5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile 6245 sayılı Harcırah Kanununda bir kısım değişiklikler yapılmıştır.[1] Harcırah Kanununda yapılan değişiklikler memur ve hizmetliler ile bunların aile fertlerine yapılan tedavi yolluğu ödemelerine ilişkindir. 5510 sayılı Kanunun 105 inci maddesiyle Harcırah Kanununun tedavi için başka yere gönderilenlere verilecek harcırahı düzenleyen 18 inci maddesinin başlığı ile aynı maddenin birinci fıkrası değiştirilmiş, 5510 sayılı Kanunun 106 ncı maddesiyle ise Harcırah Kanununun 18 inci maddesinin[2] (c) bendi ile hastalara refakat halinde verilecek harcırahı düzenleyen 20 nci maddesi[3] yürürlükten kaldırılmıştır.
Bilindiği gibi, Harcırah Kanununun 18/c bendi tedavi amacıyla başka yere gönderilenlere verilecek harcırahı (gidiş ve dönüş için yol masrafı ve gündelik ile ayakta tedavi görenlere ayakta tedavi süresince gündelik ve ikamet ettikleri yer ile tedavi kurum arasındaki mutat taşıt ücreti), 20 inci maddesi ise hastalıkları icabı 18/c bendinde yazılı yerlere bir kimse refakatinde gitmesi lüzumu resmi tabip raporuyla tevsik edilenlere refakat edeceklere verilecek harcırahı (refakat süresince yevmiye ve yol masrafı) düzenlemektedir.
5510 sayılı Kanunla Harcırah Kanununda yapılan değişikliklerle tedavi yolluğu ödemelerine ilişkin esaslar yeniden düzenlenmiştir. Harcırah Kanunun tedavi yolluğu ödemelerine dair hükümlerinin ilga edilmesi bundan böyle Harcırah Kanunu hükümlerine tabi memur ve hizmetlilerle bunların bakmakla yükümlü oldukları aile fertlerine tedavi yolluğu ödenmeyeceği anlamına gelmemektedir. Sadece bu ödemelere ilişkin kanuni dayanak ve bu çerçevede ödemeye ilişkin esas ve usuller yeniden düzenlenmiş olup, tedavi yolluğu ödemelerinin yapılmasına bu çerçevede devam edilecektir. Bu yazıda 5510 sayılı Kanunla 6245 sayılı Harcırah Kanununda yapılan değişikliklerin mahiyeti ele alınacak ve konuya ilişkin değerlendirmelere yer verilecektir.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Türkiye Büyük Millet Meclisince 31.05.2006 tarihinde kabul edilmiş ve Kanun 16 Haziran 2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. 5510 sayılı Kanunun 108 inci maddesi gereğince söz konusu Kanun 1/1/2007 tarihinde yürürlüğe girecektir.
5510 sayılı Kanunun ‘değiştirilen, eklenen ve uygulanmayacak hükümler”i düzenleyen 105 inci maddesinin (d) fıkrasında;
“10/2/1954 tarihli ve 6245 sayılı Harcırah Kanununun 18 inci maddesinin başlığı ve birinci fıkrasının birinci paragrafı aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
"Ehliyet tespiti, imtihan ve hava değişimi için başka yere gönderilenler:
Memurlar, yardımcı hizmetler sınıfına dahil personel ve kurumlarda yalnız ödenek mukabili çalışanlardan, memuriyet mahalli dışına;"
hükmü yer almıştır. Aynı Kanunun “yürürlükten kaldırılan hükümler”i düzenleyen 106 nci maddesinin (24) nolu fıkrasında ise;
“10/2/1954 tarihli ve 6245 sayılı Harcırah Kanununun 18 inci maddesinin (c) bendi ile 20 nci maddesi,”
yürürlükten kaldırılmıştır hükmüne yer verilmiştir.
5510 sayılı Kanunun söz konusu düzenlemeleri gereğince Harcırah Kanununun 18 nci maddesinin (c) bendi ile aynı Kanunun 20 nci maddesinin, 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe gireceği 1/1/2007 tarihinden itibaren yürürlükten kalkacağı açıktır. Çeşitli dergilerde yayımlanan bazı yazılarda Harcırah Kanununun tedavi yolluğu ödemelerine ilişkin hükümlerinin 5510 sayılı Kanunla ilga edilmesinden bahisle 1/1/2007 tarihinden itibaren memur ve hizmetlilere tedavi yolluğu ödenmeyeceğinden söz edilmekle beraber kanuni dayanaktan yoksun ve eksik bilgiden kaynaklanan bu nevi hatalı yargıların 5510 sayılı Kanunla öngörülen düzenlemeler karşısında gerçeği yansıtmadığı tartışmasızdır. Bu itibarla, Harcırah Kanununun söz konusu hükümlerinin 5510 sayılı Kanunda öngörülen tarihte yürürlükten kalkacak olması nedeniyle memur ve hizmetliler ile bunların aile fertlerine 1/1/2007 tarihinden itibaren tedavi yolluğu ödenmeyeceği söylenemez.
Çünkü Harcırah Kanunu kapsamında bulunanlara (memur, hizmetli, bunların aile efradı) anılan Kanunun 18/c bendi kapsamında ödenen harcırah (yol masrafı ve gündelik, mutat taşıt ücreti) ile 20 nci maddeye göre hastalara refakat halinde verilen harcırah (yevmiye ve yol masrafı) 1/1/2007 tarihinden itibaren Harcırah Kanunu hükümleri çerçevesinde ödenemeyecek olmakla birlikte, söz konusu ödemeler 5510 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde yapılacaktır. Tedavi yolluklarının ödenmesine devam edilecek, ancak bu ödemelere ilişkin esas ve usuller yeniden düzenlendiğinden bu konuda Harcırah Kanunu yerine 5510 sayılı Kanun hükümleri uygulanacaktır. Bu nedenle konunun 5510 sayılı Kanunun yol gideri, gündelik ve refakatçi giderlerine ilişkin hükümleri çerçevesinde değerlendirilmesi gerekmektedir.
1. 5510 Sayılı Kanunun Konuya İlişkin Hükümleri
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 65 inci maddesinde;
“Yol gideri, gündelik ve refakatçi giderleri
MADDE 65- Hekimin veya diş hekiminin muayene veya tedavi sonrası tıbben göreceği lüzum üzerine genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin sağlık hizmetinden yararlanmaları için muayene ve tedavi edildikleri yerleşim yeri dışına yapılan sevkinde, ayakta tedavilerde kendisinin ve bir kişi ile sınırlı olmak üzere refakatçisinin gidiş ve dönüş yol gideri ve gündelikleri; yatarak tedavilerde ise gidiş ve dönüş tarihleri için gündelikleri ile yol gideri Kurumca karşılanır.
Genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin yatarak tedavileri sırasında, hekimin veya diş hekiminin tıbben göreceği lüzum üzerine yanında kalan refakatçinin yatak ve yemek giderleri bir kişi ile sınırlı olmak üzere Kurumca karşılanır.
Yurt içinde veya yurt dışına yapılan sevkler nedeniyle ödenecek gündelik, yol, yatak ve yemek giderlerinin tutarı 72 nci maddede belirtilen Sağlık Hizmetleri Fiyatlandırma Komisyonu tarafından belirlenir.
Sürekli iş göremezlik veya malûllük durumlarının tespiti, kontrolü veya periyodik sağlık muayenesi amacıyla yapılan sağlık hizmeti giderleri ile yol ve gündelik giderleri de bu madde hükümlerine göre ödenir.
Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usûl ve esaslar Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.”
hükmü yer almıştır.
Buna göre, hekimin veya diş hekiminin muayene veya tedavi sonrası tıbben göreceği lüzum üzerine genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin sağlık hizmetinden yararlanmaları için muayene ve tedavi edildikleri yerleşim yeri dışına yapılan sevkinde, ayakta tedavilerde kendisinin ve bir kişi ile sınırlı olmak üzere refakatçisinin gidiş ve dönüş yol gideri ve gündelikleri; yatarak tedavilerde ise gidiş ve dönüş tarihleri için gündelikleri ile yol gideri Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığınca karşılanacaktır. Ayrıca, genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin yatarak tedavileri sırasında, hekimin veya diş hekiminin tıbben göreceği lüzum üzerine yanında kalan refakatçinin yatak ve yemek giderleri de bir kişi ile sınırlı olmak üzere Sosyal Güvenlik Kurumunca karşılanacaktır.
5510 sayılı Kanuna göre, yurt içinde veya yurt dışına yapılan sevkler nedeniyle ödenecek gündelik, yol, yatak ve yemek giderlerinin tutarı Kanunun 72 nci maddesinde belirtilen Sağlık Hizmetleri Fiyatlandırma Komisyonu tarafından belirlenecektir. Diğer yandan, sürekli iş göremezlik veya malûllük durumlarının tespiti, kontrolü veya periyodik sağlık muayenesi amacıyla yapılan sağlık hizmeti giderleri ile yol ve gündelik giderlerinin de söz konusu Kanunun 65 inci maddesi hükümlerine göre ödeneceği öngörülmüştür. Ayrıca, anılan maddeyle kapsama dahil kişilere yapılacak yol gideri, gündelik ve refakatçi giderlerine ilişkin usul ve esasların Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığınca çıkarılacak yönetmelikle düzenleneceği hükme bağlanmıştır. Ödemeler yürürlüğe konulacak bu yönetmelik hükümleri çerçevesinde yapılacaktır.
2. Konuya İlişkin Yasal Düzenlemelerin Değerlendirilmesi
5510 sayılı Kanunun 65 inci maddesine göre yapılacak yol gideri, gündelik ve refakatçi giderlerine ilişkin usul ve esasları düzenleyecek yönetmelik henüz yürürlüğe girmemiş olmakla birlikte Harcırah Kanunu uyarınca yapılan tedavi yolluğu ödemeleri ile 5510 sayılı Kanun çerçevesinde yapılacak ödemeler açısından kanuni hükümler bakımından mukayese yapılması mümkündür. Harcırah Kanununun 18/c bendi ve 20 inci maddesi ile 5510 sayılı Kanunun 65 inci maddesi mukayeseli olarak incelendiğinde, söz konusu düzenlemeler arasında bazı farklılıklar bulunduğu görülmektedir (örneğin ayakta tedavi görenlere ayakta tedavi süresince ödenen ikamet ettikleri yer ile tedavi kurumu arasındaki mutat taşıt ücreti ödemesi) fakat bu değişiklikler, bundan böyle memur ve hizmetliler ile bunların aile fertlerine tedavi harcırahı ödenmeyeceği anlamına gelmemektedir. Konuya ilişkin detaylı düzenlemelerin yönetmelikle yapılacağı anlaşılmaktadır.
5510 sayılı Kanunla yapılan düzenlemeyle söz konusu Kanuna tabi kişilere yapılacak yol gideri, gündelik ve refakat giderleri ayrıca düzenlendiğinden ve bu konuda düzenleme yapma yetkisi Sosyal Güvenlik Kurumuna verildiğinden Harcırah Kanununun hükmü kalmayan konuya ilişkin hükümleri ilga edilmiştir. Konunun değerlendirilmesinde 5510 sayılı Kanunla yapılan reformun ve getirilen düzenlemelerin mahiyeti ve kapsamının göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Aksi takdirde 5510 sayılı Kanunla yapılan düzenlemelerin yanlış yorumlanması ihtimal dahilindedir. Bu itibarla, 5510 sayılı Kanunun bir bütün olarak incelenmesi ve mütalaa edilmesi gerekmektedir. Şöyle ki:
5510 sayılı Kanunun 65 inci maddesinde yol gideri, gündelik ve refakat gideri karşılanacağı öngörülen “genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin” kimler olduğu Kanunda açıkça düzenlenmiştir. Kanuna göre (md.3/9), “genel sağlık sigortalısı” 5510 sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinde sayılan kişileri ifade eder. Söz konusu Kanunun “Genel sağlık sigortalısı sayılanları” düzenleyen 60 ıncı maddesinde, yerleşim yeri Türkiye’de olan kişilerden; 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi gereğince sigortalı sayılan kişilerin genel sağlık sigortalısı sayılacakları hükme bağlanmıştır. Kanunun 4/c bendi kamu idarelerinde çalışan personeli (memurlar ve diğerlerini) kapsamaktadır.
Buna göre, kamu idarelerinde çalışan memur ve diğer kamu görevlileri de Kanunda sayılan diğer kişiler gibi 5510 sayılı Kanun kapsamında sigortalı sayılırlar ve bunlar Kanunun 60 ıncı maddesi uyarınca genel sağlık sigortalısı sayılırlar. Bu itibarla, Harcırah Kanununa tabi memur ve hizmetliler 5510 sayılı Kanun kapsamında genel sağlık sigortalısı sayıldıklarından anılan Kanunun 65 inci maddesindeki haklardan da yararlanacaklardır. Bu kişilere daha önce 6245 sayılı Harcırah Kanunu, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, Devlet Memurlarının Tedavi Yardımı ve Cenaze Giderleri Yönetmeliği ve yılları bütçe kanunlarına istinaden yürürlüğe konulan tedavi yardımına ilişkin bütçe uygulama talimatlarının konuya ilişkin hükümleri çerçevesinde kurumlarınca yapılan tedavi yolluğu ödemeleri bundan böyle (1/1/2007 tarihinden itibaren) 5510 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığınca yol gideri, gündelik ve refakat giderleri olarak ödenecektir.
Bir başka anlatımla, memur ve hizmetliler ile bunların aile fertlerine tedavi amacıyla yapılan harcırah ödemeleri (tedavi yollukları) çalıştıkları kurum yerine Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ve yukarıda sözü edilen mevzuat hükümleri yerine 5510 sayılı Kanun ve bu Kanuna istinaden yürürlüğe konulacak konuya ilişkin yönetmelik hükümleri çerçevesinde ödenecektir. Dolayısıyla 5510 sayılı Kanunla 6245 sayılı Kanunda yapılan değişiklikler nedeniyle bundan böyle tedavi amacıyla memuriyet mahalli dışına gönderilen memur ve hizmetliler ile bunlara refakat edecek kimselere harcırah ödenmeyecektir denemez. Ancak memur ve hizmetlilere bu amaçla yapılacak ödemelerin usul ve esaslarının yeniden düzenlendiği söylenebilir.
Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanıp yürürlüğe konulan 2007-2009 Dönemi Bütçe Çağrısı ekinde yer alan 2007-2009 Dönemi Bütçe Hazırlama Rehberinin (Temmuz 2006) B-Analitik Bütçe Sınıflandırması başlıklı bölümünün 5. Ekonomik Sınıflandırma başlıklı alt bölümünün 5.1.4. Birinci Düzey Ekonomik Kodlar sırasında;
“……., 5510 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde, çalışanların ilaç ve tedavileri, tedavi yollukları ve cenaze giderlerine ilişkin ödemeler anılan Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren Sosyal Güvenlik Kurumunca yapılacağından ve bu amaçla söz konusu Kuruma sigorta primi ödeneceğinden ilgili idareler, 2007, 2008 ve 2009 yılları için ilaç ve tedavi giderleri, tedavi yollukları ve cenaze giderlerini karşılamak amacıyla ayrıca ödenek teklif etmeyeceklerdir. İlgili idareler anılan Kanunda belirtilen prime esas kazanç ve sağlık primine ilişkin işveren hissesine ait oran üzerinden hesaplayacakları ödenekleri, birinci düzeyde “02- Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri” altında, 2. düzeyde istihdam türüne göre detaylandırıldıktan sonra 3. düzeyde yeni açılan “6-Sosyal Güvenlik Kurumuna” kodu ile 4. düzeyde yeni açılan “02- Sağlık Primi Ödemeleri” ekonomik kodundan teklif edeceklerdir.”
açıklamasına yer verilmiştir.
Bütçe Hazırlama Rehberi ekinde yer alan Analitik Bütçe Sınıflandırmasına İlişkin Rehberin “IV. Giderin Ekonomik Kodlarının Açıklamaları” başlıklı bölümünün “03.3.1.02-Yurtiçi Tedavi Yollukları” sırasında;
“31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu hükümleri çerçevesinde, çalışanların tedavi yolluklarına ilişkin ödemeler bundan böyle Sosyal Güvenlik Kurumunca yapılacağından, sadece ilaç ve tedavileri ilgili kurumunca ödenecek olanlara ilişkin olmak üzere, özel kanun ve yönetmeliklerinde tespit edilen esaslara göre ödenecek olan yurtiçi tedavi yolluğu bu bölüme gider kaydedilecektir.”
aynı Rehberin anılan bölümünün “03.3.3.02-Yurtdışı Tedavi Yollukları” sırasında da;
“31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu hükümleri çerçevesinde, çalışanların tedavi yolluklarına ilişkin ödemeler bundan böyle Sosyal Güvenlik Kurumunca yapılacağından, sadece ilaç ve tedavileri ilgili kurumunca ödenecek olanlara ilişkin olmak üzere, özel kanun ve yönetmeliklerinde tespit edilen esaslara göre ödenecek olan yurtdışı tedavi yolluğu bu bölüme gider kaydedilecektir.”
açıklamalarına yer verilmiştir. Kamu idarelerince bu çerçevede hazırlanan 2007 yılı bütçe tekliflerinde de söz konusu düzenlemeler çerçevesinde tedavi yolluğu ödemeleri, ilaç ve protez giderleri, hastane ödemeleri gibi sağlık harcamalarına ilişkin olarak ödenek teklif edilmemiştir. Dolayısıyla, idarelerin bütçelerinde söz konusu giderler için bir ödenek tefrik edilmeyecektir.
İdarelerin bütçelerinde bu amaçla ödenek tefrik edilmeyecek olmakla birlikte, memur ve hizmetliler ile bunların bakmakla yükümlü oldukları kişilere 6245 sayılı Harcırah Kanunu ve diğer mevzuat çerçevesinde tedavi yolluğu ödenmesi biçimindeki uygulamaya devam edilecektir. Ancak, 6245 sayılı Kanunun tedavi yolluğu ödemelerine ilişkin hükümlerinin 1/1/2007 tarihinden itibaren yürürlükten kalkacağı hükme bağlandığından, söz konusu tarihten itibaren yapılacak tedavi yolluğu ödemeleri 6245 sayılı Kanun hükümleri yerine 5510 sayılı Kanun ve bu Kanuna istinaden daha sonra yürürlüğe konulacak yönetmelik hükümleri çerçevesinde yapılacaktır. Ayrıca, yukarıda da belirtildiği üzere önceki uygulamadan farklı olarak 5510 sayılı Kanun gereği bu Kanunun 63 üncü maddesinde sayılan finansmanı sağlanacak sağlık hizmetleri gibi Kanunun 65 inci maddesinde düzenlenen yol gideri, gündelik ve refakat giderleri de Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından finanse edilecektir. Bu nedenle 5510 sayılı Kanun kapsamında bulunan genel sağlık sigortalılarının (memur ve hizmetliler dahil) ve bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilerin tedavi yollukları, ilaç ve tedavi giderleri ile diğer sağlık hizmetlerinin giderleri memur ve hizmetlilerin çalıştıkları kurum bütçeleri yerine Sosyal Güvenlik Kurumu bütçesinden karşılanacaktır (istisnai düzenlemeler hariç).
Yukarıda tafsilatıyla belirtilen düzenlemeler göz önünde bulundurulduğunda şu sonuca varılmaktadır. 5510 sayılı Kanunla 6245 sayılı Harcırah Kanununda yapılan değişiklikler sonrasında da memur ve hizmetliler ile bunların bakmakla yükümlü oldukları kişilere tedavi yolluğu ödenmesine devam edilecektir. Ancak 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe gireceği 1/1/2007 tarihinden itibaren bu ödemeler 6245 sayılı Harcırah Kanunu ve ilgili diğer düzenlemeler yerine 5510 sayılı Kanunun konuya ilişkin hükümleri çerçevesinde yapılacaktır. Belirtilmesi gerekli diğer önemli bir husus tedavi yolluğu ödemelerinin ilaç ve tedavi giderlerinde de olduğu gibi kamu personelinin çalıştığı kurumlar ve bu kurumların bütçesi yerine Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ve bu Kurum bütçesinden yapılacağıdır.
Notlar:
[1] 5510 sayılı Kanunun 108 inci maddesinde bu Kanunun 1/1/2007 tarihinde yürürlüğe gireceği hükme bağlandığından Harcırah Kanununda yapılan söz konusu değişiklikler bu tarihten itibaren yürürlüğe girecek ve 2007 yılı başından itibaren tedavi yolluğu ödemeleri Harcırah Kanunu yerine 5510 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde ödenecektir.
[2] 18 inci maddenin değişiklik öncesi son şekli şöyledir:
“Ehliyet tespiti, imtihan, hava değişimi ve tedavi için başka yere gönderilenler:
Madde 18 - (Değişik: 11/12/1981 - 2562/8 md.)
Memurlar, yardımcı hizmetler sınıfına dahil personel ve kurumlarda yalnız ödenek mukabili çalışanlar ile aşağıdaki (c) bendinde yazılan hallerde aile fertlerinden, memuriyet mahalli dışına;
a. Görevlerine ait mesleki ve sıhhi yeterliklerinin tespiti veya kurumlarınca görülecek lüzum üzerine imtihan için gönderilenlere, gidiş ve dönüşleri için yol masrafı ve gündelik ile bu amaçla gönderildikleri yerde geçen sürenin en çok yedi günü için gündelik ödenir.
b. Hava değişimi maksadıyla gönderilenlere gidiş ve dönüşleri için yol masrafı ile yalnız yolda geçen süre için gündelik ödenir.
c) Kanunları gereğince sağlık kurumlarında yatarak veya ayakta tedavi maksadıyla (Aile Fertleri için ikamet mahalli dışına) gönderilenlere, gidiş ve dönüşleri için yol masrafı ve gündelik ödenir. Ayakta tedavi görenlere ayakta tedavi süresince gündelik ve ikamet ettikleri yer ile tedavi kurumu arasındaki mutat taşıt ücreti ayrıca ödenir.”
[3] 20 inci maddenin değişiklik öncesi son şekli şöyledir:
“Hastalara refakat halinde harcırah:
Madde 20 - (Değişik: 21/5/1987 - 3371/1 md.)
Hastalıkları icabı 18 inci maddenin (c) bendinde yazılı yerlere bir kimse refakatinde gitmesi lüzumu resmi tabip raporuyla tevsik edilenlere refakat edecek aile efradından birisine ve aile efradından refakat edecek bir kimse bulunmadığı takdirde kurumlarınca terfik olunacak memur veya hizmetliye bu işin devamı müddetince yevmiye ve yol masrafı verilir.”