HOOFDSTUK 13

Dat zij op Schiermonnikoog in een val terecht waren gekomen, waaruit ontsnappen niet meer mogelijk was, hadden de SS-moordenaars al snel in de gaten. De spanning tussen het 'Ungeziefer' (ongedierte) zoals kapitein-luitenant Wittko de bende SS-ers in de polderboerderijen noemde, en de bezettingsmacht in het bunkerdorp 'Die Schleie' werd met de dag ondraaglijker en dreigde uit te groeien tot een bloedig conflict. Maar de SS-ers wisten dat de kanonnen van Wittko op hen waren gericht en dat hun kans op overleven minimaal was, als het geschutsvuur zou losbarsten.

Lehnhoff en de zijnen hadden begrepen, dat zij alleen met list en slimheid konden ontsnappen.

Via de geheime zender lieten zij twee SS-funkhelffer contact opnemen met de SS commandant op Borkum. Deze seinde in geheimtaal terug, dat hij bereid was de opgesloten 'wapenbroeder' de helpende hand te bieden, door in de nacht van negen op tien mei 1945 een bewapende kotter naar Schiermonnikoog te zenden om ter hoogte van paal twaalf het gezelschap uit de boerderij op te pikken en over te varen naar Borkum. De codisten brachten het ontcijferde telegram naar Lehnhoff, die tijdens de reveille op negen mei zijn 'getekenden' één voor één op de hoogte had gebracht van het plan nog diezelfde nacht te ontvluchten. Leo van der Veen en Yde Talsma hadden niets gemerkt van de ontvluchtingsplannen.

Wèl was het Leo van der Veen opgevallen dat de stemming onder de als jaloerse hennen door elkaar krioelende SS-moordenaars beklemmend was. Hetzelfde had de boer van Florida, Taeke Holwerda gehad en hem was het niet ontgaan, dat de bezetters van de hooivakken onophoudelijk bezig waren hun geweren en mitrailleurs te ontgrendelen en te smeren. Dat zij zich in stilte voorbereidden op een overhaaste vlucht wisten de bandieten goed te camoufleren. 'De kisten zijn weg....' constateerde Leo van der Veen opeens. Opnieuw liet hij zijn blikken heimelijk door de stalruimten gaan en even later sloop hij met zijn onafscheidelijke zaag in de ene hand en een stuk triplex in de andere naar de zolderverdieping om zogenaamd een houten schot wat te versterken. Maar ook daar zocht hij vergeefs naar de kisten.

Het was hem duidelijk dat de boeven al hun geroofde schatten elders hadden ondergebracht.

Tegen drie uur 's middags van de negende mei liepen de SSunterscharführer Schulz en diens rechterhand Brechholz op de timmerman toe en maakten hem duidelijk, dat hij nu 'so schnell wie möglich' de kuierlatten moest nemen en voorlopig ook niet terug hoefde te komen.

'Hier is je loon,' snauwde Brechholz en wierp twee biljetjes van honder gulden op de werkbank.

81

Leo van der Veen begreep dat de bandieten niet met zich lieten spotten en ging er met de zaag in zijn hand geklemd vandoor. De tweehonderd gulden liet hij tussen het zaagsel liggen....

Toen de SS-ers het rijk alleen hadden, kwamen ook de vijf soldatenmeiden opgetut met lippenstift en poeder uit hun hokken te voorschijn. Nadat ook boer Talsma van het erf was gejaagd, begon het geboefte rugzakken en plunjezakken te vullen.

De vrachtauto's werden volgestouwd met alle mogelijke gebruiksartikelen en geroofde spullen.... Met vuurrode verf werden de daken der trucks geverfd, zodat die eruit zagen als hospitaalwagens, van een rood kruis voorzien. De schatkisten waren de vorige nacht in duisternis en mist veilig opgeborgen op verschillende plaatsen binnen een gelijkzijdige driehoek. De lijnen van die driehoek hadden raakpunten bij het bunkerdorp, de rechte weg door de Banckspolder en de vlierbossen van de Kobbeduinen.

Een onafzienbare vlakte met schitterende mospartijen, braamvelden, duindoornvalleien en diep slenken.

Een betere schuilplaats was ondenkbaar. De SS-ers wisten maar al te goed, dat zij bij aankomst in Borkum wantrouwend zouden worden bekeken en zeer waarschijnlijk door hun eigen soortgenoten zouden worden gefouilleerd. Dieven onder elkaar.

Taeke Holwerda kon zijn ogen niet geloven toen hij om twaalf uur die nacht door het zolderraampje de maanlichte nacht intuurde en zag hoe een colonne van drie auto's het erf afreed, waarna de twintig SS-ers gepakt en gezakt en zo stil mogelijk over de Reddingsweg in de richting van de Noordzee slopen.

Net voor de maan zich terugtrok achter een donker gordijn van wolkenflarden, zag Taeke dat de voorste SS-ers handgranaten tussen hun gordels hadden. Eenzelfde manouvre had op de 'Hoeve' van Willem Visser plaats. Daar had niemand iets van gemerkt.

Taeke Holwerda had zijn vrouw wakker gemaakt en samen gingen zij bij het licht van een stallamp op verkenning uit. Zij troffen in de hooivakken een onbeschrijfelijke chaos aan van wapens, etenswaren en halfvolle munitiekisten. Twee ratten deden zich tegoed aan een stuk koud varkensvlees in een pan op de stenen vloer.

'Ongedierte trekt ongedierte aan,' zei Holwerda tegen zijn verbijsterde vrouw en verjoeg de langstaarten met een leeg blinkje.

'Dat wordt grote schoonmaak straks Tjetske.... Ik zal meteen in het dorp rattengif zien te krijgen'. De enige eilander die getuige was van de smadelijke terugkeer van de SS-ers, na de mislukte poging om via het strand van Schiermonnik­oog naar Borkum te ontkomen, was boer Talsma.

Toen hij in de vroege ochtend van de tiende mei 1945 naar zijn boerderij fietste, zag hij ineens vijf vrachtauto's vanachter de Kooiduinen opdoemen. Drie kerels met lange leren jassen aan, sprongen uit de cabine van de voorste auto en liepen met getrokken pistolen op Talsma toe. 'Hände hoch.... Hände hoch,' brulde één van hen. 'Ach das bist Du, der Bauer.... geh weiter und halt's Maul.'

82

Yde Talsma had ogenblikkelijk aangevoeld, dat één verkeerde beweging fataal zou zijn geweest en hij stond stokstijf naast zijn fiets. 'Marsch... marsch du Asch....' Eén van de onverlaten gaf de boer een stomp in de rug en zonder een kik te geven, liep deze met opgeheven hoofd naar een groepje koeien, dat zich bij het melkmuurtje had opgestteld.

Pas toen de motoren der trucks waren verstomd, hoorde Talsma de SS-ers onder elkaar met teleurgestelde stemmen praten. Hij kon de op ruwe toon gevoerde conversatie goed verstaan.

'Sau Boot.... Sau Insel.... Sau Alles hier.... Sau Holländer.... Sau.... Sau.... Sau.' Eén van de Nederlandse SS-ers zei hardop tegen de andere landverraders: 'Die Duitsers hebben weinig verstand van eb en vloed en van doodtij; wie stuurt nu ook bij laag water een kotter tussen twee banken door. Dat kreng moest wel stranden. Daar staan we dan weer in deze rotstal, op dit vervloekte eiland.... we komen niet meer uit de fuik jongens.'

Yde Talsma richtte zich even op en zag hoe de soldatenmeiden hun loodzware koffers uit de auto's sjorden en deze zonder hulp van de kerels om hen heen, de trap opsjouw

den. Het kefferige hondje van 'Gräfin Eva' kreeg een paar fikse trappen na en jankend van ellende zocht het dier bescherming bij zijn bazin, die een liederlijke verwensing uit haar 'lieve mondje' liet ontsnappen. Pas tegen half negen werd de dichte mei-nevel door een opstekende westenwind verdreven en toen Talsma zijn melkkannetje met romige melk vuld, zag hij de SS-ers Schaap, Krikke en Harms naar buiten komen. Schaap droeg een kleine radio, waaruit fanfaremuziek schalde. Het trio dat als moordenaarstuig bekend stond, schaarde zich nieuwsgierig rond het toestel. Opeens werd de muziek afgebroken en Yde hoorde:'U luistert naar een uitzending uit bevrijd Nederland. Alle Duitse strijdkrachten in noord-west Europa hebben zich overgegeven. Ook de bezettingsmacht in Nederland heeft de onvoorwaardelijke capitulatie volledig ten overstaan van de bevelhebber van het eerste Canadese legerkorps generaal Foulkes in bijzijn van Prins Bernhard als commandant van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten....

De veel geplaagde en vernederde boer Talsma schoot vol van emotie. Hij wist zijn tranen te bedwingen, maar ook zijn uitbundige blijdschap, want Talsma begreep dat Schiermonnikoog nog pijnlijke verrassingen te wachten stond, met de nog niet verdreven moordenaars.

83

Plechtigheid op Vredenhof in 1943

84