Hæfniviðmið

Vinnustofan miðar að því að kenna nemendum að bera virðingu fyrir náttúrunni og hvernig hlutirnir tengjast saman. Í lok vinnustofunnar munu nemendur geta:

• Þekkt staðbundnar tegundir sem finnast á afmörkuðu svæði (einum fermetra).

• Skilið líffjölbreytileika og að jafnvel lítið svæði getur verið heimkynni fjölmargra tegunda. 

• Kannað og skrásett þar sem nemendur rannsaka fermetrann sinn, skráð niðurstöður sínar og búið til nákvæmar teikningar eða skissur af lífverunum þar.

• Skilið hvernig allt tengist þegar þeir átta sig á hvernig allskonar lífverur í vistkerfinu tengjast saman og reiða sig á hvor aðra í lífsbaráttunni.

•  Rætt um viskerfaþjónustu þegar þeir læra um vistfræðileg hlutverk tegundanna sem þeir uppgötva í vinustofunni, m.a. frjóbera og niðurbrotsverur. Þá ræða þeir um hlutverk þessara lífvera þegar kemur að heilbrigði vistkerfisins. 

• Borið líffjölbreytileika saman eftir stöðum og eflt skilning sinn á því hve misjafn líffjölbreytileikinn er eftir stöðum.

• Borið kennsl á ógnir við staðbundinn líffjölbreytileika og rætt um þær, s.s. búsvæðaeyðileggingu eða mengun og velt upp hvernig megi útrýma þessum ógnum.

• Lært að meta fegurð náttúrunnar. Nemendur þroska með sér dýpri virðingu gagnvart fegurð og sérstöðu lífheimsins í gegnum teikningar sínar og rannsóknir.

• Hvatt aðra til náttúruverndar. Nemendur velta fyrir sér mikilvægi verndunar í þágu líffjölbreytileika og einnig hvernig þeir geti stuðlað að verndun staðbundinna búsvæða.

• Hlúð að umhverfisvernd. Með því að vera virkir þátttakendur í sínu nánasta umhverfi og skrásetja lífverurnar þar munu nemendur rækta með sér ábyrgðartilfininngu sem verndarar náttúrunnar og öðlast þörf til að vernda líffjölbreytileikann.

Kennsluáætlun

• Áætlunin miðar að því að hvetja til að tengjast lífheiminum, meta fjölbreytileika hans og taka virkan þátt í að vernda og varðveita náttúruna. Áætlunin hvetur til lærdóms í verki, gagnrýninnar hugsunar og dýpri skilnings á hinum flókna lífsvef í staðbundnum vistkerfum.

• ·       Hugtök um líffjölbreytileika útskýrð fyrir nemendum. Fyrir yngri nemendur er gott að útskýra líffjölbreytileika sem fjölbreytt líf Jarðar. Það er eins og að vera með stórt og litríkt safn lifandi vera. Ímyndið ykkur að þið séuð með stóran vaxlitakassa og hver vaxlitur er með sinn eigin lit. Þetta er svolítið eins og að við séum með fullt af mismunandi dýrategundum og jurtum í kringum okkur. Nú skulum við skipta líffjölbreytileika í þrjá hluta:

• Fjölbreytileiki tegunda: Hugsið um tegundir sem mismunandi lífverur. Við erum með ljón, tígrisdýr, bjarndýr, blóm, tré og margt annað. Líffjölbreytileiki snýst um það að vera með margar mismunandi gerðir lífvera. Rétt eins og það eru margir mismunandi litaðir vaxlitir í kassanum ykkar eru mismunandi tegundir á Jörðinni. 

• Fjölbreytileiki innan tegunda: Innan tegunda lífvera, eins og hunda, eru margar gerðir hunda af mismunandi afbrigðum, stærðum og litum. Það er vegna fjölbreytileika innan tegundarinnar. Þetta er svolítið eins og að vera með nokkra mismunandi bláa liti í litakassanum ykkar. Líffjölbreytileiki þýðir nefnilega líka að innar hverrar tegundar eru margar fjölbreyttar gerðir lífvera. 

• Fjölbreytileiki vistkerfa: Vistkerfi er sérstakur staður þar sem allar lífverurnar, s.s. plöntur og dýr, þrífast og hafa samskipti sín á milli. Sum vistkerfi eru skógar en önnur eru eyðimerkur eða höf. Líffjölbreytileiki þýðir líka að það eru mismunandi vistkerfi allsstaðar á Jörðinni. 

• ·       Ræðið hvers vegna líffjölbreytileiki er mikilvægur

• Heilbrigð vistkerfi: Sérhver lífvera hefur hlutverk í sínu vistkerfi, líkt og býflugur sem frjóvga blómin og trén sem skaffa okkur súrefni. Þegar við erum með fjölbreyttar lífverur eru vistkerfin heilbrigðari og í betra jafnvægi. Útskýrið muninn á búsvæðum og vistkerfum og hvað tvímenningarleg fjölbreytni er.

• Matur og lyf: Við fáum mat til að borða frá sumum lífverum, s.s. ávexti og grænmeti á meðan aðrar lífverur sjá okkur fyrir lyfjum sem hjálpa okkur þegar við veikjumst.

• Fallegur heimur: Allir mismunandi litirnir og lögunin á plöntum, dýrum og landslagi gera heiminn okkar fallegan og áhugaverðan.

• Aðlögun: Þegar aðstæður breytast, eins og þegar hitnar eða kólnar í veðri, hjálpar líffjölbreytileiki fullt af lífverum að aðlagast og lifa slíkar breytingar af. 

• ·       Útskýrið mikilvægi örheimsins og stórheimsins fyrir nemendunum

• Örverur eru litlir aðstoðarmenn sem vinna mikla vinnu. Þær eru allt í kringum okkur, í jarðveginum, vatninu og líka inni í okkur sjálfum. Sumar þeirra brjóta niður dauð laufblöð og úrgang – þær eru í raun endurvinnsluteymi náttúrunnar. Aðrar örverur hjálpa jurtum að vaxa með því að veita þeim mikilvæg næringarefni. Örverurnar í líkömum okkar hjálpa okkur að viðhalda heilbrigði. Án þeirra værum við ekki jafn sterk og hraust. 

• Örheimurinn og stórheimurinn reiða sig á hvor annan til að viðhalda jafnvægi. Örverur hjálpa umhverfinu að vera hreint og heilbrigt fyrir stóru lífverurnar. Þegar þær brjóta nður dautt efni skila þær mikilvægri næringu í jarðveginn og vatnið. Þetta hjálpar plöntunum að vaxa sem síðan verða matur fyrir dýrin. Örverur eru í upphafi keðjunnar og sjá smæstu dýrunum fyrir fæðu. Smádýrin verða svo matur handa stærri dýrum og þar fram eftir götunum. Þetta er eins og stærðarinnar matarboð þar sem allir hafa hlutverki að gegna. 

• Heilbrigð vistkerfi: Þegar þið raðið litlu og stóru hlutunum saman fáið þið út heilbrigt vistkerfi. Vistkerfi eru eins og íbúðahverfi þar sem allir hafa hlutverk. Án örvera myndi hverfið ekki virka sem skyldi. 

• Þótt við getum ekki séð örverurnar með berum augum eru þær ásamt stærri lífverum hlutar af hinu ótrúlega púsluspili Jarðar. Verurnar vinna saman að því að halda plánetunni okkar fallegri, heilbrigðri og í jafnvægi. Rétt eins og hvert púsl skiptir máli þá skiptir hver lífvera, stór eða smá, máli fyrir lífið á Jörðinni. 

• Tilraunir með sjónauka/smásjár/stækkunargler til að kanna heim smáveranna

• Kennarar útskýra muninn á milli ör- og macro myndatöku þegar stækkunarhlutfall er notað á viðfangsefnið. Macro myndataka er sú gerð myndatöku þar sem viðfangsefnin eru smáir hlutir eins og blóm eða skordýr. Fyrir macro myndatöku þarftu bjarta linsu, góðan þrífót og mikla þolinmæði. Hér fyrir neðan eru nokkrir punktar fyrir macro ljósmyndun. Í örmyndatöku er notast við stækkunarhlutafallið 20:1 eða hærra þannig að viðfangsefnið virðist 20 sinnum stærra en í raun og veru. Í stórmyndatöku eru hlutföllin 20:1 eða minni. 

•  Nemendur gera uppgötvanir um hlutina í kringum sig með því að prófa bæði stækkunargler og smásjár.

• Skoðið kort sem segja sögur og ímyndið ykkur eðli staðarins. Hægt er að spjalla um hvernig sé hægt að nota svona kort (í skipulagsvinnu, náttúruvernd, almenningsvitund og í búsvæðagerð – þetta gefur okkur hugmynd um grunnviðmið líffjölbreytileikans fyrir breytingar). 

• Búsvæðakortlagning. Nemendur skoða mismunandi leiðir til að kortleggja náttúruna til að skilja líffjölbreytileika og vistfræði svæðis. Kennarar útskýra ferlið á bakvið slíka kortagerð á svæði í nærumhverfinu. 

• 1.     Tilgangur kortsins skilgreindur. Um hvað í nærumhverfinu viljið þið vita meira? Viljið þið auka líffjölbreytileikann á svæðinu? Eruð þið að leita að sérstakri tegund til að vernda eða jafnvel fallegt náttúrusvæði?

• 2.     Undirbúningur og rannsókn. Skoðið fyrirliggjandi upplýsingar um svæðið, s.s. sögukort, loftmyndir, gervihnattamyndir o.þ.h. Kannið sögu svæðisins. Ákvarðið stærð svæðisins sem á að taka fyrir og hversu nákvæmar upplýsingar þurfi um tegundirnar/svæðið. 

• 3.     Vettvangsvinna. Hvað ætlið þið að eyða miklum tíma á staðnum? Hvað eiga heimsóknir á staðinn að vera margar? Hvaða tól og tæki þarf að hafa með? Pappír, blýanta, myndavél, smásjá, stækkunargler, skissubækur o.þ.h. Þarf að huga að heilsu og öryggi? 

• 4.     Að þýða gögnin Ákveðið litakóða og lykla. Setjið rannsóknir og vettvangsskýrslur saman í kort. Hafið í huga að kannski þarf að gera mörg uppköst.

• 5.     Túlkun gagna. Veltið fyrir ykkur hvernig kortagerð og skoðun breytir sjónarhorni ykkar á umhverfið. Hvað gæti vantað? Væri hægt að nálgast þetta með öðrum leiðum?

• Nemendur vinna utandyra í kortlagningu. Kennarar velja opið svæði með tegundafjölbreytni svo nemendur geti kortlagt hana. Leggið niður 10x5 skrefa ferhyrninga til að samsvara A4 blaði. Það er gott að nota litaðan þráð til að afmarka svæðið. Gangið úr skugga um að hver nemandi fá eitt svæði fyrir sig. 

• Nemendur skrá minnispunkta í 30 mínútur. Þeir greina flóru, fánu og fungu og mannvirki. Notið blýanta, pappír og smásjár/stækkunargler til að greina meira. Nemendur sem standa hlið við hlið eða á móti hvor öðrum ákveða í sameiningu hvernig þeir ætla að láta kortin sín tengjast saman. 

• Notið 30 mínútur í að vinna gagnavinnuna áfram og skrá á A4 blað. Nemendur raða blöðunum sínum eftir því hvað rannsóknasvæði þeirra var. Ræðið tegundafjölbreytni. Reyndist það sem virtist bara vera grasbali innihalda meira en eina tegund? Hver er helsti munurinn á milli niðurstaðna á blöðunum?

•  Veljið svæði í nærumhverfi skólans. Kynnið nemendur fyrir skynkortahugtakinu. Þessi hugmynd er þróuð út frá ritgerðinni Work Outs/Tune Ups/Turn by Linda Weintrau eftir Lindu Weintraub.

Sjón

• Verið kyrr í smástund og reynið að velja eftirfarandi liti:

• Þrjá mest ráðandi litina

• Dekkstu litina

• Skærustu litina

• Gegnsæjustu litina

• Horfið nú út í fjarskann í að minnsta kosti tvær mínútur. Hvað er það sem þið sjáið lengst í burtu? Hvað er aftan við þann punkt? Ef þið starið út í fjarskann í tvær mínútur í viðbót haldiði að þið getið séð ennþá lengra og þar með betur það sem er langt frá? Skráið hjá ykkur það sem þið sjáið. Þið notið svo þessi gögn til að búa til stærri kort. Þegar inn er komið teikna nemendur það sem þeir uppgötvuðu úti. 

Snerting 

• Þegar þið komið á næsta stað skuluð þið ganga 6x6 feta svæði og athuga hvort þið getið fundið:

• Sléttasta flötinn

• Brothættasta flötinn

• Sleipasta flötinn

• Grófasta flötinn

• Eitthvað holt að innan

• Við notum yfirleitt hendur okkar og fingur til að snerta hluti. Er annars líkamshluti sem mætti nota í snertingu? Hvernig breytir það upplifuninni? Skráið það sem þið snertið. Þið notið svo þessi gögn til að búa til stærri kort. Þegar inn er komið teikna nemendur það sem þeir uppgötvuðu úti.

 Hljóð 

• Verið hljóðlát í andartak. Getið þið greint eftirfarandi hljóð?

• Háværasta hljóðið

• Hljóðið sem er lengst í burtu

• Hljóð úr fólki

• Hljóð sem kemur ekki frá fólki

• Hverju bæta ykkar eiginhreyfingar og hljóð við þennan hljóðheim? Er eitthvað annað sem er hægt að bæta við? 

• Nú skuluð þið gera tveggja mínútna upptöku á síma eða upptökutæki. Þegar þið komið aftur inn skuluð þið hlusta á upptökurnar. Breytir staðsetningin upplifuninni af því að hlusta á upptökurnar? Skráið hjá ykkur það sem þið heyrið á upptökununum. Þið notið svo þessi gögn til að búa til stærri kort. Þegar inn er komið spila allir nemendurnir hljóðupptökurnar sínar samtímis. 

Lykt

• Andið djúpt í smástund, hvaða lykt finnið þið?

• Er lyktin sterk eða veik?

• Tengist lyktin manneskjum, plöntum, dýrum eða einhverju öðru?

• Tengist hún árstíðinni eða veðrinu?

• Eykur hún eða dregur úr upplifun ykkar af því að vera á þessum stað.

• Eftir að hafa einbeitt ykkur að lyktarskyninu skuluð þið fylgjast með andardrættinum ykkar. Hvernig er taktur andardráttarins? Er andardrátturinn djúpur eða grunnur? Hugið að andardrætti ykkar í tvær mínútur. Skráið hjá ykkur lyktina sem þið finnið. Þið notið svo þessi gögn til að búa til stærri kort. Þegar inn er komið skrifa nemendur lýsingar á því hvað þeir uppgötvuðu í lyktartilrauninni.

Taktur

• Standið kyrr í andartak. Takið eftir hreyfingunni í kringum ykkur. Hvað hreyfist hraðast? Hvað hreyfist þannig að það sést varla? Hvað er að hreyfast sjálfkrafa? Hvað er að hreyfast að því einhver eða eitthvað er að hreyfa það?

• Einblínið núna á hreyfingu einhvers (pöddu, fugls, laufblaðs, skýs). Er einhver taktur eða mynstur í hreyfingunni? Getið þið teiknað hann? Getið þið endurtekið hreyfinguna með ykkar eigin líkama eða líkamshluta?

• Skráið hjá ykkur uppgötvanirnar sem þið hafið gert. Þið notið svo þessi gögn til að búa til stærri kort. Þegar inn er komið sýna nemendurnir hreyfingar og teikningar úr uppgötvunum sínum. 

• Sameiginleg skynkortagerð. Nemendur nota glósurnar sínar og teikningar til að búa til eitt stórt kort. Þegar öll kortin hafa verið sett saman skuluð þið spila allar upptökurnar samtímis.