Torthaí Foghlama 

Spreagann an ceacht taiscéalaíocht phraiticiúil ar an dúlra, léiriú ealaíonta, agus scileanna déanta léarscáileanna agus ag an am céanna meas ar bhithéagsúlacht agus ar an domhan nádúrtha a chothú. Soláthraíonn sé bealach idirghníomhach cruthaitheach do leanaí chun ceangal a dhéanamh lena dtimpeallacht agus braistint freagrachta a fhorbairt mar mhaoir óga comhshaoil. 

Faoi dheireadh an cheachta seo, beidh na daltaí in ann: 

• Iniúchadh a dhéanamh ar éagsúlacht an dúlra: Bailigh agus sainaithin éagsúlacht d'eilimintí nádúrtha cosúil le duilleoga, craobhógaí, clocha agus bláthanna óna dtimpeallacht. 

• Breathnú ar shonraí macra: Bain úsáid as dlúthbhreathnú chun macra-chodanna teibí de na heilimintí nádúrtha a bailíodh a aithint agus a tharraingt, ag díriú ar phatrúin, uigeachtaí agus cruthanna casta. 

• Feabhas a chur ar chruthaitheacht: Cuir a gcruthaitheacht in iúl trí na sonraí a breathnaíodh sa dúlra a aistriú go líníochtaí uathúla agus samhlaíocha, ag baint úsáide as ábhair ealaíne éagsúla cosúil le pinn luaidhe, criáin, nó uiscedhathanna. 

• Scileanna mapála a fhorbairt: Cruthaigh léarscáil nó léaráid shimplí den láthair a d’fhiosraigh siad, déan machnamh ar na láithreacha ina bhfuair siad na heilimintí nádúrtha, agus tabhair faoi deara aon ghnéithe suimiúla. 

• Bithéagsúlacht a thuiscint: Déan machnamh ar thábhacht na bithéagsúlachta trí phlé a dhéanamh ar an gcaoi a léiríonn na heilimintí nádúrtha éagsúla a bhailigh siad éagsúlacht na beatha ina dtimpeallacht áitiúil. 

• Ceangal leis an dúlra a chothú: Ceangal níos doimhne leis an dúlra a fhorbairt trí dhul i ngleic go gníomhach leis an gcomhshaol agus léirthuiscint a bheith agat ar an áilleacht agus ar an éagsúlacht atá le fáil sna mionsonraí is lú den domhan nádúrtha. 

• Maoirseacht chomhshaoil a chur chun cinn: Déan plé ar an tábhacht a bhaineann le gnáthóga nádúrtha a chosaint agus a chaomhnú agus an ról is féidir leo a imirt maidir le cúram a thabhairt dá dtimpeallacht áitiúil. 

Plean ceachta 

Pléigh an dóigh ar fhorbairt an saol ar an domhan i gcaitheamh na mblianta. Samhlaigh,i bhfad ó shin, i bhfad níos faide ná mar is féidir leat a chomhaireamh siar. Ní raibh aon saol ar an domhan ar chor ar bith. Ní raibh ann ach carraigeacha, uisce, agus go leor spás folamh. 

Tús beag bídeach: Ansin, tharla rud éigin draíochtúil. Thosaigh rudaí beaga bídeacha, chomh beag sin nach bhfeiceann tú iad gan micreascóp, a bheith le feicáil. Ba iad seo na chéad rudaí beo, agus tugaimid "microrgánaigh" orthu. Bhí siad cosúil le ceannródaithe na beatha ar an domhan. 

Ag éirí níos casta: Thar tréimhse an-fhada, d'athraigh agus d'fhás na miocrorgánaigh seo. D'éirigh cuid acu beagán níos casta, ag cruthú cealla simplí. D'fhoghlaim siad conas a bheith ag obair le chéile agus bhí siad ar na chéad phlandaí bídeacha agus ainmhithe bídeacha. 

Dineasár agus níos mó: D’imigh na milliúin bliain eile thart agus bhí an saol ag athrú i rith na háma. Bhí créatúir ollmhóra cosúil leis na dineasáir ag fánaíocht ar fud an domhain. Bhí ainmhithe aisteacha agus iontacha sna haigéin freisin, agus cineálacha éagsúla plandaí agus feithidí ar an talamh. 

Mamaigh agus daoine: Ansin, timpeall 65 milliún bliain ó shin, tharla rud mór. D'imigh na dineasáir, ach thosaigh créatúir eile, cosúil le mamaigh, ag fás. Le himeacht ama, d'éirigh mamaigh níos mó agus níos casta, agus sa deireadh, tháinig daoine, cosúil leatsa agus mise, isteach sa phictiúr. 

Athrú leanúnach: Tá an saol ag athrú agus ag forbairt i gcónaí. D’fhoghlaim daoine conas cathracha a thógáil, ealaín a chruthú agus an domhan a fhiosrú. D'fhoghlaimíomar freisin faoi éagsúlacht iontach an tsaoil atá ar ár bplainéad, ó fheithidí bídeacha go míolta móra. 

Ár bplainéad a chosaint: Sa lá atá inniu ann, tá a fhios againn go bhfuil an saol ar fad ar an domhain ceangailte, agus tá freagracht mhór orainn aire a thabhairt dár bplainéad agus do na rudaí beo ar fad air. Ní mór dúinn a chinntiú go leanann scéal iontach an tsaoil ar an domhan ar feadh na blianta fada. D'fhorbairt an saol ar domhan thar na milliúin bliain, ó mhiocrorgánaigh bheaga go dtí an éagsúlacht dochreidte plandaí, ainmhithe agus daoine a fheicimid inniu. Tá sé cosúil le eachtra mhór atá fós ag tarlú! 

• Déan plé ar thábhacht na bithéagsúlachta i dtaca leis an saol ar thalamh agus in uiscí. Is príomhghné de shlándáil bia í an bhithéagsúlacht agus bealach chun cothú a fheabhsú. Braitheann go leor de na daoine is leochailí ar an domhain ar bhia a bhailítear ó éiceachórais nádúrtha cosúil le foraoisí, talamh féaraigh, aigéin agus aibhneacha. Tacaíonn bithéagsúlacht freisin le feidhmeanna éiceachórais cosúil le pailniú agus cothabháil torthúlachta ithreach agus cáilíocht uisce,rud atá lárnach do tháirgiúlacht talmhaíochta. Fachtóirí a bhaineann le riosca comhshaoil is cúis le beagnach 1 as gach 4 bás ar fud an domhain. Cuidíonn éiceachórais shláintiúla le scaipeadh agus tionchar an truaillithe a mhaolú trí chineálacha áirithe truaillithe aeir, uisce agus ithreach a fhorlámhú agus a dhíchur. Cuireann bithéagsúlacht talmhaíochta le táirgeadh inbhuanaithe méadaithe, ag laghdú an ghá atá le lotnaidicídí agus ionchuir cheimiceacha eile, rud a théann chun sochair do shláinte an duine. Ina theannta sin, braitheann cuid mhór de dhaonra an domhain ar chógais thraidisiúnta a dhíorthaítear ón mbithéagsúlacht dá gcuid riachtanas cúraim sláinte. 

• Plé ar saintréithe d’éiceachóras sláintiúil le bithéagsúlacht. Is féidir le bithéagsúlacht agus éiceachórais shláintiúla bonneagar nádúrtha atá iontaofa agus éifeachtúil ó thaobh costas de a sholáthar. Is féidir le bonneagar nádúrtha ar nós fásra i gcathracha rith srutha truaillithe isteach i bfhoinsí uisce a laghdú. Is féidir le bonneagar glas den sórt sin tairbhí iolracha a thairiscint agus is minic a bhíonn sé níos éifeachtaí ná bonneagar tógtha i dtéarmaí costais, fad saoil agus éifeachtúlachta. 

• Téann na foghlaimeoirí amach ar shiúlóid agus roghnaíonn siad píosaí éagsúla ar féidir leo a fháil le linn na siúlóide. Tógann gach grúpa (4-6 fhoghlaimeoir) tráidire uibheacha amháin leo agus is féidir leo é a líonadh le rudaí a bhfuil suim acu iontu. 

• Le linn na siúlóide labhraíonn na múinteoirí faoi rudaí a fheiceann siad le linn na siúlóide, i.e. machnaimh in am; Cén fáth an bhfuil an carraig eibhir an-sean nuair a atá an ithir i bhfad níos óige? Conas a chomhoibríonn córas fréimhe crann le hábhar fungasach san ithir a iompraíonn cothú? An chaoi a gcónaíonn orgánaigh eile i gcoirt na gcrann mar pharasítí agus i gcomhar leis na crainn. Breathnóidh na foghlaimeoirí ar na héin a aimsíonn siad le linn a gcuid siúlóidí. Pléann siad cé chomh dochrach is féidir le hathrú aeráide a bheith do na héin. Mar a athraíonn gnáthóga de bharr flóra agus fána éagsúla. 

• Arais sa seomra ranga, roghnaíonn na foghlaimeoirí dath a cheapann siad a léiríonn a dtaithí le linn na siúlóide. Tarraingíonn siad líne a thaispeánann an cosán a shiúil siad (páipéar A5). Cuirtear na líníochtaí le chéile ar an mbord agus déanann na foghlaimeoirí turgnamh ar conas iad a thaispeáint. Nuair a bhíonn réiteach bainte amach acu, crochann siad suas iad. 

• Le linn na siúlóide labhraíonn na múinteoirí faoi rudaí a fheiceann siad le linn na siúlóide, i.e. machnaimh in am; Cén fáth an bhfuil an carraig eibhir an-sean nuair a atá an ithir i bhfad níos óige? Conas a chomhoibríonn córas fréimhe crann le hábhar fungasach san ithir a iompraíonn cothú? An chaoi a gcónaíonn orgánaigh eile i gcoirt na gcrann mar pharasítí agus i gcomhar leis na crainn. Breathnóidh na foghlaimeoirí ar na héin a aimsíonn siad le linn a gcuid siúlóidí. Pléann siad cé chomh dochrach is féidir le hathrú aeráide a bheith do na héin. Mar a athraíonn gnáthóga de bharr flóra agus fána éagsúla. 

• Arais sa seomra ranga, roghnaíonn na foghlaimeoirí dath a cheapann siad a léiríonn a dtaithí le linn na siúlóide. Tarraingíonn siad líne a thaispeánann an cosán a shiúil siad (páipéar A5). Cuirtear na líníochtaí le chéile ar an mbord agus déanann na foghlaimeoirí turgnamh ar conas iad a thaispeáint. Nuair a bhíonn réiteach bainte amach acu, crochann siad suas iad. 

• Míníonn múinteoirí go bhfuil a lán éin beaga, cosúil le cairdinéal agus spideog atá chomh cosantach faoina fhearann, go minic is féidir leo eitilt díreach isteach i bhfuinneog ghloine ag smaoineamh go bhfuil siad ag tiomáint a gcuid machnaimh féin ar shiúil. Is fadhb ar leith é seo le linn an tséasúir goir, ach féadfaidh éin eitilt isteach i bhfuinneoga i rith na bliana freisin. Bainfidh foghlaimeoirí úsáid as a n-éan nua chun éin a chosc ó eitilt isteach i bhfuinneoga a dtithe nó a scoile trí iad a ghreamú ar na fuinneoga. 

• Labhraíonn na foghlaimeoirí faoi conas gur féidir leo tarrtháil a thabhairt ar rudaí beo eile. Uaireanta, fásann plandaí in áiteanna randamacha agus téann siad ar aghaidh go ciúin le bheith ag maireachtáil go deimhin faoi bhláth gan mórán cabhrú ó dhaoine. Ní thugtar cead do roinnt de na plandaí féin-síolaithe seo leanúint ar aghaidh ag fás. Ina measc siúd, tá roinnt crainn nach féidir leo fás i scoilteanna cosáin mar nuair a éiríonn an córas fréimhe níos mó, scoiltfidh sé an coincréit. Téann na foghlaimeoirí ar shiúlóid chun síológa a tharrtháil agus cuirfidh siad iad i gclós na scoile. 

• Roghnaíonn na foghlaimeoirí ceann de na píosaí a thóg siad isteach sa seomra ranga sa tráidire uibheacha. Líonann siad páipéar A5 le foirmeacha teibí, ag machnamh ar uigeacht an phíosa. Déanann siad turgnaimh le dathanna pastail agus dathanna cailc. Úsáideann siad gloine formhéadúcháin chun na patrúin agus doimhneacht na dathanna a thuiscint níos fearr. Déanann siad turgnaimh le na dathanna, ag iarraidh iad a chuimilt, a tharraingt go gasta, a dhéanamh eadrom, a chuir i dtreoracha éagsúla srl. Nuair a bhíonn a bpáipéir líonta ag gach duine, socraítear iad ar an mbord le chéile agus déanann na foghlaimeoirí trialacha chun iad a eagrú. Nuair a bhíonn siad sásta cuirtear taispeántas le chéile ina bhfuil na saothair go léir le feicáil. Tugann na scoláirí teidil dá saothar féin. Ba cheart nasc a bheith idir na teidil a roghnaítear agus an inspioráid a fuaras.