Culemborg

(Ook: Kuilenburg) In de provincie Gelderland ligt de Vrijstaat of Vrijstad Culemborg. In de middeleeuwen is het zogeheten ban-stadje aan de Lek ook wel opgeschreven als Kuilenburg, of in vergelijkbare varianten. Het betreft een 'taaltransformatie' van het woord koel wat past bij het oude vries of vorst van het 'koud worden'. Vele Nederlandse plaatsen hebben zo een Friesestraat of Friesewijk. Nevenstaande buurtschappen als Buurmalsen en Geldermalsen waarschuwen reizigers voor het slechte, het 'malus', dat aanstaande is. Men vond de Geldersen oudtijds ruwaards en gevaarlijk. Het unieke gebied omvat een afwijkende rechtsstaat en is vergelijkbaar met plaatsen als Kleef (Duitsland), Aarschot (België), Monaco (Frankrijk), Liechtenstein (Oostenrijk) en Venetië (Italië). Een wel zeer bekende vrijstaat vormt het Vaticaan (Rome). Gebande lieden vestigden zich bewust om die reden in de stad Culemborg, wanneer zij in conflictsituaties verbannen waren, na een veroordeling (i.e. moord of doodslag), volgens het normale recht. Lieden met een ban noemden zich vaak wel een 'banheer' en reisden in het verleden veelal met een kostbare vrijgeleide door het normale rechtsgebied naar de volgende vrijstaat, meestal onder de hoede van een (keur)vorst. In de vrijstaat is het Romeinse recht zogezegd taboe. Terwijl het normale rechtsgebied erop gefundeerd is, middels het eigen rechtssysteem dat het Romeinse als uitgangssituatie neemt. De vrijstaat laat die acceptatie achterwege. Het gebied is hiermee te typeren als een eigen 'koninkrijkje' met een eigen klassejustitie. Men is er derhalve gewaarschuwd. In een vrijstaat ontbreekt de normale rechtsgang. Met een bezoek aan Culemborg, etc., zult u deze hachelijke geschiedenis eigenlijk even moeten memoreren, en infomeer dan wie er tot de lokale 'vooraanstaanden' behoren (overwegend veroordeelden en vluchtelingen). Bekende Culemborgers zijn: de stichter van de kaapkolonie Jan van Riebeeck, de romanschrijver Nicolaas Heinsius, de psycholoog Piet Vroon en de actrice Jelka van Houten.

© 2019 Frederik N. Heinsius