Truyền Kinh Chính Học

01.

Lời dịch (tham khảo): Hễ trời định phó thác trách nhiệm lớn lao cho người nào, trước hết phải làm cho người đó khổ não tâm chí, hoặc lao nhọc gân cốt, hoặc đói khát cầu bơ cầu bất, hoặc nghèo nàn thiếu trước hụt sau, hoặc làm rối loạn điên đảo các cuộc hành vi của người ấy,… Như vậy đặng phát động lương tâm của người, kiên nhẫn tánh tình của người, và gia tăng tài đức còn khiếm khuyết của người.

- Nguyên Văn:

「天將降大任於是人也，必先苦其心志，勞其筋骨，餓其體膚，空乏其身，行拂亂其所為，所以動心忍性，曾益其所不能。」《孟子－告子下》

- Phiên âm:

Thiên tương giáng đại nhiệm ư thị nhân dã, tất tiên khổ kỳ tâm chí, lao kỳ cân cốt, ngạ kỳ thể phu, không phạp kỳ thân, hành phất loạn kỳ sở vi. Sở dĩ động tâm nhẫn tánh, tăng ích kỳ sở bất năng. (Mạnh Tử, Cáo Tử hạ)

02.

Lời dịch (tham khảo): Người quân tử khi ra làm quan, giữ các chức vụ cùng lãnh đạo trị nước, giúp dân, cốt phải giúp đỡ lãnh đạo mình vận dụng chính xác đạo trị nước [giúp quốc gia mình an định, hưng thịnh; nhân dân mình được hạnh phúc, ấm no].

Nguyên văn: 君子之事君也，務引其君以當道。《孟子·告子下》

Phiên âm: Quân tử chi sự quân dã, vụ dẫn kỳ quân dĩ đương đạo. (Mạnh Tử, Cáo Tử hạ)

03.

- Lời dịch (tham khảo):

Mối lo lớn nhất của vua Nghiêu là [đất nước] không có được người hiền đức như Thuấn; mối lo lớn nhất của vua Thuấn là [nhân dân] không có được người tài đức như Vũ và Cao Dao. […]

Đem tài vật chu cấp giúp đỡ cho người, gọi là ‘huệ’ (ban ân huệ); dùng đạo lý tốt đẹp chỉ dạy cho người, gọi là ‘trung’ (tận tấm lòng); tìm được người tài đức cho thiên hạ, gọi là ‘nhân’ (trọn nhân đức). Bởi vậy mới nói, nhường thiên hạ cho người thì dễ, nhưng tìm được người hiền cho thiên hạ thì rất khó!

- Nguyên văn:

堯以不得舜為己憂，舜以不得禹、皋陶為己憂。[…] 分人以財謂之惠，教人以善謂之忠，為天下得人謂之仁。是故以天下與人易，為天下得人難。（孟子）

- Phiên âm:

Nghiêu dĩ bất đắc Thuấn vi kỷ ưu, Thuấn dĩ bất đắc Vũ, Cao Dao vi kỷ ưu. […] Phân nhân dĩ tài vị chi huệ, giáo nhân dĩ thiện vị chi trung, vi thiên hạ đắc nhân vị chi nhân. Thị cố dĩ thiên hạ dữ nhân dị, vi thiên hạ đắc nhân nan. (Mạnh Tử)

04.

- Dịch ý (tham khảo):

Thầy Mạnh Tử nói rằng: “Đợi có người hiền đức xuất hiện ở đời làm điều lành giữ đức hạnh, thì mình mới hưng khởi tâm chí làm điều lành giữ đức hạnh, người thường thường là như vậy. Còn như những bậc có chí khí hơn người, dẫu không còn (/không có) người hiền đức xuất hiện ở đời, tự họ vẫn hưng khởi tâm chí tiến lên trên con đường làm lành giữ đức.”

- Nguyên văn: 孟子曰：「待文王而後興者，凡民也；若夫豪傑之士，雖無文王猶興。」《孟子．盡心上》

- Phiên âm: Mạnh Tử viết: “Đãi Văn Vương nhi hậu hưng giả, phàm dân dã; nhược phù hào kiệt chi sĩ, tuy vô Văn Vương do hưng”. (Mạnh Tử, Tận Tâm Thượng)

05.

- Lời dịch (tham khảo):

Thầy Mạnh Tử nói rằng: “Đừng làm những việc không nên làm, đừng ham muốn những việc không nên muốn, như vậy là được rồi”.

- Nguyên văn:

孟子曰：「無為其所不為，無欲其所不欲，如此而已矣。」《孟子·盡心上》

- Phiên âm:

Mạnh Tử viết: “Vô vi kỳ sở bất vi, vô dục kỳ sở bất dục, như thử nhi dĩ hỹ”. (Mạnh Tử, Tận Tâm thượng)

- Lời bàn (tham khảo):

1. Những điều đem đến sự tai hại cho mình và người khác, như: những việc làm đem lại kết quả là sự xấu hổ, bi thương, cảnh tù tội,… thì mình đừng làm, đừng gây ra. Những ý nghĩ, ham muốn có hại cho mình và người khác, như: dâm loạn, tà vạy, hại người,… thì mình đừng ham muốn, suy nghĩ tới. Trước là ngăn ngừa hành vi, sau là cẩn thận phòng giữ ý nghĩ. Kinh Phật có câu: “Thiện hữu thiện báo, ác hữu ác báo”.

2. Do câu ‘như thử nhi dĩ hỹ’, nên có thể hiểu thêm những trường hợp thế này: Có người mong muốn làm những việc lớn lao, làm nhiều việc giúp ích cho xã hội,… song, hoàn cảnh lại không như ý, nên họ không thể thỏa chí của mình, phải chịu sự bứt rứt buồn bực trong lòng,… nên thầy Mạnh Tử đã an ủi, chỉ cần: ‘không làm những việc chẳng nên làm, không ham muốn những việc chẳng nên muốn, như vậy là được rồi’, như vậy thì đã không hổ thẹn với lòng, không uổng phí tháng năm,… đừng vì tham muốn thái quá mà làm bừa. Đương nhiên rằng vẫn luôn phấn đấu tốt hơn, nhưng làm được câu này thôi thật đã khó rồi!

3. …

06.

- Lời dịch 01:

Thầy Mạnh Tử nói rằng: “Từ nay, ta mới hiểu việc giết hại người thân của kẻ khác nghiêm trọng như thế nào. Nếu ai giết cha của người, ắt người sẽ (ôm lòng oán hận mà báo thù) giết cha của hắn; nếu ai giết anh của người, ắt người cũng sẽ (ôm lòng oán hận báo thù mà) giết anh của hắn. Như vậy, cha và anh của hắn tuy rằng không phải do tự tay hắn giết chết, nhưng (việc hắn giết cha và anh người ta, thì) có khác nào đã gián tiếp giết hại cha và anh của mình không chứ?!

- Lời dịch 02:

Thầy Mạnh Tử nói rằng: “Từ nay, ta mới hiểu việc giết hại người thân của kẻ khác nghiêm trọng như thế nào. Nếu ai giết cha mẹ của người, ắt người sẽ (ôm lòng oán hận mà báo thù) giết cha mẹ của hắn; nếu ai giết anh chị em của người, ắt người cũng sẽ (ôm lòng oán hận báo thù mà) giết anh chị em của hắn,… Tuy rằng hắn không phải tự tay giết chết người thân của mình, nhưng (việc hắn giết hại người thân người ta, thì) có khác nào đã gián tiếp giết hại người thân của mình không chứ?!

- Lời bàn: [Hiểu rộng ra,] nếu ai giết hay làm hại người thân của người, ắt người cũng sẽ ôm lòng oán hận báo thù mà giết hay làm hại người thân của kẻ đó. Vì vậy, mình đừng nên giết người, hại người! [Hại người, tức là hại mình.]

- Nguyên văn:

孟子曰：「吾今而後知殺人親之重也。殺人之父，人亦殺其父；殺人之兄，人亦殺其兄。然則非自殺之也，一閒耳。」《孟子·盡心下》

- Phiên âm:

Mạnh Tử viết: “Ngô kim nhi hậu tri sát nhân thân chi trọng dã. Sát nhân chi phụ, nhân diệc sát kỳ phụ; sát nhân chi huynh, nhân diệc sát kỳ huynh. Nhiên tắc phi tự sát chi dã, nhất gián nhĩ.” (Mạnh Tử, Tận Tâm hạ)

07.

- Lời dịch (tham khảo):

Thầy Mạnh Tử nói rằng: “Người quân tử nếu không sáng suốt (thấu hiểu đạo lý, nhân quả,… một cách đúng đắn), thì làm sao bền lòng gìn giữ đạo nghĩa, tiết hạnh, đi theo con đường đúng đắn,… được”.

- Nguyên văn:

孟子曰：“君子不亮, 惡乎執。”《孟子·告子下》

- Phiên âm:

Mạnh Tử viết: “Quân tử bất lượng, ô hồ chấp”. (Mạnh Tử, Cáo Tử Hạ)

08.

- Lời dịch 01:

Thầy Tăng Tử nói rằng: “Phải thận trọng! Phải thận trọng! Mình đối xử với người như thế nào, thì họ sẽ đối xử lại với mình như thế đó!”.

- Lời dịch 02:

Thầy Tăng Tử có nói rằng: “Phải coi chừng! Phải coi chừng! Ngươi làm cho ai việc gì, thì việc ấy sẽ trả lại cho ngươi”.

…

- Nguyên văn:

曾子曰：『戒之戒之！出乎爾者，反乎爾者也。』《孟子·梁惠王下》

- Phiên âm:

Tăng Tử viết: “Giới chi! Giới chi! Xuất hồ nhĩ giả, phản hồ nhĩ giả dã”. (Mạnh Tử, Lương Huệ Vương - hạ)

09.

-Lời dịch:

Mạnh Tử nói rằng: “Trong các việc phụng sự của mình, việc nào là trọng đại hơn hết? Tức việc phụng sự cha mẹ là trọng đại hơn hết. Trong các việc giữ gìn của mình, việc nào là trọng đại hơn hết? Tức việc giữ gìn thân thể là trọng đại hơn hết. Người biết giữ gìn thân thể, chẳng hủy hoại nó một cách vô lý, mới có thể phụng sự cha mẹ hết tình, ta từng nghe như vậy. Kẻ chẳng biết giữ gìn thân thể, hãm mình trong các cuộc sa mê cho đến vướng bệnh mang tật, thế mà có thể thờ cha mẹ chí hiếu, ta chưa từng nghe như vậy bao giờ. Ở trong xã hội, việc nào chẳng phải việc mình phụng sự? Nhưng việc phụng sự cha mẹ là gốc vậy. Ở tại thế gian, việc nào chẳng phải là việc mình giữ gìn? Nhưng việc giữ gìn thân thể mình là gốc vậy!…” (Dịch giả: Đoàn Trung Còn)

- Nguyên văn：

孟子曰：「事孰為大？事親為大。守孰為大？守身為大。不失其身而能事其親者，吾聞之矣；失其身而能事其親者，吾未之聞也。孰不為事？事親，事之本也。孰不為守？守身，守之本也。…」

- Phiên âm:

Mạnh tử viết: “Sự thục vi đại? Sự thân vi đại. Thủ thục vi đại? Thủ thân vi đại. Bất thất kỳ thân nhi năng sự kỳ thân giả, ngô văn chi hĩ. Thất kỳ thân nhi năng sự kỳ thân giả, ngô vị chi văn dã. Thục bất vi sự? sự thân, sự chi bổn dã. Thục bất vi thủ, thủ thân, thủ chi bổn dã. …”

….…..

Trích đoạn sách MẠNH TỬ

Quyển Tư, Ly Lâu (chương trước), tiết 19.

10.

-Lời dịch (tham khảo):

Mạnh Tử nói rằng: “Người quân tử có ba điều vui; làm bậc đế vương gồm thâu thiên hạ, chẳng phải là một điều trong ba điều vui ấy. Cha mẹ đều còn sống, anh em không gặp sự cố gì, đó là điều vui thứ nhất. Trông lên chẳng hổ với trời, ngó xuống chẳng thẹn với người, đó là điều vui thứ nhì. Được các trang giỏi giắn lỗi lạc theo mình mà học thêm, đó là điều vui thứ ba vậy. Người quân tử có ba điều vui ấy; làm bậc đế vương gồm thâu thiên hạ, chẳng phải là một điều trong ba điều vui đó”.

- Nguyên văn：

孟子曰：「君子有三樂，而王天下不與存焉。父母俱存，兄弟無故，一樂也。仰不愧於天，俯不怍於人，二樂也。得天下英才而教育之，三樂也。君子有三樂，而王天下不與存焉。」《孟子·盡心上》

- Phiên âm:

Mạnh Tử viết: “Quân tử hữu tam lạc, nhi vương thiên hạ bất dự tồn yên. Phụ mẫu câu tồn, huynh đệ vô cố, nhứt lạc dã. Ngẫng bất quý ư thiên, phủ bất tạc ư nhân, nhị lạc dã. Đắc thiên hạ anh tài nhi giáo dục chi, tam lạc dã. Quân tử hữu tam lạc, nhi vương thiên hạ bất dự tồn yên”. [Mạnh Tử, Tận Tâm Thượng]

----------

Trích đoạn sách MẠNH TỬ

Quyển bảy, Tận Tâm thượng, tiết 20.

11.

Thiên thời không bằng địa lợi, địa lợi không bằng nhân hòa.

天時不如地利，地利不如人和。《孟子·公孫丑下》

Thiên thời bất như địa lợi, địa lợi bất như nhân hòa. (Mạnh Tử, Công Tôn Sửu hạ)

12.

Thầy Mạnh Tử nói rằng: “Người thợ (người thợ mộc, thợ chuyên làm bánh xe,…) có thể dạy cho người ta biết sử dụng công cụ để làm hình tròn, hình vuông; nhưng không thể khiến người ta trở nên tinh xảo”.

- Nguyên văn:

孟子曰：「梓匠輪輿能與人規矩，不能使人巧。」《孟子·盡心下》

- Phiên âm:

Mạnh Tử viết: “Tử tượng, luân dư năng dữ nhân qui củ, bất năng sử nhân xảo.” (Mạnh Tử, Tận Tâm hạ)

- Lời bàn:

Muốn trở nên tinh xảo thì người học phải tự mình ra công rèn luyện nhiều thêm. Đoạn này chủ ý muốn nhấn mạnh vai trò của người học. […]

13.

Thầy Mạnh Tử nói rằng: “Giả như hiện nay có một người mà ngón tay áp út cong lại chớ chẳng ngay ra được. Tuy vậy, nó không phải là một chứng bệnh, không làm đau đớn, không gây thiệt hại cho công việc làm ăn. Nhưng nếu người ấy hay rằng có một ông thầy biết cách chữa trị làm cho ngón tay ngay ra, ắt người sẽ đi tìm thầy, dẫu đường xa đến mấy*, người cũng chẳng ngại. Đó chỉ vì một ngón tay chẳng được như kẻ khác mà thôi. Ngón tay của mình chẳng được như kẻ khác thì mình biết chán ghét; còn như cái tâm của mình chẳng bằng người, thì mình chẳng biết chán ghét ư! Như thế là chẳng hiểu biết [giá trị cao thấp nặng nhẹ của] sự lí vậy”.

- Nguyên văn:

孟子曰：「今有無名之指，屈而不信，非疾痛害事也，如有能信之者，則不遠秦楚之路，為指之不若人也。指不若人，則知惡之；心不若人，則不知惡，此之謂不知類也。」《孟子·告子上》

- Phiên âm:

Mạnh Tử viết: “Kim hữu vô danh chi chỉ, khuất nhi bất thân. Phi tật, thống, hại sự dã. Như hữu năng thân chi giả, tắc bất viễn Tần Sở chi lộ, vị chỉ chi bất nhược nhân dã. Chỉ bất nhược nhân, tắc tri ố chi; tâm bất nhược nhân, tắc bất tri ố! Thử chi vị bất tri loại dã.” (Mạnh Tử, Cáo Tử Thượng)

- Ghi chú:

* Dịch thoát ý. Nguyên văn ví đường xa như đi đến nước Tần, nước Sở.

14.

Thầy Mạnh Tử nói: “Có những lời khen chẳng ngờ [kẻ làm ít, kẻ chẳng làm nên việc, chẳng xứng đáng,… lại được khen ngợi], có những lời chê thái quá* [người làm nhiều, người cố gắng làm tốt,… vẫn bị chê là làm ít, làm chẳng tốt,… lại đòi hỏi phải làm nhiều hơn, phải làm tốt hơn,…].

- Nguyên văn:

孟子曰：「有不虞之譽，有求全之毀。」《孟子·離婁上》

- Phiên âm:

Mạnh Tử viết: “Hữu bất ngu chi dự; hữu cầu toàn chi huỷ”. (Mạnh Tử, Ly Lâu Thượng)

- Lời bàn:

Đoạn này có ý nói cái sự khen chê có khi không được xứng đáng, lời khen chê cũng chưa hẳn đã là đúng thực, vậy nên:

1.Mình thấy chê đừng vội nản, thấy khen đừng vội mừng;

2.Khi mình khen - chê người, nên lưu ý cho phù hợp, để sự khen-chê của mình được đúng đắn mà giúp ích cho người;

3.Và khi mình đánh giá kết luận một ai đó, cũng đừng chỉ dựa vào những lời khen chê.

4.…

*Ghi chú: dịch thoát ý, nguyên văn dùng chữ ‘cầu toàn’ (đòi hỏi trọn vẹn mọi điều, không khiếm khuyết,…).

15.

- Lời dịch (tham khảo):

Thầy Mạnh Tử nói rằng: “Bậc đại nhân*, không nhất định phải luôn thành tín trong mọi lời nói, cũng không nhất định phải luôn quyết đoán trong mọi việc làm. Tùy cảnh ngộ mà nói và làm cho hợp nghĩa là được”.

- Nguyên văn:

孟子曰：「大人者，言不必信，行不必果，惟義所在。」《孟子·離婁下》

- Phiên âm:

Mạnh Tử viết: “Đại nhân giả, ngôn bất tất tín, hành bất tất quả, duy nghĩa sở tại”. (Mạnh Tử, Ly Lâu Hạ)

- Lời bàn:

Trích đoạn này không khuyên con người sống bất tín, mà muốn nhấn mạnh phải biết tùy biến, không nên cứng nhắc. Con người ở đời nên giữ lòng thành tín. Tuy nhiên, một số trường hợp phải biết tùy biến linh hoạt cho phù hợp để mang lại lợi ích tốt hơn, đúng đắn hơn, hoặc tránh sai lầm,…

- Ghi chú:

*Bậc đại nhân: người có đạo đức hoặc địa vị cao,…

16.

17.

18.

Google Sites

Report abuse