Embedded Files
Heksen zouden zichzelf, en anderen, volgens vele volksverhalen kunnen omtoveren tot dieren.
Zoals in West-Europa tegenwoordig vooral de verhalen over de zwarte kat en weerwolf bekend zijn, worden over de gehele wereld verhalen verteld over mensen die zich kunnen ‘omtoveren’ tot een dier. Hierbij worden o.a. panters, jaguars, leeuwen, tijgers en katten genoemd. Zie ook Heksen en energie (vampiers), Heksen en andere vormveranderaars (weerwolf) en Heksen in soorten en maten.
In enkele gevallen wordt deze gave aan erfelijkheid (en dus bepaalde families) toegeschreven en in andere gevallen kan ieder persoon er mee worden besmet (bijvoorbeeld door ‘gebeten’ te zijn) of kan de gave worden geleerd (door tovenaars en heksen). Soms zijn spreuken, leren riemen, vachten, drankjes of smeersels in het spel. The Sorceress, H.W. Waterhouse
In Schotland is de Cat Sìth een fee of heks. Behalve kattenachtigen worden ook uilen, wezels, muizen, ratten, wolven, vossen (en nog vele andere dieren) genoemd.
Bij een Frans proces tegen een heks bekende de vrouw dat ze met een zwarte zalf haar lichaam bestreek en hierdoor in een kat veranderde. Ook in Moopertinge wordt een zalf gebruikt door vrouwen bij het heksenkruiske.
De heks in Jorinde en Joringel loopt overdag rond als kat of uil. In het Japanse verhaal de vampierkat kan de heks de vorm van een kat en haar slachtoffer aannemen. Ook de heks van Naarden kon als zwarte kat verschijnen.
In veel gebieden werden soorgelijke verhalen verteld.
De katten waren soms vaak bij een huis (van een heks of juist het slachtoffer) te zien, maar zwierven ook rond bij kerkhoven, kruizen, kruispunten en werden door mensen gevreesd. Je kon ze tegenkomen bij een stichel (heksen zouden op de kerkstichel dansen) of op een bepaald punt van een bepaalde weg. Tijdens het vervoer van de duivelssteen van Reken loopt een zwarte kat onder een kar van de paters door in Opgrimbie. Soms liepen de katten met je mee en in andere gevallen was het niet mogelijk langs de katten te komen. In de omgeving van Tongeren verandert een zwarte kat in een tijger en bij het Yvekekruis (hier was een vrouw vermoord) werd je gevolgd door zwarte katten.
Spiegel das Kätzchen
Met vlijerij lukt het nog wel eens de gunst van een zwarte kat te krijgen.
Een spookkat beschermt zijn eigenaar, ook na de dood blijft het wezen vijanden achtervolgen.
Soms is het verschil tussen een waterduivel en een (spook)kat niet duidelijk.
Vissers zijn bang voor katten, velen keren terug naar de wal of weigeren uit te varen na het zien van een zwarte kat.
The Ghost Cat of Otama Pond, Japanse film
Af en toe komt een vrijer erachter dat zijn geliefde een kat is. Dit gebeurt als de vrijer te vroeg bij de woning aan komt, of iets is vergeten en na zijn bezoek nogmaals terugkeert. Een zwarte kater (tovenaar) is bekend in Zeebrugge. Het zien van een zwarte kat is een omen, een slecht voorteken. Soms betekende dit een ongelukkige dag en besloot men terug naar huis te gaan, omdat verder lopen (naar de markt bijvoorbeeld) zinloos was. In andere gevallen voorspelde het de dood, zoals bij een kind in Eksel. Er zijn ook verhalen bekend over een pact met de duivel, door middernacht met een kat op een kruispunt te gaan staan.
Een gierige dame verandert bij het Gelderse Vorden tijdens kerstnacht in een zwarte kat in het verhaal van Schele Guurte en blijft bij haar, ook de IJslandse Gryla verschijnt met haar zwarte kat rond midwinter om over het gedrag van de bevolking te oordelen.
In het Indonesische verhaal Lo Aget en Lo Latjut weet een meisje niet hoe ze zich als kat terug in een mens kan veranderen, het lukt haar wel tijdelijk haar kattenhuid af te doen en als beeldschone vrouw inkopen op de markt te doen voor een heerlijke maaltijd. Zoals bij verhalen over weerwolven, wordt de betovering ongedaan gemaakt door de huid te verbranden in een vuur. Ook in het het ezeltje en Griekse verhaal van het 'geitenmeisje' wordt de huid verbrand. Jólakötturinn, Grýla en Leppalúði
In Bontepels (Allerleirauh of All Kinds of Furr), dat veel overeenkomsten heeft, vlucht het meisje voor een huwelijk met haar vader met "een gouden ring, een gouden spinnewiel en een gouden haspeltje; haar drie kleren van zon, maan en sterren in een notedop, de pels trok ze aan, en ze maakte haar gezicht en handen zwart met roet". In het verhaal draagt ze de jurken op balfeesten en kookt ze soep voor haar geliefde, zoals ook in Lo Aget en Lo Latjut de ware bruid aan haar kookkunsten wordt herkend. Allerleirauh kookt soep
Verwante verhalen zijn de ware bruid (hierin verbergt het meisje een gewaad van gouden zonnen, een gewaad van zilveren manen en een sterrengewaad onder een steen), het Engelse Catskin (met zilveren en gouden jurk, een jurk van veren en een jurk van kattenhuid), het Franse Peau d'Âne (in het Peau d'ÂneEngels Donkeyskin - Ezelshuid, met jurken met de kleur van de hemel, maan en zon), het Amerikaanse Little Catskin en The Princess That Wore a Rabbit-skin Dress, Assepoester (waar het meisje, net als in het Engelse Tattercoats, in lompen het vuile werk moet doen en voor de balfeesten een ander voorkomen krijgt van een fee, of een jurk gemaakt door duiven), IJzeren Hans (waarin een machtig koning wordt betoverd tot een wildeman) en De kikkerkoning of IJzeren Hendrik (waarin een prins in een kikker verandert is). Het meisje in Ezelsvel gaat naar de Seringenfee en deze raadt aan een jurk in de kleur van de lucht, de maan en de zon te vragen voor ze met haar vader trouwt. Daarna vraagt ze de huid van de ezel uit de koninklijke stallen, die voor veel geld zorg aan het hof. De fee maakt het meisje onzichtbaar en ze komt als zwerfster bij een ander hof. Een prins ziet haar en wil dat ze een koek voor hem bakt, hierin zit een ring en met dit object wordt de ware bruid gezocht.
In het Italiaanse Petrosinella (peterselie; het verhaal lijkt op dat van Raponsje of Rapunzel, het meisje dat 'verkocht' wordt door haar ouders in 'ruil' voor de plant die haar naam gaf) worden drie eikels gebruikt en hieruit komen ditmaal geen prachtige jurken als verlossing, maar een hellehond, leeuw en wolf.
In het Turkse de zeven broers (dat overeenkomsten heeft met de twaalf broers en de zeven raven) houdt een sprekende kat van deze jongens, maar niet van hun zusje. De kat zorgt er voor dat een reuzin het afgehakte hoofd van haar zoon ontdekt. Hierdoor krijgt het meisje de tand van de dode reus in haar voet en lijkt dood, maar ontwaakt op eenzelfde manier als in Sneeuwwitje (en de zeven dwergen) gebeurt. In de wilde zwanen heeft het meisje elf broersen wordt donkerbruin gemaakt met notensap, ze wordt voor een heks aangezien als ze zwijgt tijdens de poging haar broers te bevrijden. Märchen von der toten Zarentochter und den 7 Recken
Assepoester betekent "zij die in de as blaast om het vuur aan te wakkeren". Dit wordt uitgelegd als de nederigste plaats, maar ook juist degene die voor die voor het heilige haardvuur zorgt (een priesteres). Poesen betekent blazen; door op de zere plek te blazen, genas men de kwaal. Zie ook Heksen beheksen, ontheksen en genezen.
Overigens lijkt Assepoester meer op haar verwanten in dierenhuiden dan in eerste instantie lijkt; door een 'vertaalfout' in het verleden zijn haar muiltjes van eekhoornbont verandert in exemplaren van glas (bont van de tweekleurige Russische eekhoorn heet in het Frans "vair", wat lijkt op "verre") en in de versie van Grimm draagt Assepoester muiltjes met borduursel.
In volksverhalen worden veel manieren van gedaanteverwisseling beschreven, zie ook De heks en haar attributen.
Er zijn "normale" verklaringen te bedenken voor het geloof in de gedaanteverwisselingen van een heks, zoals hallucinaties, ziektes of syndromen. Een voorbeeld is het kattenoogsyndroom, hierbij heeft een persoon een langwerpige iris (ook vaak voorkomend: een bochel, hazenlip, afwijkingen aan de rand van de oorschelp en oogspleet, geestelijke afwijkingen, etc.).
Assepoester, standbeeld in Brussel
Behalve ziektes en syndromen is ook ander afwijkend gedrag soms reden om een persoon 'zwart te maken', te doden of weg te jagen. Niet zelden werden (en worden) mensen met een afwijkend uiterlijk, gedrag of geloof verstoten uit de samenleving (of voor de buitenwereld verborgen). Sjamanisme in Korea
Zhang Feng verandert in een Chinees volksverhaal in Hengshan in een tijger na rondgedold te hebben in het gras. Hij doodt secretaris Zheng van Fuzhou en ontmoet later, in mensengedaante, de zoon van het slachtoffer.
In het Indiase meneer Bhoenga haalt een jongen een doorn uit de poot van een tijgerin en krijgt als beloning een doos met een klein mannetje erin. Dit mannetje vecht voor zijn meester als een baardhaar wordt verbrand en in de vorm van een kat kan hij een bloeddorstige demon verslaan.
Kattendans en heksensabbat
's Nachts kon men groepen heksen en zwarte katten zien dansen (poot aan
poot, in een heksenkring). In de betoverde ezel volgt een jongen een heks naar een heksensabbat, waar veel zwarte katten aanwezig zijn, en wordt als straf in een ezel omgetoverd. Ook in het Chinese Derde Dochter van Plankenburg worden mensen in ezels omgetoverd. Soms herinneren namen nog aan de dansplek tijdens de heksensabbat, de plekken spelen in vele volksverhalen een rol. Voorbeelden zijn:
Kattenberg (Oirschot, Meddo, Spoordonk, Casteren). In Bergeijk is de Kattenberg onderwerp van vele volksverhalen, het theater in Bergeijk wordt ook Kattendans genoemd. De Heksenberg in Bergeijk (nabij het heksenbusselke) is in de negentiende eeuw afgegraven en de plek is met bos beplant, ook hier dansten de katten 's nachts. The Witches Dance
Kattenbos
Kattemjölle (Vriezenveen)
Kattenburg
Kattensteeg
Kattenhol (Uden, nu Knokerdweg)
Kollenberg (Esch)
Kattenkuilbeek (Budel)
Kattenbergseloop (Spoordonk)
Kattenrijt (Ravels) Japanse afbeelding
Katsboghte (Goirle)
Kattingsveld (Vorden)
Kattenkolk (Barchem; hier zouden de jonge poesjes verdronken zijn)
Op de punt bij Schokland dansen katten en heksen rond de mofketel.
Op de zandheuvel naast de molen in Gemert dansen de katten 's nachts.
In Aalten staat de Kattenpomp op de Kattenberg, een heks zou hier zijn neergestort. Een man wordt gered uit feeënring
Op de Munse hei onder Oss dansen de katten, er groeit alleen heksenkruid. Deze cirkel betreden is gevaarlijk volgens de verhalen.
De dansplekken (cirkels) zouden vaak afwijken van de omgeving, de grond is hard (en wordt na omspitten binnen korte tijd weer hard). Op vele plekken groeit alleen kattendans of heksenkrans, een altijd groene soort wolfsklauw. Op de Veluwe is een heksenkrans van 24 meter in doorsnee.
Veel van deze dansplekken (grafheuvels) zijn tijdens de ruilverkaveling verloren gegaan, maar af en toe worden nog onbekende grafheuvels, grafvelden, urnen of andere resten gevonden door af te gaan op de volksverhalen in een gebied.In verschillende dorpen en steden in Europa werden katten uitgeroeid, de mensen dachten dat er geesten in de katten zaten en waren er bang voor (zoals in Sint-Michiels). Het uitroeien van katten in een bepaalde plaats, zou de pest voorkomen. In bepaalde culturen worden katten nog altijd als geest van overleden voorouders of heksen beschouwt. Door de scherpe zintuigen wordt een kat als “hoger” dan de mens gezien en af en toe leidt dit er toe dat katten worden gedood of 'minder perfect' worden gemaakt (zoals het opzettelijk breken van de staart). Katten zijn al lang belangrijk voor de mens, ze worden ingezet om te jagen op ratten en muizen in de huizen en bij voedselvoorraden. Alhoewel de kat soms mak kan overkomen, blijft het een roofdier. In Fujian en Taiwan was het de gewoonte om dode katten in een boom te hangen en niet te A Happy halloweenbegraven. Dit was om te voorkomen dat de katten na hun dood in kwade spoken zouden veranderen.
Volgens de folklore is de helper van de heks (de geest van) een dier, voorouder, fee of faerie. Benamingen hiervoor zijn bijvoorbeeld eigene, gezel, spookdier of diergeest. Denk hierbij ook aan de Fairy Godmother (goede fee) die Assepoester helpt, zij wordt gezien als de geest van de overleden moeder van het meisje en komt in enkele versies niet in 'menselijke' gedaante voor, maar verschijnt als duiven. De helpers van de heks worden soms opgesloten in objecten zoals flessen, ringen of stenen die als beschermend magisch object worden verkocht. Bij de uitdrijving van hekserij in Het popje van de heks uit Bolsward is een popje in het spel bij de hekserij en beginnen katten te blazen rondom het huis. In het sprookje van iemand die erop uit trok om te leren griezelen verschijnen vele zwarte katten en zwarte honden met kettingen. Een heks, haar man zou weerwolf zijn, uit Herk-de-Stad, kon zwarte katten laten dansen.
Weer andere verhalen omschrijven hoe de heks de geest van het dier beheerst, in een vorm van trance verlaat de heks het eigen lichaam en komt zo in het lichaam van de kat of krijgt juist zelf de eigenschappen van een kat. Ook bij sjamanisme wordt het contact met de geesten van dieren genoemd.Katten en 'katmensen' spelen ook in mythologie een rol.
Bastet is de moedergodin (of vruchtbaarheidsgodin) van de Egyptenaren, zij heeft het uiterlijk van een kat of leeuw.
Shakti is een moedergodin, en de godin van het baren, uit het Hindoeïsme en zij rijdt op een kat.
Freya (de vruchtbaarheidsgodin uit de Noordse mythologie) heeft twee (bos)katten (één zwart, één wit), zij trekken de trijdwagen.
Hera (uit de Griekse mythologie) veranderde uit wraak Galinthias in een kat (ook wel wezel) en verbande haar naar de onderwereld. Hier werd Galinthias een priesteres van Hecate; koningin van de heksen en de godin van de dood.
Diana zou de plaats van een feeënkat naast Lucifer hebben ingenomen en uit deze samenkomst werd Aradia geboren, de eerste heks. De priesteressen voor deze maangodin werden in christelijke tijden gelijkgesteld met heksen.
Narasimha is half mens en half leeuw, het is de vierde avatar van Vishnoe.
Poesen Bastet
Een verband tussen heksen en poesen, in de betekenis van blazen als vorm om zieken te genezen, wordt uitgelegd in Heksen beheksen, ontheksen en genezen.
BalkenhaasEen kat is in verhalen vaak het huisdier of de gezel van een heks. Maar niet alle soorten heksen behandelen katten op dezelfde manier. De witte wieven hielden bijvoorbeeld van gebraden balkenhaas - een balkenhaas, dakhaas of dakkonijn is een kat - en dit gebraad werd, net als ander voedsel, (compleet met spit) aan hen gegeven bij bijzondere gebeurtenissen.
Er zijn ook volksverhalen waarin alleen het spit aan de witte wieven gegeven wordt. Soms met de woorden 'zeej dai't gebroa d're bie kriejt' (zie maar dat je het gebraad erbij krijgt) om de witte wieven uit te dagen - en hierna moet de persoon in kwestie dan ook rennen voor het leven.
Een spit wordt in volksverhalen ook wel nageworpen en bleef dan vaak hangen in de stiepel; de balk tussen de nien- of oogstdeuren.
Stiepelteken op stiepel
De inwoners van Helmond worden ook wel 'kattenmeppers' die 'dakhazen' eten genoemd. Een balkenhaas
'De katachtige sfinx' is een monument in Helmond, zie eerherstel voor Helmondse kat.
KatknuppelenKatten werden op vele manieren gedood, levend begraven of verbrand. Een vorm van volksvermaak was het 'katknuppelen', waarbij een kat(er) in een ton opgesloten werd en er knuppels op gegooid werden (dit "spel" heeft veel overeenkomsten met het tonslaan of geblindoekt slaan naar de piñata).
Katten waren niet de enige dieren die zich ophielden op de balken van een schuur of woning en de bevolking angst aanjoegen. Ook de uil (een heksenvogel) was een wezen waar voor gevreesd werd en niet zelden werd een woning of schuur afgebrand, om het wezen te verjagen (zie bijvoorbeeld de grote oehoe van Hardenberg en de uil, in een Groningse versie gaat het om een katuil).
At slå katten af tønden, Denemarken, ca. 1860
Ook de benaming striga (heks) komt oorspronkelijk van strix, het Romeinse woord voor
uil (kerkuil, torenuil, ransuil, sluieruil, katuil, slotuil, kransuil).
Afbeeldingen
Yanshul (kat-uil) Israel
Freya en haar katten
Jonge man met kattenbruid
Weertijger
Page updated
Google Sites
Report abuse