Ёсць людзі, жыццё якіх служыць нягаснучым прыкладам для іншых, яны аддаюць свае сілы і энергію барацьбе за шчасце народа. Такім чалавекам быў наш зямляк, сын селяніна-бедняка з в. Дварэц Глускага раёна Сцяпан Фёдаравіч Шутаў.
Сцяпан Фёдаравіч нарадзіўся 30 студзеня 1902 г. у вёсцы Дварэц цяпер Глускага раёна Магілёўскай вобласці ў сялянскай сям'і. Бацька памёр у 1915 г., маці да рэвалюцыі працавала ў памешчыкаў, а затым была сезонна-палявой работніцай, памерла ў 1927 г. У сям'і, акрамя Сцяпана, было яшчэ шэсць сясцёр і адзін брат. Сцяпан Шутаў скончыў тры класы сельскай школы. З 9 гадоў разам з бацькам працаваў у памешчыка, пас жывёлу, працаваў на падворку. А ў 13 гадоў, калі не стала бацькі, перайшоў працаваць у поўныя працоўныя ў маёнтак "Дварэц". У 1916 г. стаў працаваць чорнарабочым на шклозаводзе, а потым працаваў на лесапільным заводзе.
У снежні 1917 г. уступіў у чырвонагвардейскі атрад, пасля яго разгрому белапалякамі, партызаніў у лясах. Пры адступленні немцаў удзельнічаў у іх ганенні. Захварэў, быў адпушчаны для лячэння дадому, дзе ўвесну 1919 г. быў абраны старшынёй працоўнага камісарыята саўгаса "Дварэц". У перыяд наступлення палякаў удзельнічаў у арганізацыі партызанскіх атрадаў, трапіў у палон, уцёк, ваяваў у партызанскім атрадзе.
У гады грамадзянскай вайны Шутаў прымаў актыўны ўдзел у барацьбе з інтэрвентамі ў радах 1-й Коннай Арміі Будзёнага. Тут Шутаў уступіў у рады партыі бальшавікоў.
Сышлі ў мінулае вогненныя гады, юнак вярнуўся да мірнай працы. Сцяпан Фёдаравіч прыехаў у родныя мясціны. Аднак час яшчэ быў неспакойны і яго, як камуніста і франтавіка, прызначылі начальнікам узвода ЧОН. Шутаў прымаў актыўны ўдзел у разгроме буйных нацыяналістычных банд пад Шкловам і Магілёвам. У сваёй вёсцы стварыў камсамольскую ячэйку, дапамагаў землякам аднаўляць разбураную вайной сельскую гаспадарку.
З 1924 года Сцяпан Фёдаравіч Шутаў зноў у войску. На гэты раз ён звязаў з ім усё сваё жыццё. Як актыўнага ўдзельніка грамадзянскай вайны, смелага салдата Сцяпана Шутава паслалі вучыцца ў кузню камандных кадраў - Аб'яднаную ваенную школу імя УЦВК. Служба ў Крамлі, нясенне варты ля Маўзалею У. І. Леніна аказалі вялікі ўплыў на фарміраванне будучага камандзіра Чырвонай Арміі С.Ф. Шутава. Ад камандзіра кавалерыйскага ўзвода да намесніка камандуючага танкавым корпусам - такі воінскі шлях прайшоў Сцяпан Фёдаравіч Шутаў.
Ярка праявіліся бліскучыя воінскія здольнасці кадравага афіцэра Шутава ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Танкі, якімі ён кіраваў, грамілі ворага пад Масквой і Сталінградам, удзельнічалі ў бітвах на Курскай дузе, у разгроме нямецка-фашысцкіх войскаў на Украіне.
З траўня па жнівень 1943 г. гвардыі палкоўнік Шутаў быў слухачом Акадэмічных курсаў удасканалення афіцэрскага складу пры Ваеннай акадэміі бранетанкавых і механізаваных войскаў імя І.В. Сталіна. Пасля заканчэння вышэйназваных курсаў падпалкоўнік Шутаў С.Ф. са жніўня 1943 года па люты 1944 г. выконваў абавязкі камандзіра 20-й гвардзейскай танкавай брыгады 5-га гвардзейскага танкавага корпуса і толькі ў канцы лютага 1944 года быў прызначаны яе камандзірам з прысваеннем воінскага звання "палкоўнік".
У ноч з 2 на 3 кастрычніка 5-й гвардзейскі корпус атрымаў задачу ўвечары 4 кастрычніка пераправіцца праз Дзясну і засяродзіцца ў раёне вёскі Навасёлкі, а затым пераправіцца праз Днепр і ва ўзаемадзеянні з часцямі 38-й арміі наступаць у абыход Кіева, на захад і паўднёвы запад. Пры фарсіраванні Дзясны вызначыліся танкісты Шутава. З дапамогай мясцовых жыхароў яны адшукалі брод і на працягу сутак больш за 70 савецкіх танкаў прайшлі праз шырокую і даволі глыбокую раку без усялякага маста і паромаў. У тую ж ноч, пасля завяршэння пераправы праз Дзясну, танкісты 5-га гвардзейскага корпуса накіраваліся да Дняпра. Да таго часу на заходнім беразе Дняпра быў ужо невялікі плацдарм, захоплены ў канцы верасня войскамі 38-й арміі. На плацдарме ішлі жорсткія баі. Савецкім пяхотнікам даводзілася вельмі цяжка, праціўнік контратакаваў іх танкамі. А ў нашых падраздзяленнях танкаў не было, ды і артылерыі было зусім мала. Танкі на правым беразе Дняпра былі неабходны для ўтрымання і пашырэння плацдарма. Праз Днепр перапраўляліся з дапамогай паднятых са дна ракі некалькіх барж, затопленых фашыстамі пры адыходзе, іх прыстасавалі пад паромы. Неўзабаве ўвесь корпус генерала Краўчанка засяродзіўся на Лютэжскім плацдарме. У сярэдзіне кастрычніка 20-я танкавая брыгада атрымала задачу ў складзе корпуса наступаць на паўночны захад ад Кіева. Танкісты павінны былі перарэзаць шашу, якая ідзе з Кіева на Жытомір. Першай ішла брыгада палкоўніка С.Ф.Шутава. Ён вёў сваіх танкістаў па лясных сцежках, там, дзе гітлераўцы і не чакалі з'яўлення савецкіх танкаў. Сапернік разгубіўшыся бег, кідаючы тэхніку, прылады, боепрыпасы. З ходу былі захоплены масты праз раку Ірпень і перарэзана чыгунка Кіеў - Карасцень. А праз суткі палкоўнік Шутаў ужо дакладваў камандзіру корпуса аб тым, што яго танкісты трымаюць пад агнём сваіх гармат шашу Кіеў - Жытомір.
Але неўзабаве немцы вялікімі сіламі абрынуліся на Люцежскі плацдарм з паўночнага захаду. Стралковыя дывізіі 38-й арміі не маглі з імі справіцца, спатрэбілася неадкладная дапамога танкістаў. Рушыў услед загад: вярнуць танкавыя брыгады 5-га гвардзейскага корпуса ў зыходнае становішча на плацдарм, хоць наступы развівалася вельмі паспяхова. Аднак вяртанне танкаў на плацдарм і іх контратакі па варожых войсках стабілізавалі становішча. Пачалася ўзмоцненая падрыхтоўка савецкіх частак да наступу на Кіеў непасрэдна з поўначы, праз густыя лясныя масівы. Наступленне савецкіх войскаў на Кіеў пачалося раніцай 3 лістапада. Пасля магутнай артылерыйскай падрыхтоўкі танкі разам з пяхотай і артылерыяй імкліва рушылі наперад.
Палкоўнік Шутаў ішоў у баявых парадках сваёй брыгады. Ён з'яўляўся то ў адным, то ў іншым батальёне, выводзячы іх на патрэбныя напрамкі па лясных сцежках. Баі ў лясным гушчару не прыпыняліся ні на адну хвіліну. Да раніцы 4 лістапада танкісты Шутава ўжо прайшлі лес у раёне дачнага прыгарада Кіева-Пушча вадзіца. Ноч з 4 на 5 лістапада была вырашальнай у баях за Кіеў. Танкісты атрымалі каманду ісці ў атаку на абарону праціўніка з запаленымі фарамі. Гітлераўцы былі ашаломленыя нечаканым з'яўленнем перад іх акопамі вялікай масы яркіх уздрыгваючых агнёў. Па меры набліжэння да акопаў танкі ўзмацнялі стральбу з гармат і кулямётаў. У баях пад Кіевам гвардыі падпалкоўнік Шутаў дзейнічаў выключна ўпэўнена і смела, так як ён выдатна ведаў раён баявых дзеянняў, вывучаны iм яшчэ ў даваенныя гады.
Шмат разоў праводзіў ён тут вучэнні і заняткі.
У ноч з 5 на 6 лістапада танкісты палкоўніка Шутава вялі баі ўжо на вуліцах Кіева. Дом за домам, квартал за кварталам пераходзілі ў іх рукі. Да гадзіны ночы 6 лістапада яны змагаліся ўжо на подступах да цэнтра горада. Да раніцы горад быў ачышчаны ад ворага.
У горадзе падчас акупацыі знаходзілася жонка Шутава і двое сыноў. Сцяпану Фёдаравічу атрымалася сустрэць жонку і маленькага сына, яны хаваліся ад фашыстаў у вёсцы пад Кіевам. Вяртаючыся назад у горад, па дарозе згубіўся старэйшы сын - Валодзя. Радасным і адначасова засмучаным вярнуўся ў брыгаду палкоўнік Шутаў. Насустрач танкістам рухаўся паток вызваленых з фашысцкага палону жанчын, старых, дзяцей. Сцяпан Фёдаравіч уважліва прыглядаўся да натоўпу людзей, спадзеючыся на шчаслівы выпадак...
З падвалаў і скляпоў выбягалі жыхары, абдымалі і цалавалі савецкіх байцоў. Наперад, ушчыльную да танкаў прабіліся хлапчукі. У гэты час Сцяпан Фёдаравіч гутарыў у старонцы са старымі і часам паглядаў на кучку дзяцей. Тут зусім побач ён пачуў: "Тата! Татачка!". Да яго, радасна ззяючы вачыма, перапэцканы, бег сын. Вось такая адбылася кранальная сустрэча з сям'ёй у танкіста-вызваліцеля...
Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 10 студзеня 1944 г. гвардыі падпалкоўніку Шутаву С.Ф. за ўмелае кіраўніцтва брыгадай і нанесены вялікі ўрон праціўніку ў жывой сіле і тэхніцы ў баях за г. Кіеў было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.
Вясновы наступ 1944 года на Правабярэжнай Украіне працякаў у цяжкіх умовах па бездарожжы. І на гэты раз танкісты палкоўніка Шутава паказалі добрую вывучку, цягавітасць і спрыт. Пераследуючы адыходзячыя часткі праціўніка ў напрамку Умань – Магілёў - Падольскі - Бельцы - Яссы, яны аднымі з першых выйшлі на раку Прут. Ва ўсіх гэтых баях брыгада гвардыі палкоўніка Шутава С.Ф. паспяхова вырашала ўскладзеныя на яе баявыя задачы і ў канцы сакавіка 1944 годзе выйшла на дзяржаўную мяжу з Румыніяй.
"Камбрыг" заўсёды быў у гушчы баявых парадкаў сваіх батальёнаў. Бясстрашнасць, якая была ўласціва Сцяпану Фёдаравічу Шутаву, часам прыводзіла яго да вельмі рызыкоўных учынкаў. Ён нярэдка з'яўляўся ў непасрэднай блізкасці ад поля бою ў адкрытым аўтамабілі і асабіста кіраваў перадавымі падраздзяленнямі брыгады... Упэўнена і смела гвардыі палкоўнік С.Ф. Шутаў кіраваў дзеяннямі брыгады і ў Ясско-Кішынёўскай аперацыі...
За два дні было пройдзена больш за 100 кіламетраў. Гэта спрыяла ахопу Ясско-Кішынёўскай групоўкі войскаў праціўніка з паўднёвага захаду. Да канца дня 27 жніўня танкісты, пераследуючы адыходзячага саперніка, з ходу прарвалі яго абарону ў раёне "Фокшанских ворот". 30 жніўня танкісты брыгады гвардыі палкоўніка С.Ф. Шутава сумесна з танкістамі іншых брыгад 5-га гвардзейскага танкавага корпуса пасля зацяжных баёў занялі Плоешці, пазбавіўшы гітлераўскую Нямеччыну не толькі важнага аператыўна-стратэгічнага пункта, але і адной з асноўных крыніц паліва для танкаў і авіяцыі. Тройчы ў 1944 году баявая дзейнасць яго брыгады была адзначана ў Загадах Вярхоўнага Галоўнакамандуючага Маршала Савецкага Саюза І. В. Сталіна і ў паведамленнях Совинформ-бюро...
Танкісты палкоўніка Шутава вызначыліся ў баях за авалоданне горадам Васлуі, Цекучы, Фокшаны, Плоешці, Рымнікі. 20-я гвардзейская танкавая брыгада пад камандаваннем палкоўніка Шутава С.Ф. разам з іншымі часткамі корпуса прабівала абарону суперніка, знішчыла пры гэтым 20 цяжкіх танкаў, паспяхова завяршала кожны бой. За выключную асабістую адвагу, рашучасць і умелае кіраўніцтва баямі Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 13 верасня 1944 г. Шутаў С.Ф. быў узнагароджаны другім медалём "Залатая Зорка" Героя Савецкага Саюза.
У верасні 1944 г. гвардыі палкоўнік Шутаў быў прызначаны выконваючым абавязкі намесніка камандзіра 9-га гвардзейскага механізаванага корпуса 6-й гвардзейскай танкавай арміі. Часткі корпуса вялі жорсткія баі ў гарах на захад ад горада Турда, у Трансільванскіх Альпах. Сцяпан Фёдаравіч кіраваў начнымі баямі танкаў у гарах, пераправай калон праз хуткую горную раку, арганізоўваў атаку па ўзяццю буйнога населенага пункта. У адным з начных баёў Шутаў быў паранены ў руку і пазбавіўся яе. Тэрміновую аперацыю па ампутацыі рукі, зрабіла румынская хірург-прафесар. Пасля аперацыі гвардыі палкоўніка Шутава С.Ф. адправілі ў шпіталь у г. Маскву. На гэтым скончыўся яго ўдзел у баявых дзеяннях у гады Вялікай Айчыннай вайны.
У верасні 1945 г. адбыўся адпаведны загад наркама абароны Чырвонай Арміі, на падставе якога двойчы Герой Савецкага Саюза, кавалер двух ордэнаў Леніна, двух ордэнаў Чырвонага Сцяга і шэрагу медалёў гвардыі палкоўнік Сцяпан Фёдаравіч Шутаў быў звольнены з войска ў адстаўку па хваробе.
Пасля звальнення Сцяпан Фёдаравіч з сям'ёй жыў у сталіцы Беларусі - горадзе Мінску. Тут ён працаваў на пасадзе намесніка міністра сацыяльнага забеспячэння Беларускай ССР. Легендарны танкіст, слаўны абаронца і патрыёт Бацькаўшчыны памёр 17 красавіка 1963 г. пасля цяжкай працяглай хваробы. Паводле яго завяшчання, Героя-танкіста Сцяпана Фёдаравіча Шутава пахавалі ў горадзе Кіеве на Байкавых могілках, аддаўшы яму адпаведныя воінскія ўшанаванні.
Национальность – белорус,
Рождён в начале века.
И с малых лет «мотал на ус» –
Тесна была опека.
Он с детства нищету познал,
До слёз было обидно.
А путь свой с армией связал
И угадал, как видно.
Чинов высоких не достиг,
Но подними забрало:
Порою опытный комбриг
Важнее генерала.
На фронте трусость не в чести,
Отбросим, как веригу.
Свою бригаду в бой вести
Приходится комбригу.
И он водил, водил не раз,
Сражались, не осудишь.
Хранил и хитрость про запас –
С врагом не шутки шутишь.
Туда, где более нужда,
Бригада и входила.
Находчивость же никогда
Его не подводила.
А истина, как мир, стара
И людям не наскучит:
Война как детская игра,
Способных быстро учит.
Его учила, он других
Бойцов своей бригады,
Чтобы ценили даже миг,
Когда берут преграды.
Чтоб знали слабости врага,
В атаке суть – сближенье.
И сам в сраженье не слуга,
Хозяин положенья.
Он долго в Киеве служил,
Тот под врагом год третий.
Как мог, волнение глушил:
Ведь там жена и дети.
Комкора спрашивал не раз,
Когда же наступленье.
Тот улыбался: «Жди приказ.
Терпенье друг, терпенье».
И получив приказ «Вперёд!»,
Отбросили шаблоны.
Десну форсировали вброд,
Днепр – взяв врага понтоны.
Комкор логично рассудил
По правилам науки:
Ты здесь ученья проводил,
Тебе и карты в руки.
Шли по оврагам и кустам,
А чтобы не блуждали,
Комбриг везде – и здесь, и там.
Врага врасплох застали.
Тот смалодушничал, бежал,
Бросая всё без боя.
Комбриг же снова доказал,
Что риск – мечта героя.
И в ноябре был Киев взят,
Заслуга и бригады.
«Верхи» за всё благодарят
И раздают награды.
По праву награждён Звездой,
Комкор сказал, что с первой.
Награде каждый рад, любой,
Добытой службой верной.
Комбриг же рад, и рад вдвойне:
Родных судьба хранила.
Есть счастье даже на войне,
Она не всех губила.
Опять бои, бригаде вновь
Особое заданье.
Лилась своя и вражья кровь
Потомкам в назиданье.
Враг под напором отступал
И злобно огрызался.
И пусть не тот уже оскал,
Но кровью отзывался.
Шла на замену молодежь,
Учить необходимо.
«Незрелых» в бой не поведёшь – В нём пораженье зримо.
В боях сам опыт наживал,
Фиксировал, как вехи.
Бойцов учил и понимал:
В их мастерстве успехи.
Упорно не менял свой нрав,
Труды не пропадали,
И в этом был, бесспорно, прав –
Успешно наступали.
Враг изгнан из родной страны,
В Румынию вступили.
Всё зримее конец войны,
Гонцы вовсю трубили.
Чтобы успешно шли дела,
Нужна готовность к бою.
И у него она была.
Вновь награждён Звездою.
Комкор поздравил и сказал:
– Пусть будет не последней.
Он слов на ветер не бросал,
Мечтал поздравить с третьей.
Приказ его не изумил,
Война вершит без спора.
Степан себе не изменил
И в ранге замкомкора.
Не признавал других вещей,
Примеру верил страстно:
Туда, где схватка горячей,
Где более опасно.
Уверовал в звезду свою.
Финал совсем не странен:
В ночном трагическом бою
Был сам серьёзно ранен.
Судьба добилась своего,
Жизнь раны омрачали.
И к сожаленью, без него
Войска войну кончали.
P.S.
С тех пор, как водрузили стяг,
Душа не ведала покоя.
И на высоких должностях
Не уронил он честь Героя.
Николай Басов
г.Южноуральск,
Челябинская обл.
16.08. – 25.08.2021
