1.1 The Pope declares a Crusade; Word spreads
Quando ille terminus appropinquavit, quem Dominus Iesus demonstrat suis fidelibus, in Evangelio dicens, “Si quis vult venire post me, abneget sese, et tollat crucem suam, et sequantur me,” motio facta est, ut, si aliquis desideraret sequi Deum cum studiose puroque corde et mente, atque [si quis] post ipsum (Deum) vellet fideliter ferre crucem, non pigraretur arripere viam Sancti Sepulchri celerius.
Namque, Apostolicus Romanae Sedis (Papa) profectus est ultra montanas partes quantocius cum suis archiepiscopis, episcopis, abbatibus, et presbiteris.
Et (Papa) coepit dicere ut si (ali)quis vellet facere animam suam salvam, non dubitaret humiliter incipere ire in Via Domini; ac, si copia denariorum ei deesset, misercordia divina daret ei satis.
suis fidelibus= to his faithful
ut= so that
atque= and also
non pigraretur= should not delay
celerius= faster
namque= therefore
quantocius= as fast as possible
coepit= began
ut= that (indirect speech)
salvam= saved
dubitaret= should (not) delay
misercordia= mercy
1.2 The Pope continues speaking on the Crusade
Dominus Apostolicus namque ait:
“Fratres, vos oportet pati multa pro nomine Christi.
Videlicet, vos oportet pati miserias, paupertates, nuditates, persecutiones, egestates, infirmitates, fames, sites et alia huiusmodi, sicuti Dominus Jesus ait suis discipulis, ‘Oportet vos pati multa pro nomine meo’ et ‘Nolite erubescere loqui ante facies hominum; ego vero dabo vobis os eloquentium,’ ac deinceps: ‘Larga retributio persequetur vos.’”
Et cum hic sermo paulatim coepisset crebescere per omnes regiones Galliarum, Franci, audientes talia verba, protinus coeperunt suere cruces in dextra scapula.
Et [Franci] dixerunt sese sequi Christum, [ab] quo se (Franci) erant redempti ex Manu Satanica.
iam, Galliae remotae sunt [ex] suis domibus.
namque= therefore
huiusmodi= of this kind (huius+modi)
os= mouth, lips, (voice)
paulatim= little by little
coepisset crebescere= began to spread
Denique, Galii fecerunt tres partes. Una pars Francorum in Hungariam regionem intravit, quem Petrus Heremita, Dux Godefridus, Balduinus (frater Godefridi), et Balduinus Comes de Monte ducunt.
Isti potentissimi milites et alii plures milites (quos ignoro) venerunt per viam (quam Karolus Magnus Rex Franciae fecit) usque ad Constantinopolim.
* * * * *
Petrus (supradictus) primus vero venit Constantinopolim in Kalendis Augusti, et cum eo (Petro) [erat] maxima gens Alamannorum. Illic (in Constantinopole) [Petrus] invenit Lombardos et Longobardos et alios plures congregatos, quibus (Lombardis, Longobardis, etc.) Imperator iusserat dari mercatum, sicuti mercatum erat in civitate. Dixitque [imperator] illis Lombardis, Langobardis, etc.:
“Nolite transmeare Brachium, donec maximus numerus Christianorum veniat, quoniam vos tanti [in fortitudine sive numero] non estis, ut cum Turcis proeliari (pugnare) valeatis.”
Ipsique Christiani nequiter deducebant se, quia palatia urbis sternebant et ardebant; et [Christiani] auferebant plumbum, ([in] quo ecclesiae erant coopertae), et vendebant [plumbum] Graecis.
Unde Imperator iratus est, iussitque eos (Christianos) transmeare Brachium. Postquam Christiani transfretaverunt, [Christiani] non cessabant agere omnia mala, comburentes et devestantes domos et ecclesias.
Tandem, pervenerunt Nicomediam, ubi Lombardi et Longobardi, et Alamanni ab Francis divisi sunt, quia Franci tumebant superbia.
Elegerunt Lombardi et Longobardi seniorem super se, cui nomen Rainoldus; Alemanni similiter.
congregatos= having gathered
donec= until
tanti= so great
valeatis= possitis
sternebat= they were destroying
unde= qua de causa
1.2.3 The Alamanni capture a castle but are attacked
Et [Raindaldus et Alamanni] intraverunt in Romaniam, et ierunt ultra Urbem Nicenam per quattuor dies, inveneruntque quoddam castrum, cui nomen erat Exergorgo. Exergorgo erat vacuum gente.
Et [Raindaldus et Alamanni] apprehenderunt illud [castrum],
in qua [Raindaldus et Alamanni] invenerunt satis frumenti, et vini, et carnis, et abundantiam omnium bonorum.
Turci, itaque, audientes quod Christiani essent in castro, venerunt obsidere illud [castrum].
Ante portam castri erat puteus, et ad pedem castri [erat] fons vivus, iuxta quem Rainaldus exiit insidiari Turcos.
Turci, vero, venientes in Festo Sancti Michaelis, invenerunt Rainaldum, et [milites] qui cum eo (Rainaldo) erant, et [Turci] occiderunt multos ex eis [militibus]. Alii [milites] fugerunt in castrum.
1.2.4 The besieged become increasingly desperate; a shocking betrayal and cruelty
Alii Christiani fugerunt in castrum, quod confestim Turci obsiderunt et abstulerunt aquam [ab] eis.
Fuerunt nostri [Christiani] in tanta afflictione sitis, ut flebotomarent suos equos et asinos et sanguinem bibebant. Alii mittebant zonas atque panniculos in piscinam, et exprimebant aquam ex eis in os suum. Alii mingebat in pugillo alterius, et bibebant. Alii fodiebant humidam terram, et supinabant se, et sternebant terram super pectora sua pro nimia ariditate sitis.
Episcopi vero et presbiteri confortabant nostros et commonebant ne deficerent.
Haec tribulatio fuit per octo dies.
Denique, dominus Alamannorum concordatus est cum Turcis, ut traderet socios Christianos illis Turcis. Fingit se exire ad bellum, sed fugit ad illos Turcos. (et multi fugerunt cum eo).
Illi Christiani, autem, qui noluerunt negare Deum, susceperunt capitalem sententiam.
Alios Christianos, quos Turci ceperunt vivos (non mortuos), Turci diviserunt adinvicem, quasi oves.
Alios miserunt ad signum et Turci sagittabant eos. Alios vendebant et donabant, quasi animalia.
Quidam conducebant suos (captivos) in domum suam, aut alios in Corosanum, aut alios in Antiochiam, aut alios in Aleph, aut [alios] ubi ipsi (Turci) manebant.
Isti (Christiani captivi et necati) primo acceperunt felix martirium pro nomine Domini Jesu
tanta=so great
ut= that
fodiebant= were digging
nimia ariditate= excessive dryness
adinvicem= with one another, among themselves. (Tupin)
manebant: maneo here (ML) means “live, dwell”; here it means “where they lived when they were not on campaign,” i.e. “back home” (vs. in domum suam, which I take to mean “where they were staying at the moment”). (Tupin)
1.2.5 Peter the Hermit and Walter the Penniless are attacked
Denique, Turci, audientes quod Petrus Heremita et Guvalterius Sinehabere fuissent in Cyvito, quae supra Nicenam urbem est, venerunt illuc (ad Cyvitum).
Turci venerunt illuc cum magno gaudio ut occiderent illos (P&G) et eos [milites] qui cum ipsis [P&G] erant.
Petrus Heremita vero ierat paulo ante Constantinopolim, quod nequibat refrenare illam diversam gentem. Gens eius nec illum nec verba eius audire volebat.
Turci, irruentes super eos (gens Petri), occiderunt multos ex eis. [Turci] invenerunt alios dormientes, alios nudos, et omnes ex quibus Turci necaverunt.
Cum quibus militibus, Turci invenerunt quemdam sacerdotem, missam celebrantem, quem statim super altare [Turci] martirizaverunt.
paulo= a little bit
irruentes= attacking, charging
statim= sine mora, immediately
1.2.6 The Christians flee and are besieged, saved by the Grace of God, but not for long...
Illi, qui evadere [Turcos] potuerunt, ad Cyvitum fugerunt.
Alii precipitabant se in mare. Alii latebant in silvis et montanis.
Turci, persequentes illos in castrum, adunaverunt ligna, ut comburerent [in igne] eos Chrsitianos cum castro.
Igitur, Christiani qui erant in castro, miserunt ignem in ligna congregata, et ignis, versus in Turcos, concremavit quosdam eorum. Et ab illo igne Deus nostros [milites] liberavit.
Tandem, Turci apprehenderunt illos Christianos vivos, diviseruntque illos vivos, sicut [Turci] fecerant alios.
et [Turci] disperserunt illos per has universas regiones: alios in corosanum, et alios in Persidem.
Hoc totum est factum in mense Octobri.
Imperator, audiens quod Turci sic dissipassent nostros [milites], gavisus est valde. Et mandavit fecitque eos [vivos Christianos] transmeare Brachium.
Postuqam [Christiani vivi] fuerunt ultra [Brachium], [Imperator] comparavit omnia arma eorum [Christianorum]
quosdam eorum= one of them
sic= thusly