5.3.6 च्वि cvi и Miscellaneous - разное

5.3.6 अभूत-तद्भावे abhūta-tadbhāve च्वि cvi

При добавлении суффикса च्वि cvi появляется новый प्रातिपदिकम्  в настроении अभूत-तद्भावे abhūta-tadbhāve – новый статус предмета, который не был до этого, но теперь он такой. Новый प्रातिपदिकम् используется вместе с корнями भू, अस् , कृ bhū, as, kṛ.

Рабочая часть суффикса – нулевая, новый प्रातिपदिकम् является अव्ययम् и не склоняется.

विग्रहवाक्यम् vigrahavākyam

अशुक्लः शुक्लः सम्पद्यते इति शुक्लीभवति aśuklaḥ śuklaḥ sampadyate iti śuklībhavati – то, что было не белое, превращается в белое, оно śuklībhavati

अशुक्लं शुक्लं सम्पद्यते तं करोति इति शुक्लीकरोति aśuklaṃ śuklaṃ sampadyate taṃ karoti iti śuklīkaroti  - сделать что-то белым, отбелить, очистить

• अहं इन्द्रियाणां वशीकरोमि। तदा मम मनः एकीभवति। अभ्यासेन वैराग्येन अपि मम अन्तःकरणं शुद्धीभवति। मम बुद्धिः च अव्ययीभवति।  तदनन्तरं कृष्णः मम कर्म भस्मीकुरुते। अन्ते अहं कृष्णस्य धाम गच्छामि।

ahaṃ indriyāṇāṃ vaśīkaromi| tadā mama manaḥ ekībhavati| abhyāsena vairāgyena api mama antaḥkaraṇaṃ śuddhībhavati| mama buddhiḥ ca avyayībhavati|  tadanantaraṃ kṛṣṇaḥ mama karma bhasmīkurute| ante ahaṃ kṛṣṇasya dhāma gacchāmi|

• सः नूनम् आत्मीयेन एव पाप्मना भस्मीकृतः saḥ nūnam ātmīyena eva pāpmanā bhasmīkṛtaḥ ШБ 10.51.33

• यत्र स्वपितॄणां भस्मीभूता: देहाः शेरते स्म, तत्र भगीरथ: गङ्गाम् आनीतवान्।  ШБ 9.9.10

yatra svapitṝṇāṃ bhasmībhūtāḥ dehāḥ śerate sma, tatra bhagīratha: gaṅgām ānītavān| 

साति sāti 

По принципу образования суффикса च्वि cvi иногда употребляется суффикс साति sāti, образуя авйайа-падам - 

भस्मसात् (अव्य) - भस्म कार्त्स्न्येन सम्पन्नं , भस्मन् + साति । साकल्येन भस्मरूपताकरणे । 

bhasmasāt (avya) - bhasma kārtsnyena sampannaṃ , bhasman + sāti | sākalyena bhasmarūpatākaraṇe | 

(with √ कृ or -सा॑द्-√ नी, to reduce to a°; (-साद्), with √ अस्, भू, गम् and या, to be reduced to a°, become a°)

https://ashtadhyayi.com/kosha?search=bhasmasAt 

Данное правило регулируется сутрой विभाषा साति कार्त्स्न्ये vibhāṣā sāti kārtsnye https://ashtadhyayi.com/sutraani/5/4/52 

Дополнительные примеры साति sāti и च्वि cvi

विस्तारः - भस्मसाद्भवति, भस्मीभवति। अग्निसाद्भवति, अग्नीभवति। भस्मसात्करोति, भस्मीकरोति।

vistāraḥ - bhasmasādbhavati, bhasmībhavati| agnisādbhavati, agnībhavati| bhasmasātkaroti, bhasmīkaroti|

Miscellaneous - разное [1]

[1] Дополнительные формы на сайте http://sanskritabhyas.in

• डामहच् प्रत्ययः - पित्रर्थः ḍāmahac pratyayaḥ - pitrarthaḥ

पितृ + आमह - पितामहः (पितुः पिता इत्यर्थः) pitṛ + āmaha = pitāmahaḥ (pituḥ pitā ityarthaḥ)

मातृ + आमह - मातामहः mātṛ + āmaha - mātāmahaḥ

• त्यक् प्रत्ययः tyak pratyayaḥ

दाक्षिणात्यः dākṣiṇātyaḥ - принадлежит южной стороне

पाश्चात्यः pāścātyaḥ - принадлежит западной стороне

• ठक् प्रत्ययः - मतिः ṭhak pratyayaḥ - matiḥ (his opinion - мнение)

देवः अस्ति इति मतिः यस्य सः - आस्तिकः «devaḥ asti» iti matiḥ yasya saḥ - āstikaḥ

नास्ति देवः इति मतिः यस्य सः - नास्तिकः «nāsti devaḥ» iti matiḥ yasya saḥ - nāstikaḥ

Принадлежность -

भूत + ठक् = भौतिकः  bhūta + ṭhak = bhautikaḥ (мирской, физический)

अर्थ + ठक् = आर्थिकः  artha + ṭhak = ārthikaḥ (относящийся к настоящему, имеющему смысл)

कुमुद + ठक् = कौमुदिकः kumuda + ṭhak = kaumudikaḥ (относящийся к водным лилиям)

• मयट् mayaṭ - состоит из - तस्य विकारः/प्राचुर्यः tasya vikāraḥ/prācuryaḥ - consist of / plentitude – состоит из / множество чего-то

अन्न + मयट् = अन्नमयः  anna + mayaṭ = annamayaḥ - состоит из еды

वाच् + मयट् = वाङ्मयः  vāc + mayaṭ = vāṅmayaḥ - то, что написано, сказано, содержит речь (литература)

मृद् + मयट् = मृन्मयः mṛd + mayaṭ = mṛnmayaḥ - состоит из глины

जल + मयट् = जलमयः jala + mayaṭ = jalamayaḥ – множество воды

• सम्बाधार्थकः अण् , ईय् sambādhārthakaḥ aṇ, īy

 इदम् idam अण्-प्रत्ययः aṇ-pratyayaḥ

शरिरस्य इदम् इत्यर्थे śarirasya idam ityarthe - शरीर + अण् - शारिरम् - śarīra + aṇ - śāriram – принадлежащее телу (все, что может происходить/принадлежать телу – речь, голос, болезнь, нечистоты и др – «телово»)

इन्द्रस्य इदम् - ऐन्द्रम् indrasya idam – aindram (все, что принадлежит Индре – aindra может быть его слон, его оружие, дворец и др, «Индрино», будет иметь соответствующий падеж)

भुमेः इदम् - भौमम् bhumeḥ idam – bhaumam (все, что принадлежит Земле, bhauma также имя Марса, потому что, согласно астрологии, марс произошел от Земли)

इदम् idam ईय्-प्रत्ययः īy-pratyayaḥ

तस्य इदम् - तदीयम् tasya idam – tadīyam - твое (это)

मम् इदम् - मदीयम् mam idam – madīyam – мое

अस्माकम् इदम् - अस्मदीयम् asmākam idam – asmadīyam – наше

भारतस्य इदम्  - भारतीयम् bhāratasya idam  - bhāratīyam - БхАраты

अयम् ayam

मम अयम् = अस्मद् + अण् (अस्मद् प्रातिपदिकस्य ममकादेशः) - mama ayam = asmad + aṇ (asmad prātipadikasya mamakādeśaḥ) – пратипадикам «асмад» заменяется на «мамака»

=> ममक + अण् = मामकः => mamaka + aṇ = māmakaḥ - мой

तव अयम् = तावकः tava ayam = tāvakaḥ - твой

• वति vati [2]

[2] https://ashtadhyayi.com/kosha/#word= वत्

Суффикс वत् vat  образует несклоняемый авйайам в значение «словно/как»

Добавляется к словам для обозначения сходства, и обычно переводимый как «как», «подобное» -

शत्रुवत् - शत्रु + वत् – śatruvat – śatru + vat – как враг;

ब्राह्मण-वत् brāhmaṇa-vat - как Брахман;

पितृ-वत् pitṛ-vat (पितरम् इव, पितुर् इव pitaram iva, pitur iva ) – словно отец