Η Φράγκικη Μενδενίτσα, 1204 - 1414
Η Φράγκικη Μενδενίτσα, 1204 - 1414
της Πρωτοβουλίας για την Ανάδειξη της Ιστορίας της Μενδενίτσας
της Πρωτοβουλίας για την Ανάδειξη της Ιστορίας της Μενδενίτσας
Η πλέον γνωστή περίοδος της ιστορίας της Μενδενίτσας αφορά την εποχή της Φραγκοκρατίας, η οποία επικράτησε μερικώς στην Ελλάδα μετά τη πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Σταυροφόρους το 1204. Τότε ιδρύθηκε και η Μαρκιωνία της Μενδενίτσας (Marquisate of Boudonitza) από τον Λομβαρδό ιππότη Guido Palavicini στον οποίο ανατέθηκε, από τον Βασιλιά της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιο τον Μομφερρατικό, η φύλαξη του περάσματος των Θερμοπυλών. Ο G. Palavicini επέλεξε τη Μενδενίτσα λόγω της στρατηγικής της θέσης και της αρχαίας της ακρόπολης, στα ερείπια της οποίας έκτισε ισχυρό κάστρο που αποτέλεσε την έδρα της Μαρκιωνίας για πλέον των 200 χρόνια. Η επικράτεια της Μαρκιωνίας περιελάμβανε το μεγαλύτερο μέρος της Λοκρίδας, μέρος της ανατολικής Φθιώτιδας και τη βόρεια Φωκίδα.
Η πλέον γνωστή περίοδος της ιστορίας της Μενδενίτσας αφορά την εποχή της Φραγκοκρατίας, η οποία επικράτησε μερικώς στην Ελλάδα μετά τη πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Σταυροφόρους το 1204. Τότε ιδρύθηκε και η Μαρκιωνία της Μενδενίτσας (Marquisate of Boudonitza) από τον Λομβαρδό ιππότη Guido Palavicini στον οποίο ανατέθηκε, από τον Βασιλιά της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιο τον Μομφερρατικό, η φύλαξη του περάσματος των Θερμοπυλών. Ο G. Palavicini επέλεξε τη Μενδενίτσα λόγω της στρατηγικής της θέσης και της αρχαίας της ακρόπολης, στα ερείπια της οποίας έκτισε ισχυρό κάστρο που αποτέλεσε την έδρα της Μαρκιωνίας για πλέον των 200 χρόνια. Η επικράτεια της Μαρκιωνίας περιελάμβανε το μεγαλύτερο μέρος της Λοκρίδας, μέρος της ανατολικής Φθιώτιδας και τη βόρεια Φωκίδα.
Τον Guido Palavicini, που σκοτώθηκε το 1237 σε μάχη με τους Έλληνες, διαδέχτηκαν απόγονοι της δυναστείας του, οι οποίοι κυβέρνησαν την Μαρκιωνία της Μενδενίτσας μέχρι το θάνατο της Gullielma Palavicini το έτος 1358. Στη συνέχεια, η Μαρκιωνία περιήλθε στην κυριαρχία της Βενετικής οικογένειας των Zorzi και τέθηκε υπό τη προστασία της Βενετίας. Οι Zorzi κυβέρνησαν για περίπου 55 χρόνια, μέχρι που το Κάστρο της Μενδενίτσας έπεσε στους Οθωμανούς το έτος 1414, οι οποίοι και επικράτησαν στην περιοχή πλέον των 400 χρόνων, μέχρι την Επανάσταση του 1821.
Τον Guido Palavicini, που σκοτώθηκε το 1237 σε μάχη με τους Έλληνες, διαδέχτηκαν απόγονοι της δυναστείας του, οι οποίοι κυβέρνησαν την Μαρκιωνία της Μενδενίτσας μέχρι το θάνατο της Gullielma Palavicini το έτος 1358. Στη συνέχεια, η Μαρκιωνία περιήλθε στην κυριαρχία της Βενετικής οικογένειας των Zorzi και τέθηκε υπό τη προστασία της Βενετίας. Οι Zorzi κυβέρνησαν για περίπου 55 χρόνια, μέχρι που το Κάστρο της Μενδενίτσας έπεσε στους Οθωμανούς το έτος 1414, οι οποίοι και επικράτησαν στην περιοχή πλέον των 400 χρόνων, μέχρι την Επανάσταση του 1821.
Η ιστορία της Μαρκιωνίας της Μενδενίτσας και του κάστρου της έχει μελετηθεί από τον Βρετανό ιστορικό William Miller (1864 - 1945), o οποίος δημοσίευσε την έρευνά του σε άρθρο με τίτλο «Marquisate of Boudonitza, 1204-1414» (Η Μαρκιωνία της Μενδενίτσας 1204-1214), στο περιοδικό The Journal of Hellenic Studies, Cambridge Press, 1908 .
Η ιστορία της Μαρκιωνίας της Μενδενίτσας και του κάστρου της έχει μελετηθεί από τον Βρετανό ιστορικό William Miller (1864 - 1945), o οποίος δημοσίευσε την έρευνά του σε άρθρο με τίτλο «Marquisate of Boudonitza, 1204-1414» (Η Μαρκιωνία της Μενδενίτσας 1204-1214), στο περιοδικό The Journal of Hellenic Studies, Cambridge Press, 1908 .
Το άρθρο του William Miller υπάρχει διαθέσιμο στο διαδίκτυο σε μορφή pdf στην ιστοσελίδα της Wikipedia: "The Marquisate of Boudonitsa" (βλέπε sources), ενώ έχει μεταφραστεί στα Ελληνικά από τον Σπυρίδωνα Λάμπρου, Αθήνα 1927.
Το άρθρο του William Miller υπάρχει διαθέσιμο στο διαδίκτυο σε μορφή pdf στην ιστοσελίδα της Wikipedia: "The Marquisate of Boudonitsa" (βλέπε sources), ενώ έχει μεταφραστεί στα Ελληνικά από τον Σπυρίδωνα Λάμπρου, Αθήνα 1927.
Ενα μικρό δείγμα του άρθρου παρέχεται εδώ σε ελεύθερη μετάφραση:
Ενα μικρό δείγμα του άρθρου παρέχεται εδώ σε ελεύθερη μετάφραση:
"Ένας από τους πλέον φιλόδοξους ιππότες που ακολουθούσαν το νέο Βασιλιά της Θεσσαλονίκης, τον Βονιφάτιο τον Μομφερρατικό στην εκστρατεία του στην Ελλάδα το φθινόπωρο του 1204, ήταν ο Guido Pallavicini, ο νεότερος γιός ενός ευγενή από την Πάρμα, ο οποίος είχε καταφύγει με τους Σταυροφόρους στην Ανατολή για να αποφύγει προβλήματα με τη δικαιοσύνη πίσω στη πατρίδα του. Ο Guido είχε μια δυναμική και ριψοκίνδυνη προσωπικότητα, η οποία, στα μάτια του Βασιλιά Βονιφάτιου φαίνονταν ως η πλέον κατάλληλη για να αναλάβει τη φύλαξη του περάσματος των Θερμοπυλών, απ’ όπου ο Έλληνας άρχοντας Λέων ο Σγουρός είχε διαφύγει των Φράγκων σταυροφόρων που τον κατεδίωκαν. Τελικά λοιπόν ο Guido Pallavicini ανέλαβε να ιδρύσει ένα νέο Φράγκικο φέουδο στη Μπουντονίτσα και να κτίσει εκεί, στα ερείπια των αρχαίων Φαρυγών, ένα επιβλητικό Κάστρο.
"Ένας από τους πλέον φιλόδοξους ιππότες που ακολουθούσαν το νέο Βασιλιά της Θεσσαλονίκης, τον Βονιφάτιο τον Μομφερρατικό στην εκστρατεία του στην Ελλάδα το φθινόπωρο του 1204, ήταν ο Guido Pallavicini, ο νεότερος γιός ενός ευγενή από την Πάρμα, ο οποίος είχε καταφύγει με τους Σταυροφόρους στην Ανατολή για να αποφύγει προβλήματα με τη δικαιοσύνη πίσω στη πατρίδα του. Ο Guido είχε μια δυναμική και ριψοκίνδυνη προσωπικότητα, η οποία, στα μάτια του Βασιλιά Βονιφάτιου φαίνονταν ως η πλέον κατάλληλη για να αναλάβει τη φύλαξη του περάσματος των Θερμοπυλών, απ’ όπου ο Έλληνας άρχοντας Λέων ο Σγουρός είχε διαφύγει των Φράγκων σταυροφόρων που τον κατεδίωκαν. Τελικά λοιπόν ο Guido Pallavicini ανέλαβε να ιδρύσει ένα νέο Φράγκικο φέουδο στη Μπουντονίτσα και να κτίσει εκεί, στα ερείπια των αρχαίων Φαρυγών, ένα επιβλητικό Κάστρο.
Η τοποθεσία του Κάστρου, που με αξιοθαύμαστο τρόπο επιλέχτηκε, είναι όντως μία εκ των ωραιοτάτων στην Ελλάδα. Το χωριό Μουντουνίτσα, η σημερινή Μενδενίτσα, βρίσκεται σε απόσταση τρεισήμιση ωρών, ταξιδεύοντας με άλογο από τα θερμά λουτρά των Θερμοπυλών και σχεδόν μιάμιση ώρα από την κορυφή του περάσματος (εννοεί τη Κλεισούρα) που οδηγεί μέσω του βουνού Καλλίδρομου στη πίσω πλευρά όπου βρίσκεται το Δαδί (Αμφίκλεια), στους πρόποδες του Παρνασσού. Το σημερινό Κάστρο, το οποίο είναι ορατό για περισσότερο από μία ώρα καθώς πλησιάζουμε από τις Θερμοπύλες, στέκεται πάνω σε ένα δεσπόζοντα λόφο, καταλαμβάνοντας έτσι μια εντυπωσιακά επιβλητική θέση. Ενας φρουρός του Κάστρου θα μπορούσε να δεί μέσα από τις πολεμίστρες του καθαρά τη περιοχή κάτω μέχρι το καταγάλανο Μαλιακό κόλπο και πέραν αυτού μέχρι τη σημαντική πόλη της Στυλίδας, το επίνειο του Ζητουνίου ή της Λαμίας. Η ματιά του θα μπορούσε να διασχίσει (προς τα βορειοανατολικά) το θαλάσσιο κανάλι μέχρι και πέρα από τον κόλπο του Αλμυρού, όπως ονομάζονταν τότε ο κόλπος του Βόλου (Παγασητικός), διακρίνοντας στο βάθος δύο από τις Βόρειες Σποράδες - τη Σκιάθο και τη Σκόπελο - που αρχικά είχαν καταληφθεί από τον φίλα προσκείμενο Ghisi, για να ανακτηθούν στη συνέχεια από τις εχθρικές βυζαντινές δυνάμεις. Προς ανατολάς απλώνεται η βορειότερη από τις τρείς Βαρωνίες των Λομβαρδών στην Εύβοια με τα λουτρά της Αιδηψού να ξεχωρίζουν (στη νότια πλευρά της), η οποία κατέληξε να γίνει ένα από τα τελευταία απομεινάρια της ιταλικής κυριαρχίας σε αυτό το μέρος της Ελλάδας. Από την άλλη, τη νοτιοδυτική, πλευρά του Κάστρου η θέα οριοθετείται από μεγάλες μάζες βουνών. Από την πλευρά όμως αυτή δεν υπήρχε κίνδυνος προσβολής του, καθώς προφυλάσσονταν από ένα βαθύ βραχώδες φαράγγι. Αυτός λοιπόν ήταν ο τόπος όπου, για περισσότερο από δύο αιώνες, οι Φράγκοι της Μπουντονίτσας φύλλασαν ως προχωρημένοι ακρίτες τις κατακτήσεις της Χριστανικής Δύσης στην Ελλάδα.
Η τοποθεσία του Κάστρου, που με αξιοθαύμαστο τρόπο επιλέχτηκε, είναι όντως μία εκ των ωραιοτάτων στην Ελλάδα. Το χωριό Μουντουνίτσα, η σημερινή Μενδενίτσα, βρίσκεται σε απόσταση τρεισήμιση ωρών, ταξιδεύοντας με άλογο από τα θερμά λουτρά των Θερμοπυλών και σχεδόν μιάμιση ώρα από την κορυφή του περάσματος (εννοεί τη Κλεισούρα) που οδηγεί μέσω του βουνού Καλλίδρομου στη πίσω πλευρά όπου βρίσκεται το Δαδί (Αμφίκλεια), στους πρόποδες του Παρνασσού. Το σημερινό Κάστρο, το οποίο είναι ορατό για περισσότερο από μία ώρα καθώς πλησιάζουμε από τις Θερμοπύλες, στέκεται πάνω σε ένα δεσπόζοντα λόφο, καταλαμβάνοντας έτσι μια εντυπωσιακά επιβλητική θέση. Ενας φρουρός του Κάστρου θα μπορούσε να δεί μέσα από τις πολεμίστρες του καθαρά τη περιοχή κάτω μέχρι το καταγάλανο Μαλιακό κόλπο και πέραν αυτού μέχρι τη σημαντική πόλη της Στυλίδας, το επίνειο του Ζητουνίου ή της Λαμίας. Η ματιά του θα μπορούσε να διασχίσει (προς τα βορειοανατολικά) το θαλάσσιο κανάλι μέχρι και πέρα από τον κόλπο του Αλμυρού, όπως ονομάζονταν τότε ο κόλπος του Βόλου (Παγασητικός), διακρίνοντας στο βάθος δύο από τις Βόρειες Σποράδες - τη Σκιάθο και τη Σκόπελο - που αρχικά είχαν καταληφθεί από τον φίλα προσκείμενο Ghisi, για να ανακτηθούν στη συνέχεια από τις εχθρικές βυζαντινές δυνάμεις. Προς ανατολάς απλώνεται η βορειότερη από τις τρείς Βαρωνίες των Λομβαρδών στην Εύβοια με τα λουτρά της Αιδηψού να ξεχωρίζουν (στη νότια πλευρά της), η οποία κατέληξε να γίνει ένα από τα τελευταία απομεινάρια της ιταλικής κυριαρχίας σε αυτό το μέρος της Ελλάδας. Από την άλλη, τη νοτιοδυτική, πλευρά του Κάστρου η θέα οριοθετείται από μεγάλες μάζες βουνών. Από την πλευρά όμως αυτή δεν υπήρχε κίνδυνος προσβολής του, καθώς προφυλάσσονταν από ένα βαθύ βραχώδες φαράγγι. Αυτός λοιπόν ήταν ο τόπος όπου, για περισσότερο από δύο αιώνες, οι Φράγκοι της Μπουντονίτσας φύλλασαν ως προχωρημένοι ακρίτες τις κατακτήσεις της Χριστανικής Δύσης στην Ελλάδα.
Ακολουθούν δύο φωτογραφίες από την επίσκεψη στη Μενδενίτσα του Miller και της γυναίκας του (στην οποία αποδίδεται η λήψη των φωτογραφιών) στις αρχές του εικοστού αιώνα (περί το 1905 -06).
Ακολουθούν δύο φωτογραφίες από την επίσκεψη στη Μενδενίτσα του Miller και της γυναίκας του (στην οποία αποδίδεται η λήψη των φωτογραφιών) στις αρχές του εικοστού αιώνα (περί το 1905 -06).
Το Κάστρο από τα δυτικά. Φωτογραφία του W. Miller, 1905
Το Κάστρο από τα δυτικά. Φωτογραφία του W. Miller, 1905
Το Κάστρο από τα ανατολικά. Φωτογραφία του W. Miller, 1905
Το Κάστρο από τα ανατολικά. Φωτογραφία του W. Miller, 1905
Διαδικτυακοί σύνδεσμοι και άρθρα για τη Μενδενίτσα της Φραγκοκρατίας
Διαδικτυακοί σύνδεσμοι και άρθρα για τη Μενδενίτσα της Φραγκοκρατίας
1) ΒΟΔΟΝΙΤΣΑ, του Χρήστου-Σταύρου Καβαλιερτάτου. ΕΔΩ
1) ΒΟΔΟΝΙΤΣΑ, του Χρήστου-Σταύρου Καβαλιερτάτου. ΕΔΩ
2) Μαρκιωνία Βοδονίτσας, Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. ΕΔΩ
2) Μαρκιωνία Βοδονίτσας, Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. ΕΔΩ
3) Nicolò Zorzi, marquis de Bondonitsa, et son héritage (1335-1414), της Αγγελικής Τζαβάρα. Το άρθρο (στα Γαλλικά) ΕΔΩ.
3) Nicolò Zorzi, marquis de Bondonitsa, et son héritage (1335-1414), της Αγγελικής Τζαβάρα. Το άρθρο (στα Γαλλικά) ΕΔΩ.
Ακολουθεί ο τίτλος και περίληψη της εργασίας (όπως δίνεται από την Αγγελική Τζαβάρα)
Ακολουθεί ο τίτλος και περίληψη της εργασίας (όπως δίνεται από την Αγγελική Τζαβάρα)
"Ο μαρκήσιος της Βοδονίτσας Nicolo` Α΄ Zorzi και η κληρονομιά του, 1335-1414".
"Ο μαρκήσιος της Βοδονίτσας Nicolo` Α΄ Zorzi και η κληρονομιά του, 1335-1414".
Στη μελέτη αυτή αναθεωρούνται ορισμένες θέσεις που είχαν διεισδύσει στη βιβλιογραφία σχετικά με την Μαρκιωνία της Βοδονίτσας και επανεξετάζεται η περίοδος της ηγεμονίας του Nicolo` Zorzi, Βενετού συζύγου της μαρκησίας Guglielma Pallavicini: ο χωρισμός τους και το επεισόδιο που τον προκάλεσε, η φυγή του Zorzi από την Βοδονίτσα, ο ρόλος των Βουργησίων στα γεγονότα, οι κατασχέσεις των χρημάτων της Βοδονίτσας στην Εύβοια, η περιουσία των Zorzi στη Βενετία και στη Ρωμανία. Εξετάζεται ιδιαίτερα η κληρονομιά, υλική και πνευματική, που ο μαρκήσιος άφησε στους γιους και στον εγγονό του, και κυρίως στον γιο που άφησε στην Βοδονίτσα κατά τη φυγή του, το μελλοντικό μαρκήσιο Francesco Zorzi.
Στη μελέτη αυτή αναθεωρούνται ορισμένες θέσεις που είχαν διεισδύσει στη βιβλιογραφία σχετικά με την Μαρκιωνία της Βοδονίτσας και επανεξετάζεται η περίοδος της ηγεμονίας του Nicolo` Zorzi, Βενετού συζύγου της μαρκησίας Guglielma Pallavicini: ο χωρισμός τους και το επεισόδιο που τον προκάλεσε, η φυγή του Zorzi από την Βοδονίτσα, ο ρόλος των Βουργησίων στα γεγονότα, οι κατασχέσεις των χρημάτων της Βοδονίτσας στην Εύβοια, η περιουσία των Zorzi στη Βενετία και στη Ρωμανία. Εξετάζεται ιδιαίτερα η κληρονομιά, υλική και πνευματική, που ο μαρκήσιος άφησε στους γιους και στον εγγονό του, και κυρίως στον γιο που άφησε στην Βοδονίτσα κατά τη φυγή του, το μελλοντικό μαρκήσιο Francesco Zorzi.
4) Η Μαρκιωνία της Βοδονίτσας, Περιεκτικό άρθρο του Αθανάσιου Ι. Φαφούτη, της ιστορίας της Μαρκιωνίας της Μενδενίτσας, από τον ιδρυτή της Λομβαρδό ιππότη Γκουίντο Παλαβιτσίνι μέχρι τον Βενετσιάνο πρίγκηπα Νίκολα Ζόρζι όταν επί των ημερών του το 1414 η Μαρκιωνία κυριεύτηκε απο τους Τούρκους. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Φωνή της Μενδενίτσας", Αρ. Φυλ. 41, Μάϊος 1996. ΕΔΩ
4) Η Μαρκιωνία της Βοδονίτσας, Περιεκτικό άρθρο του Αθανάσιου Ι. Φαφούτη, της ιστορίας της Μαρκιωνίας της Μενδενίτσας, από τον ιδρυτή της Λομβαρδό ιππότη Γκουίντο Παλαβιτσίνι μέχρι τον Βενετσιάνο πρίγκηπα Νίκολα Ζόρζι όταν επί των ημερών του το 1414 η Μαρκιωνία κυριεύτηκε απο τους Τούρκους. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Φωνή της Μενδενίτσας", Αρ. Φυλ. 41, Μάϊος 1996. ΕΔΩ
Πολίχνες στον Αρχαίο Δρόμο. Στοιχεία για τη Λοκρίδα κατά τους νεώτερους χρόνους
Πολίχνες στον Αρχαίο Δρόμο. Στοιχεία για τη Λοκρίδα κατά τους νεώτερους χρόνους
Γιώργος Τόλιας, Ιστορικός, Ερευνητής ΚΝΕ/ΕΙΕ
Γιώργος Τόλιας, Ιστορικός, Ερευνητής ΚΝΕ/ΕΙΕ
Το άρθρο αυτό έχει δημοσιευτεί στο Βιβλίο "Λοκρίδα. Ιστορία και Πολιτισμός", Εκδόσεις "Κτήμα Χατζημιχάλη", και διατίθεται εδώ με την ευγενή συγκατάθεση των εκδοτών και του συγγραφέα.
Το άρθρο αυτό έχει δημοσιευτεί στο Βιβλίο "Λοκρίδα. Ιστορία και Πολιτισμός", Εκδόσεις "Κτήμα Χατζημιχάλη", και διατίθεται εδώ με την ευγενή συγκατάθεση των εκδοτών και του συγγραφέα.
Ένα μεγάλο μέρος του άρθρου αναφέρεται στη Φραγκοκρατία και τη Μενδενίτσα. Το άρθρο προλογίζεται στην ενότητα "Ιστορία Λοκρίδας" και μπορεί να διαβαστεί ΕΔΩ
Ένα μεγάλο μέρος του άρθρου αναφέρεται στη Φραγκοκρατία και τη Μενδενίτσα. Το άρθρο προλογίζεται στην ενότητα "Ιστορία Λοκρίδας" και μπορεί να διαβαστεί ΕΔΩ
ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΜΕΝΔΕΝΙΤΣΑΣ - Κόρη Οφθαλμού μιας Ισχυρής Μαρκιωνίας
ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΜΕΝΔΕΝΙΤΣΑΣ - Κόρη Οφθαλμού μιας Ισχυρής Μαρκιωνίας
Γιάννη Π. Γκίκα
Γιάννη Π. Γκίκα
Από το βιβλίο "ΚΑΣΤΡΑ. Ταξίδια στην Ελλάδα του Θρύλου και της Πραγματικότητας". Εκδόθηκε το 1981 και πηρε το Κρατικό Βραβείο Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας. Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Ή Φωνη της Μενδενίτσας" Φυλλο 57, Φεβρουάριος - Μάρτιος 1999. Μια διηγηματική αφήγηση της ιστορίας της Μαρκιωνίας της Μενδενίτσας και του Κάστρου της. ΕΔΩ .
Από το βιβλίο "ΚΑΣΤΡΑ. Ταξίδια στην Ελλάδα του Θρύλου και της Πραγματικότητας". Εκδόθηκε το 1981 και πηρε το Κρατικό Βραβείο Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας. Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Ή Φωνη της Μενδενίτσας" Φυλλο 57, Φεβρουάριος - Μάρτιος 1999. Μια διηγηματική αφήγηση της ιστορίας της Μαρκιωνίας της Μενδενίτσας και του Κάστρου της. ΕΔΩ .