EPILOOG 5
uitroeiing van miljoenen mensen, de totale verarming en de sociale achteruitgang in vrijwel heel Europa, die de oorlogsgeneratie meemaakte, spreken het nieuwe opgroeiende geslacht nauwelijks aan. En dat is maar goed ook, want de jeugd moet niet worden belast met de trauma's van de ouderen. Zij heeft recht op een blanco lei om mee te starten.
Later komen ook zij er nog wel achter, dat zij dezelfde fouten en tekortkomingen begaan als de ouderen. Beginnen met een somber en uitzichtloos toekomstbeeld is funest voor de jongeren, die de oorlogsgeschiedenis uitsluitend uit boekjes en van de televisie kennen. Een vaak verdraaid en verwrongen beeld overigens.
Het beproefde gezegde: 'De tijd heelt alle wonden', lag na 1945 velen in de mond bestorven. Men wilde van de oorlogslittekens af.... men wilde vooruitzien en niet neerzitten bij de pakken van een ontredderde wereld.
'De jeugd heeft de toekomst.... hiep.... hiep.... hoera! Nooit meer een oorlog.... op naar de totale vrede en eensgezindheid onder de volkeren.'
Leuzen en slagzinnen voor het opgroeiende volk in een snel veranderende maatschappij.
Ook op Schiermonnikoog draaien de vuurtorenlichten en de toeristenkermis weer vrolijk in het rond. De vurige stralen streelden met hun toppen ook over Vredenhof, waar een schier bovenaardse stilte nimmer werd verstoord. Het leven "van alle eilanddagen stond in het teken van welvaart en natuurbeleven. Het smalle bospad naar de intieme dodenakker in het Groene Glop was in de loop der jaren uitgesleten tot een grillig karrespoor. Bij de kruising van de Reddingsweg en het dunne konijnenpaadje was een onopvallende wegwijzer verrezen, die in de richting van Vredenhof wees.... Dit met heesters en bomen welig omzoomde kerkhof, dat sedert het 'vertrek' van de Fransen weer plaats bood aan nieuwelingen. Maar drenkelingen bleven gelukkig nog uit.
De naweeën van de oorlog waren uitgewerkt, de zee gaf geen menselijke prooi meer prijs. Het leek of de tijd alle wonden had hersteld. Vredenhof was bezig historie te worden. Langs het met berken geëscorteerde kronkelige pad komen velen bij het kobaltblauwe smeedijzeren hek terecht, dat toegang geeft tot de overgebleven graven van naamlozen en bekenden.
Tot op een kwade dag opeens weer het volle licht van de publiciteit op Vredenhof viel. Vandalen, grafbandieten hadden, gedekt door het isolement van de dodenakker, enkele naamlozen van hun laatste rust beroofd, door de bordjes boven hun graven te stelen.
121
Uit winstbejag, vernielzucht of uit een beklagenswaardige souvenirshartstocht? De zoeklichten van de publiciteit gaven deze rouwdag een vals licht. Medegevoel, woede en ergernis wisselden elkaar af over die godslasterende schennis. Wonden uit het verleden werden opengehaald en vader tijd moest alle zeilen bijzetten om alles te doen vergeten en weer glad te strijken.
De tijd kan veel, maar soms zijn wonden zo diep, dat ze nooit meer kunnen helen....
Afstand en begrip tijd telden niet voor de eenzame Weense Frau Christine Böhm, die op 18 augustus 1952 een brief schreef aan het gemeentebestuur van Schiermonnikoog:
'Geachte heren,
lk ben de moeder van Heinrich Böhm, die al tweeëndertig jaar op uw eiland begraven ligt. Pas verleden maand heb ik vernomen, dat mijn diep-betreurde jongen, die nooit uit de Eerste Wereldoorlog is teruggekeerd, op Schiermonnikoog ligt begraven. lk snak naar inlichtingen of die mededeling juist is. Wilt u zo vriendelijk zijn mij dat te willen berichten? Hoewel ik invalide ben en ver over de tachtig jaar, zal ik na bevestiging van mijn vermoedens, het graf van Heinrich willen bezoeken. Heinrich was negentien jaar toen hij in den vreemde stierf en op uw eiland aanspoelde.'
De moeder van Heinrich Böhm kreeg van de ambtenaar van de burgerlijke stand van Schiermonnikoog per omgaande antwoord. In sympathieke en deelnemende bewoordingen schreef hij naar Wenen, dat een zekere Heinrich Böhm op 13 juli 1920 in graf nummer negen zijn laatste rustplaats had gevonden.
Kort na de ontvangst van deze brief is Frau Böhm gestorven. De dood heeft haar met haar zoon verenigd.
De tijd heelt niet alle wonden....
Op 17 augustus 1955 bracht de veertienjarige Gladys Ireson een bezoek aan het eiland. Zij werd geboren nadat haar vader sergeant F.Ireson, afkomstig uit Lutton in Engeland, boven Schiermonnikoog werd neergeschoten en aldaar op 29 juni 1941 begraven werd. Drie dagen achtereen ging Gladys naar Vredenhof om urenlang te mediteren voor graf nummer 56, waar haar onbekende vader ter aarde was besteld. Glady's tranen van verdriet druppelden op de grafrand.
De tijd heelt niet alle wonden....
Op 6 januari 1958 bereikte de burgemeester van Schiermonnikoog het schriftelijk verzoek van een man uit Winnipeg in Canada om tegen betaling een foto te krijgen van een op Vredenhof begraven (unknown) onbekende soldaat in graf nummer zestig.
De fotograaf van het eiland wilde persé geen honorarium voor de foto op briefkaartformaat, welke per luchtpost naar Winnipeg werd verzonden....
122
De tijd heel niet alle wonden....
Op 4 juli 1963 stond de zon hoog aan de hemel toen omstreeks half vier een bejaarde man aanklopte op de buitendeur van de gemeentesecretarie van Schiermonnikoog. Het Witte Huis, zoals de eilanders het genoeglijke raadhuis in de lommer van hoog opgewassen iepebomen noemen, was 's middags voor het publiek gesloten. Maar omdat hij de persoon niet kende, maakte de dienstdoende ambtenaar, Herman Visser de deur open.
'Mijn naam is Matthews. Ik kom uit Christchurch in Nieuw-Zeeland om het graf van mijn enig kind, mijn zoon Oswald Arthur, te bezoeken,' zei mr. Matthews met vermoeide stem.
'Komt u binnen, u heeft een hele reis achter de rug. Dat is u aan te zien.... uit Nieuw-Zeeland, zei u? That's a long way, sir. Wilt u wat fris drinken?'
'Ja, het was een hele tocht, een wereldreis mag ik wel zeggen. Ik ben via Australië, Hawaii, Amerika en Schotland hierheen gevlogen. Ik was zesendertig uur onderweg. Ik had de vliegreis samen met mijn vrouw willen maken, we hadden er lang voor gespaard, you see.... en de buurt had ons geholpen door de opbrengst van kienavondjes voor deze pelgrimstocht te bestemmen. Maar toen het eindelijk zover was, stierf mijn vrouw plotseling en nu ben ik maar alleen gekomen om Oswald Arthur goeiendag te zeggen. Ik heb haar zilvervos ook nog te gelde gemaakt om deze vliegtocht te kunnen betalen.'
De oude man haalde bij die woorden met beverige handen een document te voorschijn, dat hij aan de totaal verbouwereerde ambtenaar gaf. Herman Visser las met halfluide stem: 'Pilot Sergeant Oswald Arthur Matthews (R.N.Z.A.F.) nr. 391842, keerde niet terug van een missie boven Duitsland op 7 juli 1941. Zijn stoffelijk overschot spoelde op 9 augustus op het eiland Schiermonnikoog aan. Volgens de verkregen gegevens ligt O.A. Matthews op het oorlogsheldenkerkhof Vredenhof aldaar begraven.'
123
Nog diezelfde middag bracht Herman Visser zijn verre gast naar Vredenhof waar hij diep onder de indruk kwam van de wijze waarop de oude man, met gebroken stem van verdriet, sprak met zijn zoon en hem de groeten overbracht van 'Your lovely mother'.
Eén dag slechts bleef vader Matthews op Schiermonnikoog, maar de drieëntachtigjarige kwam ook in 1964 en 1968 terug. Tot driemaal toe vloog hij de aarbol rond om even met Oswald Arthur te praten.
'Hij was maar net twintig jaar, mr. Visser, toen hij voorgoed van ons heenging....'
Nadien is mr. Matthews niet meer teruggekomen. Pas na de dood was de diepe wond in het hart van deze Nieuw-Zeelandse vader waarschijnlijk geheeld....
124