Culemborg

(Ook: Kuilenburg) In de provincie Gelderland ligt de Vrijstad of Vrijstaat Culemborg. In de middeleeuwen is het ban-stadje aan de Lek wel opgeschreven als Kuilenburg of in vergelijkbare varianten. Het betreft een taaltransformatie van het woord koel wat past bij vries of vorst van het 'koud maken'. Vele plaatsen hebben zo een Vriest(r)aat of Frieswijk. Nevenstaande buurtschappen als Buurmalsen en Geldermalsen waarschuwen reizigers voor het slechte, het 'malus', dat aanstaande is. Men vond Geldersen ruwaards en gevaarlijk. Het gebied omvat een afwijkende rechtstaat en is vergelijkbaar met plaatsen als Kleef (Duitsland), Aarschot (België), Monaco (Frankrijk), Liechtenstein (Oostenrijk) en Venetië (Italië). Een wel zeer bekende vrijstaat vormt het Vaticaan (Rome). Gebande lieden vestigden zich bewust om die reden in Culemborg als zij na conflictsituaties verbannen waren op grond van een veroordeling (voor moord of doodslag) volgens het normale recht. Lieden met een ban noemden zich wel een 'banheer' en reisden in het verleden met een kostbare vrijgeleide door het normale rechtsgebied naar de volgende vrijstaat, alwaar zij mochten verblijven. In de vrijstaat is het Romeinse recht taboe. In het normale rechtsgebied is het Romeinse recht van toepassing, vaak impliciet middels het eigen rechtsysteem dat het Romeinse als uitgangssituatie neemt. De vrijstaat laat die acceptatie achterwege. Het gebied is hiermee te typeren als een eigen 'koninkrijkje' met een eigen klassejustitie. Men is er derhalve gewaarschuwd. In een vrijstaat ontbreekt de normale rechtsgang. Met een bezoek aan Culemborg, zult u deze hachelijke geschiedenis eigenlijk even moeten memoreren, en infomeer dan wie er tot de lokale 'vooraanstaande' lieden behoren (eertijds nomaden of misdadigers). Bekende Culemborgers zijn: de stichter van de kaapkolonie Jan van Riebeeck, de romanschrijver Nicolaas Heinsius, de psycholoog Piet Vroon en de actrice Jelka van Houten.

© 2019 Frederik N. Heinsius