Torthaí foghlama 

Tá sé mar aidhm ag an tionscadal seo suim agus tuiscint daltaí ar an dúlra agus ar chomhnascadh an tsaoil a chothú. Faoi dheireadh, beidh rannpháirtithe in ann: 

•  Speicis áitiúla a shainaithint: Speicis a fhaightear laistigh dá limistéar aon-mhéadair chearnaigh. 

• Bithéagsúlacht a thuiscint agus aithint go bhféadfadh raon éagsúil de shaolréanna a bheith i limistéar beag fiú. 

• Breathnú agus taifeadadh a dhéanamh ar na daltaí agus iad ag déanamh scrúdú géar ar a mhéadar cearnach, taifead a dhéanamh ar a gcuid torthaí, agus líníochtaí nó sceitsí cruinne de na horgánaigh bheo a dtagann siad orthu. 

• Idirnascacht a aithint de réir mar a aimsíonn siad an chaoi a bhfuil speicis éagsúla san éiceachóras idirnasctha agus ag brath ar a chéile le maireachtáil. 

• Plé a dhéanamh ar sheirbhísí éiceachórais agus iad ag foghlaim faoi róil éiceolaíocha na speiceas a aimsíonn siad, lena n-áirítear pailneoirí, dianscaoilteoirí agus táirgeoirí agus pléigh an tábhacht a bhaineann le na róil seo chun éiceachóras sláintiúil a chothabháil. 

• An bhithéagsúlacht a chuir i gcomparáid, ag cothú tuiscint ar conas is féidir le bithéagsúlacht a bheith difriúil trasna timpeallachtaí éagsúla. 

• Bagairtí don bhithéagsúlacht a aithint, ag plé bagairtí féideartha ar bhithéagsúlacht ina gceantar féin mar shampla scrios gnáthóige nó truailliú, agus smaoinigh ar bhealaí chun na bagairtí sin a laghdú. 

• Léirthuiscint a bheith acu ar áilleacht an dúlra: trína gcuid líníochtaí agus trí bhreathnuithe, forbróidh daltaí tuiscint níos doimhne ar áilleacht agus uathúlacht an domhain nádúrtha. 

• Caomhnú a spreagadh: Déanfaidh daltaí machnamh ar an tábhacht a bhaineann le bithéagsúlacht a chaomhnú agus breithneoidh siad ar bhealaí inar féidir leo cur le cosaint na éiceachórais áitiúil. 

• Maoirseacht chomhshaoil a chothú: trí dul i ngleic go gníomhach lena dtimpeallacht agus an saol laistigh de a dhoiciméadú, forbróidh daltaí braistint freagrachta mar mhaoir timpeallachta ag cabhrú le bithéagsúlacht a chosaint agus a chaomhnú. 

Plean Ceachta 

Tá sé mar aidhm ag an gceacht seo scoláirí a spreagadh chun ceangal a dhéanamh leis an domhan nádúrtha, léirthuiscint a bheith acu ar an éagsúlacht atá ann agus ról gníomhach a ghlacadh i gcaomhnú agus i gcosaint na timpeallachta. Spreagann an ceacht foghlaim phraiticiúil, smaointeoireacht chriticiúil, agus tuiscint níos doimhne ar ghréasán casta na beatha ina éiceachóras áitiúil. 

• Coincheapa na bithéagsúlachta mínithe d'fhoghlaimeoirí. Do daltaí óga is féidir bithéagsúlacht a mhíniú mar éagsúlacht an tsaoil ar an domhan. Tá sé cosúil le bailiúchán mór ildaite de rudaí beo éagsúla a bheith agat. Samhlaigh go bhfuil bosca mór criáin agat agus go bhfuil dath difriúil ar gach crián.Tá sé seo beagán cosúil leis an gcaoi a bhfuil go leor ainmhithe, plandaí agus feithidí éagsúla timpeall orainn. Anois, déanaimis an bhithéagsúlacht a bhriseadh síos i dtrí chuid: 

Éagsúlacht speiceas: Smaoinigh ar speicis mar chineálacha éagsúla dúil bheo. Tá leoin, tíogar, béir, bláthanna, crainn, agus go leor eile againn. Is éard atá i gceist le bithéagsúlacht ná go leor cineálacha éagsúla de na rudaí beo seo a bheith ann. Díreach mar go bhfuil go leor dathanna éagsúla crián agat, tá go leor speiceas éagsúil againn ar domhan. 

Éagsúlacht laistigh de speicis:Fiú laistigh de chineál amháin rudaí beo, cosúil le madraí, tá go leor pórtha, méideanna agus dathanna éagsúla. Sin toisc go bhfuil éagsúlacht laistigh den speiceas. Tá sé cosúil le dathanna éagsúla gorm a bheith agat i do bhosca crián. Ciallaíonn bithéagsúlacht freisin go bhfuil go leor éagsúlachta laistigh de gach cineál dúil bheo. 

Éagsúlacht na n-éiceachóras: Is éiceachóras áit speisialta ina gcónaíonn gach ní beo, mar phlandaí, ainmhithe agus feithidí, agus a idirghníomhaíonn siad lena chéile. Tá roinnt éiceachórais cosúil le foraoisí, agus tá cuid eile cosúil le fásaigh nó aigéin. Ciallaíonn bithéagsúlacht freisin go bhfuil cineálacha éagsúla éiceachórais ar fud an domhain. 

Pléigh cén fáth a bhfuil an bhithéagsúlacht tábhachtach: 

Éiceachórais shláintiúla: Tá post ag gach rud beo ina éiceachóras, cosúil le beacha ag pailniú bláthanna nó crainn ag tabhairt ocsaigin dúinn. Nuair a bhíonn go leor rudaí beo éagsúla againn, fanann éiceachórais sláintiúil agus cothrom. Mínigh an difríocht idir gnáthóg agus éiceachórais agus cad is éagsúlacht bhithchultúrtha ann. 

Bia agus leigheas: Tugann roinnt rudaí beo bia dúinn le ithe, cosúil le torthaí agus glasraí, agus cuireann daoine eile cógais ar fáil a chuidíonn linn nuair a bhíonn muid tinn. 

Domhan álainn: Déanann dathanna agus cruthanna éagsúla plandaí, ainmhithe agus tírdhreacha ár saol álainn agus suimiúil. 

Oiriúnú: Nuair a athraíonn coinníollacha, mar shampla nuair a éiríonn sé níos teo nó níos fuaire, cabhraíonn go leor rudaí beo éagsúla le cuid acu maireachtáil agus oiriúnú do na hathruithe sin. 

Mínigh do na daltaí an tábhacht a bhaineann leis an domhan micrea agus macra.  

• Tá miocrorgánaigh cosúil le cúntóirí beaga a dhéanann jabanna móra. Tá siad timpeall orainn go léir, san ithir, san uisce, agus fiú laistigh dár gcorp. Briseann cuid acu duilleoga marbh agus dramhaíl, díreach cosúil le criú athchúrsála an dúlra. Cuidíonn daoine eile le plandaí fás trí chothaithigh thábhachtacha a thabhairt dóibh. Cuidíonn roinnt miocrorgánaigh inár gcorp linn fanacht sláintiúil. Cabhraíonn siad linn bia a dhíleá, an bua a fháil ar droch-fhrídíní agus vitimíní a theastaíonn uainn a dhéanamh. Gan iad, ní bheimis chomh láidir agus chomh sláintiúil. 

• Tá an domhan macra agus an domhan micrea ag brath ar a chéile le haghaidh cothromaíocht. Cuidíonn miocrorgánaigh leis an timpeallacht a choinneáil glan agus sláintiúil do na créatúir mhóra. Nuair a bhriseann siad síos rudaí marbh, cuireann siad cothaithigh thábhachtacha ar ais chuig an ithir agus uisce. Cuidíonn sé seo le plandaí fás, rud a chothaíonn na hainmhithe ansin. Samhlaigh go bhfuil biashlabhra cosúil le líne ainmhithe ag ithe a chéile. Tá miocrorgánaigh ag tús an tslabhra agus cuireann siad bia ar fáil d’ainmhithe bídeacha. Bíonn na hainmhithe bídeacha seo ina mbia d’ainmhithe móra, agus mar sin de. Tá sé cosúil le cóisir mór, agus tá ról ag gach duine. 

• Éiceachórais shláintiúla: Nuair a chuireann tú na píosaí móra agus beaga le chéile, faigheann tú éiceachóras sláintiúil. Tá éiceachórais cosúil le comharsanachtaí ina bhfuil post ag gach duine. Gan miocrorgánaigh, ní oibreodh an chomharsanacht i gceart. 

• Mar sin, cé nach féidir linn iad a fheiceáil gan uirlisí speisialta, tá miocrorgánaigh agus créatúir mhóra ar fad mar chuid den bpuzal domhanda. Oibríonn siad le chéile chun ár bplainéad a choinneáil álainn, sláintiúil agus cothrom. Cosúil le gach píosa i bpuzal, tá tábhacht ag baint le gach rud beo, mór nó beag bídeach don saol ar an domhan seo! 

• Turgnaimh le déshúiligh / micreascóip / spéaclaí formhéadúcháin chun an domhan micrea a fhiosrú. Míníonn múinteoirí an difríocht idir grianghrafadóireacht micrea agus macra nuair a chuirtear cóimheas méadaithe i bhfeidhm ar ábhar. Úsáideann micrea-ghrianghrafadóireacht cóimheas méadaithe de 20:1 nó níos airde, agus déantar an t-ábhar a fhormhéadú ionas go mbeidh an chuma air 20 uair níos mó ná an saol fíor. I macrai grianghrafadóireacht, is é an cóimheas 20:1 nó níos ísle. 

• Déanann na foghlaimeoirí fionnachtana ar na rudaí atá thart timpeall orthu agus iad ag baint triail as macra agus micreafhís. 

• Féach ar léarscáileanna a insíonn scéalta agus a shamhlaíonn carachtar áite. Pléitear conas is féidir léarscáileanna den chineál seo a úsáid (pleanáil, caomhnú, feasacht an phobail, agus cruthú gnáthóg - cuireann sé bonnlíne bithéagsúlachta ar fáil roimh athrú). 

• Léarscáiliú gnáthóige. Breathnaíonn na foghlaimeoirí ar bhealaí éagsúla chun an timpeallacht nádúrtha a mhapáil chun bithéagsúlacht agus éiceolaíocht ceantair a thuiscint. Míníonn múinteoirí an próiseas a bhaineann le léarscáil gnáthóige de do cheantar áitiúil a chruthú: 

1) Cuspóir an léarscáile sainithe. Cad ba mhaith leat fáil amach faoi i do thimpeallacht? Ar mhaith leat leibhéil bithéagsúlachta sa cheantar a mhéadú? An bhfuil tú ag iarraidh speiceas ar leith a chosaint nó limistéar áilleachta nádúrtha a chaomhnú? 

2) Ullmhú agus taighde. Déan athbhreithniú ar an eolas atá agat ar an gceantar cheana féin, Féach ar léarscáileanna stairiúla, grianghraif ón aer, íomhánna satailíte srl. Déan iniúchadh ar stair an cheantair. Socraigh méid an limistéir atá le léarscáiliú. Socraigh an leibhéal sonraí/eolais a theastaíonn/speicis spriocdhírithe. 

3) Obair allamuigh Cé mhéad ama a chaithfidh tú? Cé mhéad cuairt a thabhairfidh tú ar an áit? Cad iad na huirlisí atá ag teastáil uait? Páipéar, pinn luaidhe, ceamara, micreascóp, gloine formhéadúcháin, leabhair sceitseála srl. Cad is gá a chur san áireamh maidir le sláinte agus sábháilteacht? 

4) Na sonraí a aistriú. Aimsigh an cód datha agus an eochair. Déan taighde agus nótaí allamuigh a chur le chéile i léarscáil. Déan cúpla dréacht. 

5) Ciall a bhaint as na sonraí. Smaoinigh ar an dóigh a n-athraíonn do pheirspictíocht ar an timpeallacht mórthimpeall ort trí léarscáileanna a chruthú agus a fheiceáil. Cad a d’fhéadfadh a bheith in easnamh? Conas a d’fhéadfá tabhairt faoi seo ag baint úsaid as meán eile? 

• Téann na foghlaimeoirí lasmuigh chun mapáil chomhchoiteann a dhéanamh. Roghnaíonn múinteoirí spás oscailte ina bhfuil éagsúlacht ionas gur féidir leis na daltaí mapa comhchoiteann bithéagsúlachta a chruthú. Marcáil amach dronuilleog 10 gcéim ar 5 chéim chun ailíniú le bileog páipéir A4. Is féidir sreangán daite a leagan síos chun imill gach dronuilleoige a mharcáil. Déan cinnte go bhfuil dronuilleog amháin ann do gach dalta. 

• Glacann na foghlaimeoirí nótaí ar feadh 30 nóiméad. Aithníonn siad flóra, fána, fungais agus struchtúir daonna. Úsáid páipéar, pinn luaidhe, agus micreascóip / gloine formhéadúcháin le tuilleadh eolais a fháil amach. Socraíonn mic léinn atá ina seasamh in aice lena chéile nó os comhair a chéile conas a nascfaidh siad sa chéim léarscáilithe. 

• Tá 30 nóiméad ag na daltaí chun a gcuid nótaí a aistriú go dtí páipear A4. Socraíonn na daltaí a gcuid páipéir de réir an áit a raibh siad ina seasamh. Pléigh éagsúlacht laistigh de speiceas. An raibh níos mó ná speiceas amháin i rud a bhí cosúil le píosa féir? Cad iad na príomhdhifríochtaí idir na páipéir? 

• Roghnaigh ceantar i gcomharsanacht na scoile. Cuir an smaoineamh ‘mapáil céadfach’ i láthair do na ndaltaí. (Fuaras an smaoineamh seo ón aiste ‘Work Outs/Tune Ups/Turn’ le Linda Weintraub) 

Radharc 

Tóg nóiméad le bheith socair; an féidir leat na dathanna seo a leanas a aithint? 

Na trí cinn is coitianta? 

An ceann is dorcha? 

An ceann is glé? 

An ceann is mó trédhearcach? 

Anois tosaigh ag stánadh ar pointe fada ar shiúil uait ar feadh dhá nóiméad ar a laghad. Cad é an rud is faide a fheiceann tú? Cad atá thar an bpointe sin? 

Má tá tú ag stánadh ar feadh dhá nóiméad eile nó mar sin, an féidir leat níos mó a fheicáil? 

Déan nóta den méid a fheiceann tú. Úsáidfidh tú na sonraí seo chun léarscáileanna níos mó a chruthú. Agus iad ar ais istigh, déanann na daltaí sceitsí óna bhfionnachtana. 

Do lámh a chuir ar 

Nuair a shroicheann tú an chéad suíomh eile, tóg nóiméad le siúl sé troigh ar sé troigh, an féidir leat na cinn seo a leanas a aithint? 

An rud is míne? 

An rud is brisce? 

An rud is sleamhaine? 

An rud is gairbhe? 

An rud is cuasach? 

De gnáth, déanaimid teagmháil le rudaí ag baint úsaid as ár lámha agus méara. An bhfuil páirt eile de do chorp ar féidir teagmháil a dhéanamh leis na rudaí seo? Conas a athraíonn sé sin do thaithí orthu? Déan nóta d’aon teagmháil eile a bhíonn agat. Úsáidfidh tú na sonraí seo chun léarscáileanna níos mó a chruthú. Agus iad ar ais istigh, déanann na daltaí sceitsí óna bhfionnachtana. 

Fuaim 

Tóg nóiméad le bheith ciúin, an féidir leat na fuaimeanna seo a leanas a aithint? 

An fuaim is airde? 

An ceann is faide ar shiúl? 

Fuaim daonna? 

Fuaim neamh-dhaonna? 

Cad a chuireann do ghluaiseachtaí nó do chuid fuaimeanna féin leis an fhuaimdhreach seo? An bhfuil rud éigin eile is féidir leat a chur leis d'aon ghnó? 

Anois tóg nóiméad le dhá nóiméad den fhuaimdhreach a thaifeadadh le do ghuthán nó le do thaifeadán. Nuair a fhilleann tú ar spás laistigh, éistfimid leis na taifeadtaí. 

An athraíonn an suíomh do mhothucháin faoi na fuaimeanna a rinne tú taifead orthu? Déan nóta den méid a chloiseann tú. Úsáidfidh tú na sonraí seo chun léarscáileanna níos mó a chruthú. 

Agus iad ar ais istigh, cuireann na daltaí a dtaifeadtaí fuaime go léir ar siúl ag an am céanna. 

Boladh 

Tóg nóiméad chun anáil domhain a ghlacadh. Cén saghas boladh a gheibh tú? 

An bhfuil sé láidir nó lag? 

An mbaineann sé le daoine, le planda nó le hainmhí, nó le na heilimintí? 

An mbaineann sé leis an séasúr nó leis an aimsir? 

An gcuireann sé leis nó an mbaineann sé ar shiúil ó do chuid móthúcháin agus tú sa spás seo? Tar éis an fócas seo, tabhair faoi deara do chuid análú. 

Cad é an rithim? An bhfuil do chuid análaithe domhain nó éadomhain? Tóg dhá nóiméad chun diriú ar d’anáil. Ghlac nóta d’aon boladh a fhaigheann tú. 

Úsáidfidh tú na sonraí seo chun léarscáileanna níos mó a chruthú. Nuair a bheidh siad lastigh arís, scríobhann na daltaí tuairiscí óna bhfionnachtana. 

Rithim 

Tóg nóiméad le bheith socair. Tabhair faoi deara an ghluaiseacht thart timpeall ort. 

Cad é an ghluaiseacht is tapúla? 

Cén ghluaiseacht nach dtabharfeá faoi deara go héasca? 

Cad atá ag gluaiseacht dá thoil féin? 

Cad atá á bhogadh ag rud éigin eile? 

Anois, dírigh d’aird ar ghluaiseacht rud eigin eile (feithidí, éan, duilleog, scamall). An bhfuil rithim nó patrún leis an ngluaiseacht? An féidir leat é a tharraingt? An féidir leat an ghluaiseacht sin a mhacasamhlú le do chorp féin nó le ball coirp eile? 

Déan nóta de do chuid fionnachtana. Úsáidfidh tú na sonraí seo chun léarscáileanna níos mó a chruthú. 

Agus iad ar ais istigh, déanann na daltaí gluaiseachtaí agus sceitsí óna bhfionnachtana. 

• Mapáil chomhchothasach. Úsáideann na daltaí a gcuid nótaí agus sceitsí le léarscáil mhór amháin a chruthú. Nuair a bheidh na léarscáileanna ar fad curtha suas ba chóir duit na taifeadtaí go léir a chuir ar siúl ag an am céanna.