükümlerin uygulanması fiilen mümkün değildir.

Bu itibarla, teklif ve sözleşme türünün belirlenmesi konusunda idareye verilen takdir yetkisinden dolayı şartnamenin teklif ve sözleşme türlerine ilişkin maddesinin seçimlik olarak düzenlenmesi imkanı tanındığı gibi, tekliflerin değerlendirilmesine ilişkin maddelerde de aritmetik hataların düzeltilmesine ilişkin hükümlerin de teklif ve sözleşme türüne uygun olarak seçimlik düzenlenebilmesi esasının getirilmesi gerekmektedir. Aksi halde, götürü bedel üzerinden ihale edilen bir işin şartnamesinde teklif ekindeki cetvellerdeki aritmetik hatalarının düzeltilme usulünden bahsedilmesi gibi bir durumla karşılaşılmaktadır.

Bu nedenle, idari şartnamelerin teklif ve sözleşme türüne ilişkin maddeleri ile tekliflerin değerlendirilmesine ilişkin hükümlerinin aritmetik hataların düzeltilmesiyle ilgili olan maddelerinin uyumlu bir şekilde belirlenmesi ve bu konuda da idarelere şartnamelerin ilgili bölümlerinde seçimlik düzenleme yapma yetkisinin verilmesi gerekmektedir.

IV. Sonuç

08.06.2004 tarih ve 25486 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelikle Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin 34 üncü maddesine eklenen son fıkra hükmüne göre, idareler; anahtar teslimi götürü bedel işlerde; teklif bedelini oluşturan iş kalemleri ve/veya iş gruplarına ait miktarlar ve bunlara ait birim fiyatlar ile bu fiyatlara ilişkin idarenin tanımladığı yapım şartlarına uygun analizler ve teklif bedelini gösteren hesap cetvelini; teklif birim fiyatlı işlerde ise; teklif edilen fiyatlara ilişkin idarenin tanımladığı yapım şartlarına uygun analizleri teklif ekinde isteyebileceklerdir. İstenen bu belgeler, aşırı düşük tekliflerin değerlendirilmesi ve sözleşmenin uygulanması aşamasında kullanılabilecektir.

Yönetmelik değişikliği ile getirilen düzenleme yerinde bir düzenleme olmakla birlikte düzenlemenin açık ve net olmaması uygulamada tereddütlerin oluşmasına ve idarelerce farklı uygulamaların yapılabilmesine neden olmaktadır. Anahtar teslimi götürü bedel üzerinde ihale edilen işlerde teklif ekinde istenen hesap cetvellerindeki aritmetik hatalar bazı idarelerce 4734 sayılı Kanunun 37 nci maddesinin son fıkrası kapsamında değerlendirilmekte ve hatalar, ihale komisyonlarınca resen düzeltilmekte, ihale komisyonlarının düzeltici işlemini kabul etmeyen yahut cevapsız bırakan isteklilerin teklifleri değerlendirme dışı bırakılmakta ve geçici teminatları gelir kaydedilmektedir.

Kamu İhale Kanununun 37 nci maddesinin son fıkrası, Kamu İhale Kurumunca yayımlanan ilgili yönetmeliklerin ekinde yer alan tip idari şartname ve teklif mektupları örnekleri ve 2004 Yılı Kamu İhale Genel Tebliğindeki açıklamalar gereği sadece, isteklilerce teklif birim fiyat üzerinden ihale edilen işlerde verilen birim fiyat teklif mektubu ekinde yer alan birim fiyat teklif cetvelindeki aritmetik hatalara uygulanması gerekli yaptırımların anahtar teslimi götürü bedel üzerinden ihale edilen yapım işlerinde idarenin talebi üzerine teklif ekinde verilen ve teklif bedelini gösteren hesap cetvellerindeki aritmetik hatalara da uygulanmasının 4734 ve 4735 sayılı Kanunla getirilen teklif ve sözleşme türüne ilişkin sisteme aykırı olduğu düşünülmektedir. Bu suretle uygulama projesi ve mahal listeleri esas alınarak işin tamamı için anahtar teslimi götürü bedel üzerinden teklif verilmesi biçimindeki teklif türü, iş kalemleri bazında verilen birim fiyatlardan oluştan birim fiyat teklif usulüne dönüştürülmektedir.

Anahtar teslimi götürü bedel üzerinden ihale edilen yapım işlerinde isteklilerden istenen hesap cetvellerindeki işlem hatalarının Kanunun 37 nci maddesi kapsamında aritmetik hata olarak nitelendirilip ihale komisyonlarınca resen düzeltilmesi, düzeltmeyi kabul etmeyen isteklilerin ihale dışı bırakılması ve geçici teminatlarının gelir kaydedilmesi mevcut düzenlemelere aykırılık teşkil etmektedir. Bu şekildeki uygulama, mevzuata aykırı bir idari tasarruftur. Bu itibarla, ihale komisyonlarınca ve idarelerce ilgili mevzuata aykırı olarak tesis edilen karar ve işlemler esas alınarak isteklilerin (düzeltme işlemini kabul etmeyen veya cevap vermeyen) geçici teminatlarının gelir kaydedilmesi de yasal dayanaktan yoksun bir işlem olacaktır.

İdarelerce açık yasal dayanak olmaksızın anahtar teslimi götürü bedel üzerinden ihale edilen işlerde isteklilerce idarelerin talebi üzerine verilen tekliflerin ekinde yer alan hesap cetvellerindeki aritmetik hatalarla ilgili olarak Kanunun 37 nci maddesinde öngörülen tekliflerin değerlendirme dışı bırakılması ve geçici teminatların gelir kaydı biçimindeki cezai müeyyidelerin uygulanması idarelerle istekliler arasında hukuki uyuşmazlıkların yaşanmasına neden olacağı gibi farklı uygulamalardan kaynaklanan haksız rekabete ve hak kayıplarına da sebep olacaktır.

Uygulamada oluşan bu tereddütlerin nedeni, Yönetmeliğin 34 üncü maddesine son fıkra olarak eklenen hükmün açık olmamasıdır. Hesap cetvellerinin fonksiyonunun belirsiz olması, bu cetvellerdeki hatalara ilişkin olarak uygulanacak usul ve yaptırımların açık olmaması farklı yorum ve uygulamaları beraberinde getirmektedir. Bu nedenle, konunun Kamu İhale Kurumunca yapılacak bir yönetmelik değişikliğiyle çözüme kavuşturulması ve hesap cetvellerindeki aritmetik hatalarla ilgili olarak idarelerce yapılacak işlemlerde ve uygulanacak müeyyidelerde yeknesaklığın sağlanması bakımından gerekli açıklamaların bir tebliğle yapılması yerinde olacaktır.