पञ्चवृत्तयः

अधियज्ञ: कथं कोऽत्र देहेऽस्मिन्मधुसूदन ।

प्रयाणकाले च कथं ज्ञेयोऽसि नियतात्मभि: ॥ २ ॥

adhiyajñaḥ kathaṁ ko ’tra   dehe ’smin madhusūdana

prayāṇa-kāle ca kathaṁ    jñeyo ’si niyatātmabhiḥ (БГ 8.2) 

पदपरिचयः पदार्थः च padaparicayaḥ padārthaḥ ca – грамматика и значение слова:

адхийаджн̃ах̣ — владыка всех жертвоприношений;  (м, 1.1)

катхам — как; (ав)

ках̣ — кто; (сарв, м, 1.1)

атра — здесь; (ав)

дехе — в теле; (м, 7.1)

асмин — в этом; (сарв, идам, м, 7.1)

мадхусӯдана — о Мадхусудана; (м, 8.1)

прайа̄н̣а-ка̄ле — в момент смерти; (м, 7.1)

ча — и; (ав)

катхам — как; (ав)

джн̃ейах̣ - тот, о ком следует помнить; (м, 1.1)

аси — (Ты) есть; (лаТ, 2.1)

нийата-а̄тмабхих̣ — владеющие собой (м, 3.3)

अन्वय: anvayaḥ

मधुसूदन! अत्र अस्मिन् देहे अधियज्ञः कः? नियतात्मभिः प्रयाणकाले कथं च ज्ञेयः असि?

madhusūdana! atra asmin dehe adhiyajñaḥ kaḥ? niyatātmabhiḥ prayāṇakāle kathaṃ ca jñeyaḥ asi?

कृदन्तः kṛdantaḥ

ज्ञेयः - ज्ञा + यत् (कर्मणि) jñeyaḥ - jñā + yat (karmaṇi)

प्रयाणं - प्र + या प्रापणे ( to go, to pass ) + ल्युट्   prayāṇaṃ - pra + yā prāpaṇe ( to go, to pass ) + lyuṭ 

देहः - दिहँ (उपचये  to grow, to collect, to dishonor ) + घञ् dehaḥ - dihaँ (upacaye  to grow, to collect, to dishonor ) + ghañ

तद्धितान्तः taddhitāntaḥ

अधियज्ञः - अधि + यज्ञ + अच् (मतुबर्थे) अधियज्ञम् अस्य अस्मिन् वा अस्ति

adhiyajñaḥ - adhi + yajña + ac (matubarthe) adhiyajñam asya asmin vā asti

अहं सर्वेषु पदार्थेषु सारभूतः अस्मि!

श्रीभगवान् अर्जुनं प्रति वदति –

- मम सुहृद् पार्थ! कथं मयि आसक्त-मनाः योगं युञ्जन् मां ज्ञास्यसि, तत् शृणु। अहं त्वां सविज्ञानं ज्ञानं * वक्ष्यामि, यत् ज्ञात्वा अन्यत् किमपि ज्ञातव्यं न अवशिष्यते। (*सविज्ञानं ज्ञानं - अनुभवसहितं परमात्मज्ञानम्)

मनुष्याणां सहस्रेषु कश्चित् एव मां तत्त्वतः ज्ञातुं शक्नोति।

भूमिः, आपः, अनलः, वायुः, आकाशः, मनः, बुद्धिः, अहङ्कारः च इति मम अपरा (=संसारबन्धनात्मिका) अष्टधा प्रकृतिः। मम अन्या परा प्रकृतिः जीवभूता, तया इदं जगत् धार्यते। ते द्वे प्रकृती सर्वेषां भूतानां योनी। अहं कृत्स्नस्य जगतः प्रभवः प्रलयः च। मत्तः अन्यत् परतरं नास्ति।

इदं सर्वं सूत्रे मणिगणाः इव मयि योजितम्।

कौन्तेय! अहम् अप्सु रसः, शशिसूर्ययोः प्रभा, सर्ववेदेषु प्रणवः, खे शब्दः, नृषु पौरुषम् अस्मि!

अहं पृथिव्यां पुण्यः गन्धः, सूर्ये तेजः, सर्वभूतेषु जीवनम्, तपस्विषु तपः अस्मि।

अहं सर्वभूतानां सनातनं बीजम्, बुद्धिमतां बुद्धिः , तेजस्विनां तेजः अस्मि!

अहं बलवतां कामरागविवर्जितं बलम् अस्मि। भूतेषु धर्मानुकूलः कामः अस्मि।

सात्त्विकाः भावाः, राजसाः भावाः, तामसाः भावाः च मत्तः एव जाताः। ते मयि सन्ति, अहं तु तेषु न अस्मि।

ahaṃ sarveṣu padārtheṣu sārabhūtaḥ asmi!

śrībhagavān arjunaṃ prati vadati –

- mama suhṛd pārtha! kathaṃ mayi āsakta-manāḥ yogaṃ yuñjan māṃ jñāsyasi, tat śṛṇu| ahaṃ tvāṃ savijñānaṃ jñānaṃ * vakṣyāmi, yat jñātvā anyat kimapi jñātavyaṃ na avaśiṣyate|

(*savijñānaṃ jñānaṃ - anubhavasahitaṃ paramātmajñānam)

manuṣyāṇāṃ sahasreṣu kaścit eva māṃ tattvataḥ jñātuṃ śaknoti|

bhūmiḥ, āpaḥ, analaḥ, vāyuḥ, ākāśaḥ, manaḥ, buddhiḥ, ahaṅkāraḥ ca iti mama aparā (=saṃsārabandhanātmikā) aṣṭadhā prakṛtiḥ| mama anyā parā prakṛtiḥ jīvabhūtā, tayā idaṃ jagat dhāryate| te dve prakṛtī sarveṣāṃ bhūtānāṃ yonī| ahaṃ kṛtsnasya jagataḥ prabhavaḥ pralayaḥ ca| mattaḥ anyat parataraṃ nāsti|

idaṃ sarvaṃ sūtre maṇigaṇāḥ iva mayi yojitam|

kaunteya! aham apsu rasaḥ, śaśisūryayoḥ prabhā, sarvavedeṣu praṇavaḥ, khe śabdaḥ, nṛṣu pauruṣam asmi!

ahaṃ pṛthivyāṃ puṇyaḥ gandhaḥ, sūrye tejaḥ, sarvabhūteṣu jīvanam, tapasviṣu tapaḥ asmi|

ahaṃ sarvabhūtānāṃ sanātanaṃ bījam, buddhimatāṃ buddhiḥ , tejasvināṃ tejaḥ asmi!

ahaṃ balavatāṃ kāmarāgavivarjitaṃ balam asmi| bhūteṣu dharmānukūlaḥ kāmaḥ asmi|

sāttvikāḥ bhāvāḥ, rājasāḥ bhāvāḥ, tāmasāḥ bhāvāḥ ca mattaḥ eva jātāḥ| te mayi santi, ahaṃ tu teṣu na asmi|

Я - источник всех категорий бытия!

Господь Арджуне говорит –

- Мой дорогой Партха! Как будучи с умом, сосредоточенным на Мне практикуя йогу ты Меня познаешь, это услышь. Я тебе гйану сопровожденную вигйаной* расскажу, знаю это больше ничего не останется познавать.

(* гйана сопровожденная вигйаной – знание о Параматме, основанное на опыте)

Среди тысяч людей лишь кто-то (один) Меня в таттве познать способен.

Земля, воды, огонь, воздух, эфир, ум, разум и аханкара Моя низшая (связывающая с самсарой) восьмеричная природа. Моя другая высшая природа — это живое существо, которое пользуется этой вселенной. Эти две природы являются йони (источниками) всех живых существ. Я - всей вселенной источник возникновения и разрушения. Нет ничего выше Меня.

Все это, словно жемчужины на нитке, лишь на Меня все нанизано.

Каунтея! Я вкус в воде, свет Луны и Солнца, звук ОМ во всех Ведах, Я звук в эфире, Я – способность в человеке. Я чистый запах Земли, жар в Солнце, жизнь в живых существах, в аскетах я аскеза.

Я вечное семя всех живых существ, разум разумных, мощь могучих. У сильных – Я сила, свободная от страсти и привязанности. Во всех живых существах Я желание, соответствующее законам дхармы.

Состояния бытия в саттве, раджасе и тамасе изошли из Меня. Они во Мне, но Я не в них.