12.16
अनपेक्ष: शुचिर्दक्ष उदासीनो गतव्यथ: ।
सर्वारम्भपरित्यागी यो मद्भक्त: स मे प्रिय: ॥ १६ ॥
anapekṣaḥ śucir dakṣa
udāsīno gata-vyathaḥ
sarvārambha-parityāgī
yo mad-bhaktaḥ sa me priyaḥ
पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ
разбиение слов, грамматика слов, значение слов
анапекшах̣ — отстраненный; (м, 1.1)
ш́учих̣ — чистый; (м, 1.1)
дакшах̣ — опытный; (м, 1.1)
уда̄сӣнах̣ — беззаботный; (м, 1.1)
гата-вйатхах̣ — тот, чьи тревоги ушли; (м, 1.1)
сарва-а̄рамбха-паритйа̄гӣ — от всех попыток отрекшийся; (м, 1.1)
йах̣ — который; (м, 1.1)
мат-бхактах̣ — Мой преданный; (м, 1.1)
сах̣ — тот; (м, 1.1)
ме — Мой; (6.1)
прийах̣ — дорогой (м, 1.1)
अन्वय: anvayaḥ
यः मत्-भक्तः अनपेक्षः, शुचिः, दक्षः, उदासीनः, गत-व्यथः, सर्व-आरम्भ-परित्यागी, सः मे प्रियः ।
yaḥ mat-bhaktaḥ anapekṣaḥ, śuciḥ, dakṣaḥ, udāsīnaḥ, gata-vyathaḥ, sarva-ārambha-parityāgī, saḥ me priyaḥ |
The Subodhinī commentary by Śrīdhara
kiṃ ca anapekṣa iti | anapekṣo yadṛcchayopasthite'pyarthe nispṛhaḥ | śucirbāhyābhyantaraśaucasampannaḥ | dakṣo'nalasaḥ | udāsīnaḥ pakṣapātarahitaḥ | gatavyatha ādhiśūnyaḥ | sarvān dṛṣṭādṛṣṭārthānārambhānudyamān parityaktuṃ śīlaṃ yasya saḥ | evaṃbhūtaḥ san yo madbhaktaḥ sa me priyaḥ ||16||
Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya
।।12.16।। --,देहेन्द्रियविषयसंबन्धादिषु अपेक्षाविषयेषु अनपेक्षः निःस्पृहः। शुचिः बाह्येन आभ्यन्तरेण च शौचेन संपन्नः। दक्षः प्रत्युत्पन्नेषु कार्येषु सद्यः यथावत् प्रतिपत्तुं समर्थः। उदासीनः न कस्यचित् मित्रादेः पक्षं भजते यः? सः उदासीनः यतिः। गतव्यथः गतभयः। सर्वारम्भपरित्यागी आरभ्यन्त इति आरम्भाः इहामुत्रफलभोगार्थानि कामहेतूनि कर्माणि सर्वारम्भाः? तान् परित्यक्तुं शीलम् अस्येति सर्वारम्भपरित्यागी यः मद्भक्तः सः मे प्रियः।।किञ्च --,
Перевод
Преданный, не зависящий от внешних обстоятельств, чистый, умелый, безмятежный, ничем не обремененный и не стремящийся к результатам своего труда, очень дорог Мне.
व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика
सन्धिः
शुचिर्दक्ष उदासीनः
उदासीनो गतव्यथः
यो मद्भक्तः
स मे
समासः
अनपेक्षः - न विद्यते अपेक्षा यस्य सः - बहुव्रीहिः
गतव्यथः - गता व्यथा यस्मात् सः - बहुव्रीहिः
सर्वारम्भपरित्यागी - सर्वारम्भाणां परित्यागी - षष्ठीतत्पुरुषः
मद्भक्तः - मम भक्तः - षष्ठीतत्पुरुषः
कृदन्तः
अपेक्षा - अप + ईक्ष + भावे अ, स्त्रियां टाप्
दक्ष - दक्ष्+ अच्
उदासीनः - उद् + आस्+शानच्
गता - गम् + क्त , स्त्रियां टाप्
व्यथा - व्यथ्-भावे-अङ् (व्यथँ भयसञ्चलनयोः, भ्वादिः, व्यथते to fear, to be angry; either, ‘to cause pain’ or ‘to feel pain')
https://ashtadhyayi.com/dhatu/01.0868?type=ting
आरम्भः - आ_रभ्+घञ् (रभते to be happy, to be glad) https://ashtadhyayi.com/sutraani/7/1/63 https://ashtadhyayi.com/dhatu/01.1129?type=ting
भक्तः - भज्+क्त
प्रियम् - प्री+ क
तद्धितान्तः
परित्यागिन् - परि + त्याग + इनि (कृदन्तः , त्यागः - त्यज् + घञ् ,
sandhiḥ
śucirdakṣa udāsīnaḥ
udāsīno gatavyathaḥ
yo madbhaktaḥ
sa me
samāsaḥ
anapekṣaḥ - na vidyate apekṣā yasya saḥ - bahuvrīhiḥ
gatavyathaḥ - gatā vyathā yasmāt saḥ - bahuvrīhiḥ
sarvārambhaparityāgī - sarvārambhāṇāṃ parityāgī - ṣaṣṭhītatpuruṣaḥ
madbhaktaḥ - mama bhaktaḥ - ṣaṣṭhītatpuruṣaḥ
kṛdantaḥ
apekṣā - apa + īkṣa + bhāve a, striyāṃ ṭāp
dakṣa - dakṣ+ ac
udāsīnaḥ - ud + ās+śānac
gatā - gam + kta , striyāṃ ṭāp
vyathā - vyath-bhāve-aṅ (vyathaँ bhayasañcalanayoḥ, bhvādiḥ, vyathate to fear, to be angry; either, ‘to cause pain’ or ‘to feel pain')
https://ashtadhyayi.com/dhatu/01.0868?type=ting
ārambhaḥ - ā_rabh+ghañ (rabhate to be happy, to be glad) https://ashtadhyayi.com/sutraani/7/1/63 https://ashtadhyayi.com/dhatu/01.1129?type=ting
bhaktaḥ - bhaj+kta
priyam - prī+ ka
taddhitāntaḥ
parityāgin - pari + tyāga + ini (kṛdantaḥ , tyāgaḥ - tyaj + ghañ