گوتار

لاڤ و نفرین

لاڤ : داخازە ، خوزیە ، گازیە ، هاوارە

 ئەو لاڤ ژلایێ مروڤی ڤە بیت  ئو ب ئاخفتنا مروڤی بیت

لاڤ د هێتە کرن ژلایێ نزم بو یێ بلند ب رەنگەکێ خو شکاندی ومەلیل 

لاڤا عەبدی ژ خودێ ئەوە جاڤ دێریێ و هاریکاریێ د گەل ب کەت

دو رەنگێت د لاڤا یێ دهەین :

لاڤا خێرێ وباشیێ وچاکیێ وقەنجیێ 

لاڤا خرابیێ لسەر زورداری وزوردەستی وبێدادی ونەگوهداری

 چ تشت ژ لاڤێ بەرز و بلند تر نینن ل نک خودێ 

لاڤ کارەکێ عبادەتی یە. خودێ مەزن د بێژیت:

( وقال ربكم ادعوني أستجب لكم ) 

خودێ مەزن دبێژیت: داخاز ولاڤا ژ من بکەن دێ بو هەوە ب جهئینم.  

  د زمانێ مەیێ کوردیدا ئەڤ هەردو جورێت لاڤا مە یێ  

ب کار  ئینای ب شێوەکێ بەرفرەهو رەوان. هندی لاڤا ئێکێ ئەوا 

خێرێ یە گەلەک  رەنگ و جورێت هەین ئو گەلەک چق ژێ د چن. بەلێ یا دووێ ب کوردی ئەم دبێژینێ ( نفرین ) مەبست ژێ ئەوە خودێ زورداری بشکێنیت وخودانێ لاڤێ یێ ل هیڤیێ بگەهیتە ماڤێ خو.  

   لاڤێت باش

    بو نمونە ئەڤە چەند لاڤێت خێرینە:

-خودێ ژ تە رازیبیت.

-عەمر درێژبی.

-خودێ تە ب هێلیت.

-سەرکەفتی بی.

-نە کەڤیە چ تەنگاڤی یا.

-پاراستی بی ژ بەلا.

-وەغەرا تە یا خێرێ بیت. 

-سەرفەرازبی دکارێ خودا.

-خودێ دگەل تە بیت.

       نفرینێ پتر ژلاڤێ جهێ خو یێ کری د زمانێ کوردی دا چنکیمللەتێ کورد ژ هەمی مللەتێت دی زورداری بترتر یا کەتیە سەر، ژ بەر  ڤێ چەندێ ئەم د بینین زمانێ مە یێ پرە ژ نفرینا و ب گەلەک رەنگ و جورا یا هاتیە دارژتن. زمانی مە مفایەکێ باش یێ ژێ وەرگرتی. ژ بەر ڤێ ئەگەرێ  ئەز دێ گەلەک نمونا دەمە بەر چاڤکرن دا سود ژێ بهێتە وەلگرتن.  

 نفرین 

نفرین د هیتە لێ کرن بو هەمی کەسا ، خودانێ نفرینێ ژێ دشێت ل خو بکەت.

ئەڤ نفرینە نمونەکە :

ئاڤ تە ببەت 

ئاڤ من ببەت

ئاڤ وێ ببەت

ئاڤ وی ببەت

ئاڤ هەوە ببەت

ئاڤ مە ببەت

ئاڤ وان ببەت

 ئەڤە رستەکا رەنگ و رەنگە ژ نفرینا ، لڤێرێ ئەز دێ هەمیا دەمە پالێ مروڤێ بەرامبەر:

 ئاڤا زه‌ر کەتیە جانێ ته‌

 ئاڤا ڕه‌ش کەتیە د چاڤێ ته‌ دا ‌

 ئاگر ب مالا بابێ تە که‌تیۆ

 ئاگرب مالا ته‌بکه‌ڤیت

ئاگر بەر بیتە مالا تە

 ئاگر ب تە که‌تییۆ

 ئاگر ب ته‌ که‌ڤه یێت

ئەزمانێ تە ژ گلالیژکێ ب دەرکەڤیت‌

 به‌ختێ ته‌ ڕه‌ش بیت

 برویسی بته‌ که‌ڤیت

 باڤا سور ته‌ بگریت

پشتا تە بشکیت

تو نە مینی

دەڤێ تە شەقبیت 

خودێ تە ب کوژیت

جەگه‌را ته‌ کون بیت

دەهبەک تە بخوت

جەگه‌را ته‌ پرت پرت بیت‌

جەرگێ ته‌ ژده‌ڤێ ته‌ دەرکەڤیت

چاڤێ ته‌ ل ده‌رابیت

جەرگ تە بسوژیت

چوون هه‌بیت‌، هاتنا ته‌ نه‌بیت

بچی نەهێیە ڤە‌ 

بچیکی نە کەیە د کوشا خودا

 بچی سەر ئاڤێ ئاڤ ل تە هشک بیت

دل وهناڤێن ته‌ ژ ده‌ڤێ ته‌ دەرکەڤیت

ده‌ردێ بێ ده‌رمان بکه‌ڤتە جانێ ته‌

  ده‌ردێ حەفتێ تو گرتیو

ده‌ردێ بێ ده‌رمان تو گرتی یو

عەمرێ تە نە مینیت

کولی تە ب خون  

تو گوڕی وی ببی

هەستیێ ته‌ بشکێت

ژانا زراڤ تە ب گریت

کولا حه‌له‌بێ تە ب گریت

  کولا سالێ تە بگریت

که‌ڤر و بەر ل ته‌ بارن  

کورە بی ژ هەردو چاڤا

حوتم بی ، کورەبی

توبا خودێ ب تەکەتیو

سەێێ هار ته‌ بگریت‌

لاوۆ تو خێرێ بکەی تو قه ت‌ نه‌بینی

مارێ ڕه‌ش ب ته‌ ڤه‌ده‌ ت

ژنێ د بەر خودا نە نڤینی

دیوارەک سەر تە دا ب هێت

دەڤێ تە ب چیتە پاتکێ   

نە گەهیە ئێڤاری

هندی بکەی تێر نەخوی

مالا بابێ ته‌ خراب ببیت

مرادا ته‌ حاسل نەبیت

مالا ته‌ هه‌ره‌ به‌ر میراتێ بیت  

مالا ته‌ بسوژیت‌

مالا بابێ ته‌ بسوژیت‌

مالا ته‌ نه‌ ئاڤا

مریێ ته‌ ل ئه‌ردێ بمینت‌

مالا ته‌ وێران ببیت‌  

١ /٨ /٢٠١٦ دهوک

قویناغێت ژیێ مروڤی

          بەری زاروک ب هێتە سەر دونیایێ وژیانێ ببینیت دبێژنێ قویناغا دوگیانیێ، زاروکێ د زکی ماکا خو دا بچیکێ زکماکە. رەوشتا وی هەمی دکەفتە سەر ماکێ ژ هەمی ئالاڤە حەتا خودێ دەت.

قویناغا ئێکێ: ( بەچک شیر،شیر خور، چاڤدان ) دەست پێدکەت ژ بونا بچیکی حەتا دەمێ سێ سالیێ. رەوشتا بچیکێ ساڤایە ، کارێ وی پتر گریە.

قویناغا دووێ: ( زاروکیا ئێکێ ) دەست پێدکەت ژ سیێ حەتا پێنجێ. ل ڤی دەمی زاروک  خەلەتیێ ژراستیێ د بەتە دەر، دیاردبیت یێ توریە ، رەوشتا خو ئاشکاردکەت بگریێ و بدرەوا ئوب شیماتیێ.

قویناغا سیێ: ( زاروکیا دووێ یا درەنگ ) دەست پێدکەت ژ شەشێ حەتا دوانزدێ. قویناغا خاندنێ یە، رەوشتا بچیکی خوڤیکە وداخازکەرە.

قویناغا چارێ: ( سنێلی ) دەست پێدکەت ژ دوانزدێ حەتا بیست وئێکێ. ئیزاترین قویناغا د ژیانێدا، گوهورینەکا مەزن د کەفتە تێدا ژ ئالێ هزر وبیرا ڤە ئو ژ ئالێ بەهشەتی ڤە (فزیولوجی). رەوشتا وی نەیا موکمە یێ ب کرب وکینە یێ ڤەدەرە دڤێت یێ سەر بخو بیت ژ مالێ.

قویناغا پێنجێ: ( کاملان وگەهشتن) دەست پێدکەت ژ بیست وئێکێ حەتا سیهێ. لڤێرێ قویناغا جحێلیێ دەست پێدکەت پشتی سنێلیێ. رەوشتا وی پێشە روژا وییە ، چ ژئالێ کاری یان هەڤژینیێ ڤە. دڤێ قویناغێدا هندەک ئاستەنگ وئاریش د کەڤنە درێکا ویدا.  

قویناغا شەشێ: ( گەنجاتی، تولازی، قەرتە زەلامی ،مێرینی) . دەست پێدکەت ژ سیهو ئێکێ حەتا چلێ. رەوشتا وی دگەهتە پینگاڤێت بلند د ژیانێدا، یێ پر مەژییە خو ل بەر ئاریش وتارێتا دگرت ، بزاڤێت دکەت خو هەولدەت بو سەرکەفتنێ.

قویناغا حەفتێ: ( پیراتی ، دانگ عمر) دەست پێدکەت ژ چلێ حەتا شێستێ. دەمێ خانەشینیێە. رەوشتا وی کێم زاخی وبزاڤە، ژ گەلەک لایێت ژیانی ڤە.

قویناغا هەشتێ : ( پیرەکالیا زوی ) دەست پێدکەت ژ شێستێ حەتا حەفتێ. رەوشتا وی هەرێ ڤەدەرە، کێم ژمالێ دەردکەڤیت. کێم هەڤالە ژ بەر مرنا وان. داخازێت وی دهێنە کرن ژرەخێ کەس وکاراڤە دمالێدا.

قویناغا نەهێ: ( قویناغا کالیێ یە) دەست پێدکەت ژ هەفتێ حەتا هەشتێ. قویناغا ئەختیاریێ ونەچاریێ یە. رەوشتا وی ئێش ونساخی یە ژ هەمی رەنگ وجورا. کارێت وی د هینە چارەسەرکرن ژرەخێ مروڤێت وی ڤە.

قویناغا دەهێ: ( داکەتن ، باب کالیا داکەتی) دەست پێدکەت ژ هەشتێ وێڤە. رەوشتا وی ڤە دگێرێت ل نک بچیکاتیێ ڤە ، نەشێت ب لوکوزیت ، یێ بێ هش وسەودایە د مینیت ل هیڤیا مرنێ.

٢٤ /٨ /٢٠١٦ دهوک - ئەحمەد عەلی

      پەیڤێت کوردی دزمانێ عەرەبیدا:

            زمانێ عەرەبی یێ پرە ژپەیڤ وبێژێت بیانی، ئەویت بێژنێ قەردارکی ئەوێت جهێ خو کری دزامنیدا وەک ستاندن ئو بوینە موعەرب کری ( المعرب ). دکەڤندا زورربەی وان پەیڤان یێت هاتینە وەرگرتن ژزمانێ ئیرانی. ئو چنکی زمانێ مە یێ کوردی ژ مالبەتا زمانێت هندو ئورپی یە ئو بەشەکە ژ زمانێت هندو ئیرانی، من دڤێ فەرهەنگوکا ژیێریدا ئەو پەیڤێت دهاتن دپەرتوکا زمانزانێ بەرێز ئەدی شیری( پەرتوکا پەیڤێت فارسی یێت موعەرەب ). من ئەو پەڤێت ب ناڤ هاتن بن زمانێ کوردی یان ئەوێت وەکی ئێک دناڤ بەرا هەردو زمانادا دجانە بەنکرین، ل هندە جها گوهورین، زیدەکرن، رونکرن وشروڤەکرن ل جهێت پێدڤی دا رەنگێ پێنوسا کوردییا نوی وەرگیت. ئەڤ کارێ ئەڤ زانا پێرابوی جهێ گرنگیێ یە وشانازیا مە هەمی کوردایە. چنکی راستی ودرستی وئەمانەتا زانستی یا دیارکری دڤێ پەرتوکێ دا. ئو ل ڤێرێ ژی ئەم دەیدارین بو زمانێ عەرەبی بو وان پەڤێت قەرکرین ژمە ئو نوکە ئەم وان پەیڤان ڤەدگێرین بو ناڤ زمانێ مە یێ کوردی کو نەهێلایە ئەو ب هێنە بەرزەکرن.

       ئەڤە نە زوربەی وان پەیڤێت وەرگرتی وقەردار ژکوردی بو زمانێ عەرەبی ئەوێت دهاتن دڤێ فەرهەنگێدا. من ئەو پەیڤێت کوردی بەرچاڤ کرن دگەل رامانا وان ب عەرەبیا رەوان ئو دگەل رونکرن وزێدەکرن ب زمانێ کوردی ل وان جهێت پێدڤی.

        چو سەر: جسر- مكان عبور الماء

        ‌‌‌ئاڤرێژ: ابريق- سكب الماء

        سور روژ :سراج- الشمس الساطعة

        مزگەفت : نمازکەت : مسجد- مكان الصلاة

        گوناه : جناح – أثم - خطيئة

        مژێ کەت : مشكاة - مصباح

       ژێ کەت : زكاة – نماء- كثرة- زيادة

       جەهنەم : گونەهە : جهنم – مكان الآثام والخطايا

       گوڵ هنار : جلّنار- ورد الرمان

       سەر ئاڤ : سراب- ما يرى من بعيد في واضحة النهار وكأنها ماء

       جان دەر : جند- جند درمة – من يقدم روحه في المعركة

        وژدان : هشدان : وجدان- الضمير

        قەلات: کەلات : قلعة

        کندیل : کون دکێل: قنديل - مصباح

       پڕزاخ : برزيخ- الممتلئ بالنشاط  

        بلویرڤان : بهلول – الضحاك- الذي يعزف على آلة الطرب

        پێلڤان: پێ لڤین : البهلوان- الشخص الذي يلعب ويتحرك فوق الحبل

        چنین : جنى وقطف الثمار

        جەمباز: جهبز- الدهباز- العارف الناقد المتميز الجيد

        گورا پێ : جورب لفافة الرجل

       خوشاڤ : خوش ئاڤ : خشاف - الزبيب ونحوه المنقع في الماء

        خوین دەر : خَنجر-  سكين كبير

        دەربەند : دربند غلق الشيئ او المضيق

        دەرڤێش: دەرڤەچو : درويش- الراهب المتعبد

       دوژمن: دژێ من : دوشمان- العدو

       زوری : زور- شهادة الزور

       سیهە : ساية - الظل والحماية

       سەگر : ساجور- مسك او حجز الكلب

        سارد ئاڤ : سرداب سەرداب  بناء تحت الأرض يوضع فيه الماء ليبرد

       شوینپێک : شین پێک : سُنْبك حفرطرف الحافر او رجل الدواب

       سەردان: سندان - آلة الحداد

        شەڤکور: شەڤ کیر:  شَبْكَرة-  تعطل قدرة البصر ليلا

        شەوتی: الشواظ - لهب لا دخان فيه

        چوڵ : شوْلة - الصحراء المقفرة

        سێریج : سەهریج : صاروج - الحوض

        سەرد : الصَرْد - البرد

         چەرم : صُرم - الجلد

         تەنگ : ضَنْك - الضيق والضعف في الجسم والرأي والنفس

        تەڕز:  الطَرْز- الهيئة ,الشكل

       تازە : طازج – الطري أو الجديد

        تاخ : طاق - ما عطف من الأبنية أوالمحلة

       گەردەن : قرک :  قَرْد - العنق

       کورتەک : قرْطق- قباء ذو طاق واحد, فستان كوردي

        کاروان : قيروان – کاربان- مجموعة من الخيل, القافلة

         کاغەز : كاغد - الورق

        گوزک : كوز-  اناء من فخار له عروة وبلبل

        لەگەن : اللَقن – إناء أو شبه طست

      لورک : لور-  لبن متوسط في الصلابة بين الجبن واللبأ

        لولک : لویلک : اللولب

        مر: مردن : مَرك- الموت

        مژاندن : مزیدەن- مزَّ أي مصَّ

       ماست : ماست - اللبن

       مست : مشْت – الكف او حفنة من باطن اليد

       نەرم : نرْمَق- اللين , الناعم  

        شکەفت: الكهف - المغارة

        شەفەق : الشفق- حُمْرَةٌ تَظْهَرُ في الأفُقِ حيث تغْرب الشمسُ

        بەربیک : بربوك - مرافقة العروس  

     JOBS  کار : المهن :   

      ئەڤ ناڤێت کارا دهێنە ب کارهینان د ناڤ بەرا هەرسێ زماناندا: تورکی، کوردی ئو عەرەبی، براستی زوربەی وان یێ دهاتین ژ زمانێ تورکی، بەلێ بی گومان یێ د ئاکنجی بوین دزمانێ مەدا ب شێوەکێ رەسەن ورەوان. ئەڤ جورە پەیڤە یێت هاتینە لێکدان ژ دوپەیڤا. ئێک پەیڤا سەرەکی یە یا دوەست پێکێ یە ئو واتا وان یان : تشتەکە، جهەکە یان کارەکە. پەیڤا دو (چی )یە واتە وێ د کوردیدا یان: چێدکەت، بێ رادبیت، کاردکەت..). دگەل ڤان پەیڤا مە دکوردیدا پەیڤەکا دی ژی یا هەی بەرامبەرێ وان ئو ئەم هەردوکا بکاردهینن بێ جیوازیەک هەبیت. 

پەیڤ وواتە:

بستانچی: رەزڤان: مروڤەکە کارێ وی سەخبێر وچاڤدانا چەم وبستانایە.

پەنچەرچی: کەسەکە تائرێت کون یێ ترومبێلا چێدکەت.

تویتنچی: ئەڤ مروڤە کارێ وی کرین وفروتنا تویتنێ یە. 

تەنەکچی: کارێ ڤی مروڤی چێکرنا تەنەکا وکارێ وانە. 

تێلچی: ئەڤ مروڤە شولێ تێلادکەت.

جامچی: ئەڤ کەسە بکارێ جام وشویشا رادبیت.

جەمبازچی: کارێ ڤی مروڤی جەمبازی یە دکرین وفروتنێدا.

چایچی: چایێ چێدکەت یان خودانێ چەیخانێ یە.

چەرخەچی: زێرەڤان: ئەڤ مروڤە بکارێ زێرەڤانێ شەڤێ رادبیت. 

چەقماقچی:  کارێ چەقماقا دکەت وچارەسەردکەت.

خانچی: خودانێ خانێ یە کارێ وی چاڤدان وسەخبێرا خانا دەوارا یە.

خزمەچی: خولام: کارێ ڤی کەسی خولامینیا مالانە.

سفرچی: ئەڤ کەسە مروڤە کارێ وی جهبەجهکرنا سفرێت زادی یە.

توبچی: کارێ ڤی لەشکەری توپە یان رادبێت ب چێکرنا وان.

فیتەرچی: کارێ ڤی چێکرنا مەکینا وترومبێلایە.

قەچاغچی: شولێ ڤی کەسی قەچاغی یە.

قەزانچی: ئەڤ توڤە کەس کارێ وی فروتنا قازانایە.

قەلیەچی:ئەڤ کەسە قەلیێ چێدکەت ودفروشیت.

قوندەرچی: پنیدوز: ئەڤ مروڤە قوندەرا چێدکەت و چارەسەردکەت.

قونتەرچی: ئەڤ مروڤە قونتراتا دگریت و پێ رادبیت. 

قەهوەچی: خودانێ قەهوێیە وقەهوێ چێدکەت.

قولچی: زێرەڤان: کارێ ڤی مروڤی زێرەڤانی یە.

کالکچی: كەلاشکەر: ئەڤ کەسە کالکا چێدکەت.

کەبابچی:  ئەڤ مروڤە کەبابا چێدکەت ودفروشیت.

کورکچی: ئەڤ کەسە کورکا چێدکەت ودفروشیت.

گومرکچی:کارێ ڤی مروڤی ل گومرکێ یە.

لەحیمچی:ئەڤ مروڤە بکارێ لەحیمی رادبیت.

لویلیەچی:ئەڤ کەسە لولیێت باسکا وقەلینا چێدکەت ودفروشیت.

موغازچی:کارێ ڤی کەسی یی ل بەر دوکان وموغازا.

نوبەچی: نوبەدار: کارێ ڤی مروڤی نوبەداری یە وزیرەڤانی یە

مۆغازە: مۆغازچی : مغازجي : ئەو کەسە یێ مێز وکۆرسیک وخودیک وکەل وپەلێت مالێ دفوشیت

 عەرەبانە: عەرەبانچی: العربنجي : خودانێ عەرەبانێ یە

تیتن : تیتنچی : قلمجي : تاجر التبغ : ئەو کەسە یێ تیتنێ دکریت ودفروشیت

قوندەرە: قوندرچی : القندرجي : ئەو کەسە یێ قوندەرا چێدکەت

چەرخە : چەرخەچی : جرخجي :حارس ليلي. زێرەڤانێ شەڤی

نوبە: نوبەچی: النوبجي: ئەو کارە یێ نوبە تێدا هەبیت ئانکو ب دۆر

حەمام: حەمامچی: الحمامجي : صاحب الحمام: خودانێ سەر شویێ

فیتەر: فیتەرچی: الفيترجي: ئەو کەسە یێ تورمبێلا چارەسەر دکەت

قەبان: قەبانچی : القبانجي : ئەو کەسە یێ تشتەکی بقەبانێ یان ب کێشەری دکێشیت

کولاڤ : کولاڤچی: كلاوجي: ئەو کەسە یێ کولاڤا چێدکەت یان ئەوێ کولاڤا دکەت سەرێ خەلکی ب فەند وفێلا

توپچی: الطوبجي. جندي المدفعية:  سەربازێ توپێ

ئوتەچی : مروڤەکە یێ جلکا ئوتی دکەت.

هوەنتەچی:ئەڤ مروڤە کارێ وی هوەنتەنە وفەند وفێلن.

سەختەچی:  ئەڤ مروڤە سەختا وتەشقەلا دکەت.

عەرەبەنچی: کارێ ڤی کەسی پالدانا عەربانایە

گولچی:ئەڤ مروڤە ب زێرەڤانیا گولێ رادبیت.

قوسعەچی: ئەڤ کەسە زادی بو هەڤالێت خو د ئینیت.

ئەرزوحالچی: کارێ ڤی مروڤی نڤێسینا ئەرزوحالایە. 

٢٢ / ٨ / ٢٠١٦ دهوک - ئەحمەد عەلی

     هری :  الصوف :  Wool

          هری تشتەکێ سروشتیێ نەرمە، چێدبێت ل سەرچەرمێ پەزی دپارێزیێت ژئەگەرێت دەرڤە ژساروگەرمیێ. 

      ئەڤە هندەک جورێت هریێ نە : هریا حولی ، موهەجەن ، ناڤنجی ، موی درێژ ویێ زڤر بو مەحفیرا.  

  بەرهەفکرنا هریێ دبوریت د ڤان قویناغادا: بڕین ، ژێک جوداکرن ، جور جورکرن ، رێستن و راچاندن.

       گولیێت هریێ چەند رەوشتێت دهەین د سویکا کرین وفروتنێدا وەک: نەرماتی ، درێژی ، بادان ، موکمی ، ژێکێشان ، بوشاتی ، پاقژی ، تەیێسین ، رەنگ و لێکدان.

        قوسین وبڕینا هریێ : هری د هێتە بڕین بمەقەسێت دەستی  یان کارەبێ ، دەمێ بهارێ چنکی یا هوینە یان دەست پێکا هاڤێنێ. پەز نا هیتە قوساندن نە ل گەرمێ ئو نە ل سەرمایێ ژ بەر گەلەک ئەگەرا، ئەڤ کارە د هێتە کرن سالێ جارەکێ ئول هندەک دەڤەرا سالێ دو جارا.

         پاقژکرنا هریێ : ئارمانج ژ پاقژکرنا هریێ ئەوە دا یا درست بیت بو چیکرنێ ژڤان تشتێت ژێرێ وەک : خوها پەزی ، ستریا، قرشا، گلێشی، ئاخێ ، توزێ وپیساتیێ. شوشتن د هێتە کرن ب سابینێ وشامپویێ. پشتی هنگێ دهێتە شەکرن ورستن ئو دکەنە بەندک ئەو بەندک دبنە: دەسبلینک، چانتک، گیفک ، پارزینک، شەملک، بالیفک، مەحفیرک، لحێفک، جلک، دوشەک ، شەپک ، شەل ، کولاڤ، مێزەر، دوخین، گورە ، ساق، شال، قەیتان، دەست گورک.

هریا شویشتی وپاقژ دبتە تەحتی، کەپەن، چوخ، قاپیت ئوهندەک تشتێت دی.

مویێت بزنا د بنە پەنگ ، تەنگ ،کوین ، وەریس ، تێر ، خرار ، جوهال ئوهندەک تشتێت دی.

٢٧ / ٨ / ٢٠١٦ دهوک

نان ونان پەحتن:

        نان ل دەست پێکا ژیانێ حەتا نوکە ئێکەمین تشتێ خارنێ یە ل هەمی جیهانی، بنگەهکێ سەرەکی یە دگەل سفرا خارنێ ئو ب چ رەنگا ئەم نە شێین ژێ بێ باربن. هەر مللەتەک ب رەنگەکێ جودا وجێواز ژ یێ دی نانی چێ دکەت ودپێژێت. دهێتە چێکرن ژگەنم ودانا برەنگەکێ بەر فرەهو مشە ئو هندەک چێدکەن ژ جەهی وگەنم شامی. 

     ل نک مە کوردا نانێ تەنک ودورک دهێتە پەحتن بارا پتر ب ئاگرێ دارا د کوچکادا ب سێلێ ئو ب خانک وتیروکا. هندەک پرەمیزێ گازێ یان یی غازێ د کارد هینن بو ڤێ چەندێ. ئو هندەک سەوکێت نانی د پێژن ب تەنیرێ ئو ب هندەک رەنگێت دی. 

     ئەڤە چەند ناڤێت پەیڤانە ئەوێت د گەل نان پەحتنێ د هێن د کەڤندا ئو حەتا نوکە ل مالا. هەر پەیڤەکێ من رستەکا بو ئینای یان ژی گوتنەک بو نمونە دا جهێ سودێ بیت.

    پەیڤێت دگەل نانی د هێن  

پەیڤ                    رستەک یان گوتنەک

نان                   نانێ خو بخو بئاڤێ مننەتا خەلکی بهاڤێ

نانپێژ                نانی ب دەف نانپێژێ بلا نیڤەکێ بخوت

نان وەرگێر         نان وەرگێر ژنە یان مێرە  

نان پەحتن           نان پەحتن خوش کارە

نانخور               تو نانخورکێ سفر درینی

نانفروش             بابێ وی نانفروشە

ناندان                ناندان چاکییە وقەنجی یە

نانێخێرێ            دوهی مە نانێخێرێ دا فەقیرا

ناندەهی              ناندەهی ژ هەمی کەسا ناهێت

نانەکەرا              جهێ نە نانەکەرا ل ڤێرێ نینە

نانو زک              ئەزێ کاردکەم  ب نانوزک

نانێ رەق              ئەڤی نانێ رەق ب رەشینە

نانێ تەنک            نانێ تەنک گەلەکێ خوشە

نانێ هشک           هندەک نانێ هشک بو مە بینە

نانێ قەلیای           ئەو گەلەک حەژ نانێ قەلیای دکەت

نانێ سوتی            ئەز ناخوم ئەڤی نانێ سوتی

نانێ شەوتی           ئەڤ نانێ شەوتی ناهێت خوارن

نانێ کوزری         کی دێ خوت ئەڤی نانێکوزری

نانێ دوهندای     هەمی گاڤا نانێ دوهندای ب دەست تە ناکەڤیت  

نوریانانی          ئەو هەرو نوریانانی دخوت

 پرتێت نانی       ئەز چ لڤان پرتێت نانی بکەم  

چنیکێت نانی      ئەو یێ ل بەر چنیکێت نانێ خەلکی مازن بوی   

بەرمایێت نانی    ڤان بەرمایێت نانی بدە دەوارا

قەدێت نانی        ڤان قەدێت نانی پاڤە ل بەر سەی    

نازکەنان           ئەز حە ژ نازکەنانێ دکەم

سەوکا قورادێ     سەوکا قورادێ ب دەن بێ مرادێ

سەوکا پەنیری     سەوکا پەنیری خارنا میری

سەوکا گژنیژا     سەوکا گژنیژا یا ب تامە 

ئار               هەر وەکی ئارێ ب دوریێ دا کری

هەڤێر            ئەڤ هەڤیرە دێ هێشتا ئاڤێ ڤەخوت

گرک            هەمی گرکا چێکە تەمەت ئێک

گڤشک           بلا هەڤیری بکەمە گڤشک

هەڤیرترش    هندەک هەڤیرترشی بو من بینە

هەفکوینک    پیچەکا ئاری بکە هەفکوینکی

خانک         هەرە خانکی بو من بینە

سێل            تو وەکی نانێ سێلێی

تیروک         تیروکا خو بلندکە کتکا دز دێ خو هاڤیت

کوچک         کوچکێ خو ل چ عەردا رەش ناکەن

گیزک           بو من گیزکێ ئاگری بینە

 نان وەرگێرک     ئەڤ نان وەرگێرکە نەیا خوشە     

تەستا هەڤیری      هەرە ئاری بکە تەستا هەڤیری      

پرەمیز             پرەمیزی خوشکە دا نانی پێژین

ترار               ترارێ ئاڤێ دانە دەف من

لەگەن             کانێ یە لەگەنا مازن

بێژنکا ئاری      بێژنکا ئاری بو من بینن    

گلدکا نانی        هەوە دانایە کیری گلدکا نانی        

زلینکا نانی      هەرە زلینکا نانی بینە      

بەردەستک       ڤێ بەردەستکێ بشو باش

گودادک          ئەڤێ گودادکێ دانە بن خو

سێلا شاریای    وەرە نانی پێژە سێلا شاریای    

هلما ئاگری     هلما ئاگری خو ل ناڤ چاڤێت مندا   

خولیا کوچکی   تو خولیا کوچکیێ   

دکێل              چ ئاگر د بێ دکێل نینن

تەنی              تو د بێژی تەنیا سێلێ یە

تەمەدی           ئاگر تەمری ڤێجا بو تەمەدی 

        پەیڤێت تورکی د زمانێ کوردیدا

          زمانێ کوردی زور پەیڤ یێت وەرگرتن ژ زمانێ تورکی یان بدرەستی بێ گوهورین وەک (ئودە ، بوخچە، فەرمان، هوەنتە، تەخت...) یان هندەک گوهورین یا کەفتی یە تێدا وەک (طازە ، تازە ، عنبر ،عومبار، کندرە ،قوندەرە ،قازمە ،قەزمە....). هەر وەسا دگەل ڤان پەیڤێت بیانی مە گەلەک جارا یا کوردی یا هەی ل جهێ وێ ئو ئەم هەردوکا بکار دهینن بێ جوداهی هەر وەکی ئێک واتە وەک ( ئاشکرا= دیار ، شیشک = بستە ، برنجی= باش ، دغری = دەق بدەق ، خازوق = چیخن ...) یا زمانی دان وستاندنە ژبەرڤێ چەندێ زمان د مینیت ساخ و بەر فرەهو بەر دەوام.

کوردی =  کوردی                                عەرەبی

ئەختيار: پیرەمێر                                العجوز، المسنّ، الشيخ 

ئەدبخانە : جهێ تارەتێ ، جهێ دەست ئاڤێ    مرحاض 

قەزمە : ئامیرەتێ ئەرد کولانێ یە             آلة حفر

هوستا : شارەزا، زانا                           معلم وخبير 

ئاشكرا : دیار ، بەر چاڤ                      بعلانية 

ئوده :   ژور                                    غرفة

قوزی : گوشتێ پەزی یان بەرخا              لحم الحمل

هوەنتە : بێ ئیزا ، توز وبا                    الكسب غير الشرعي

ئويه : کارێ نەخشاندی                        شريط مطرز أو مخرم

ئەيوان : سیڤاندە ، رەواق                      شرفة

پابور:  گەمیا مەزن                            الباخرة أو القطار البخاري 

پاشا  :  پادشا                                  الرئيس وهو لقب رفيع المقام 

پرواز : رەخ ودورێت وێنەی                    إطار الصور 

بەرتيل : پارە دانێت نە د جهدا                الرشوة

برنجی : باش ، قەنج ، چاک                   حسن، جيّد 

بەس : هند ، نە پتر                            فقط

باسترمە : گوشتێ هشکری                    اللحم المجفف 

بوخچە : گلدکا جلکێت بیکی                  صرة ملابس العروسة

بەخشیش: پارە بو شاگردا                     ما يعطيه الزائر للخدم

بەقلاوە : تشتێت شرین                       الحلوى 

بەك: ناڤێ گرنگ وبها                        حكيم، لقب شرف وجاهة

بەلكی: دبیت ،چێدبیت                       للتوقع 

بالتة : وەکی بڤرییە بو قەتکرنا دارا        حديد لشق الخشب 

پەهلوان : مێرین ، قارەمان                 الشجاع، البطل

پیل : پیلە                                     طابع البريد

تیتن :  تیتنا کێشانێ                         ورق الدخان

تەخت : چرپا                                 السرير، مجلس الملوك

تەمبل : بێ کار ، بێ هێز                        كسلان

چارچەف : شەرشەڤ                       غطاء السرير أو الحرام 

گمرك : گومرک                              رسوم بضاعة

کورک : چال ،جهەکێ کویر                  حفرة 

خازوق  : چیخن                         وتد للأعدام.

خانم     : خاتین                          سيدة

خەرپەشة : خیچکرن                    الكتابة غير المقروءة 

خزیندار: دەست گرێ خزینێ           أمين المستودع

دادوک : بنەدار                           مربية                 

دەرازينک : بەردەرگەهە               عتبة الباب

دەستویر : هێلان                         إذن 

دەفتەر : نڤشتوک                        كراسة للبيانات

دوندرمە : تەزیاتی                      حلوى مثلجة

دوغری : دەق بدەق                    المستقيم : صحيح، صادق 

دولاب  : کەنتور                       قطعة أثاث 

رفاندک : دەپەکێ ل دیواری دای     لوح معلق لوضع الأشياء

رەواق  : باسوقە                       قسم من بناء

سەرسەری : بێ کار، بەتال          العاطل عن العمل

ئسكەلە : ئەشقیل ،دەپەکێ درێژە     لوحة خشبية يقف عليها البناؤون

چەنتک : چانتە                        جعبة الصياد أو الراعي 

شوربە  : تشتێ رون                  حساء

شيشک  : بست                       السيخ  

شوشه  : شیشە                        زجاجة

چادر : کوین ، خیڤەت               سرادق , خيمة

ساكو : قاپیت ، چاکێت              الجاكيت

تاپو  : سەنەد                         وثيقة الشراء 

تازه  : نوی ، تەڕ                   طازج , جديد

طرشی :  ترشی                     المخلّل

تەشت : تەست                       صحن كبير للطعام او للماء 

توز  : ئاخا هویر                   غبار 

عنفەرم : پەیڤا پێخوشی یە        عبارة تشجيع

عونبار : عومبار، کاڕ               مخزن  

كفته :   کوتلک                    أكلة معروفة

كەفگير : کەڤگیر                   ملعقة كبيرة ذات ثقوب كمصفاة

كەلەبچة :  بەند ، قەید             قيد

قوندەرە : پێلاڤ                   الحذاء

فانوس : چرا ، فەنەر              مصباح ذو عروة من الأعلى

فەرمان : هاوار ، فەرمان          مرسوم سلطاني

فشەك  : فیشەک                  نوع من البارود

خەززان : تانکی                     الخزّان 

قازان : مەنجەل                    إناء كبير لغي الماء والأشياء

قشلە : جهێ جەندرما             قلاع الجنود أو الشرطة

قەیتان : بەندک ،شلیتە           نوع من الخيوط

كەباب : گوشتێ براژتی          اللحم المشوي 

قاپیت : ساکو                     المعطف

قەنەپە : تەخت، قەنەپە          أريكة

نوبە  : نوبەت ، دورانێ          العمل بالتناوب

نيشان : نیشان ، نیشانی         وسام ، هدية العروس

هاوار : لەشکرێ پێشیێ          جنود الاستطلاع

ياخە   : پشت ستو               رقبة القميص 

ئستمارە : فورمە                  نموذج للتعبئة

باش كاتب : سەر نڤێسەر        رئيس الكتّاب

٢٩ / ٨ /٢٠١٦ دهوک

ناڤ دگەل ژیێ مروڤی

 ناڤێت د هێن بو زاروکی ژ قوناغا بونێ حەتا بەری مرنێ

جنين  : الولد في بطن أمه. بچیکێ دزکێ ماکێدا

 وَلد : الولد ساعة الولادة. پەڤل وژان : زاروک دەمێ بونێ  

رضيع :  الولد ما دام رضيعا. کورکێ ساڤا

صبي  : الولد مادام رضيعاً. کورکێ بەچک شیر یان شیر خور

مَفطوم  :  الصبي الذي قُطع عنه الحليب. بچیکێ شیرڤەکری 

الزاحف : الحبو  الولد حين يحبو ويزحف. بچیکێ سەر چارلەپکا

دَبدَب : الولد حين يحاول أن يخطو أولى خطواته. بچیک دەما رادبیتە سەر پیا ووەستیکی دکەت.

درَجَ:  الصبي إذا دبّ ونما ومشى. بچیک دەما رادبیت سەر پیا یان بسەرپیا دکەڤیت وکارێ رێڤە چونێ دکەت   

طفل: غلام : الصغير من الأولاد. تفال،کچکوک، بچیک، زاروک،عەجیجک

مراهق : الغلام قارب الحُلم. سنێلە ، یێ بەرکەپێ وی هاتی  

شَبْ : شباب دخل في مرحلة الشباب. دەستپێکا جحێلیێ

صَبوَة :  أول الشباب. جحێلی

صبي رَيّان:  الذي فيه قوة وحيوية وهو مكتمل النمو. گەنج 

زلمة :  الفتى الشاب  .زەلام ، تولاز

رجل :  كمال الرجل. مێر، مێرک، قەرتە زەلام

مْشيّب :    الذي رأى البياض ‌أي دخول الرجل في حَدِّ الشيبِ من الرجال. بەرف پیریاتیێ ڤە دچیت

:  شيخوخة: مَن شاب رأسه وكبر سنّه. پیرەمێر

أ خْتْيار  :  الرجل المسن أي رجلٌ مَختر. ئەختیار

شباب  :  الكبير السن الذي لم يُرَ فيه أثر من الكبَر بَعدُ. پیرە جحێل  

على الحيل :   أي كبير السن وبه قوة. الحَيل : القوة . پیرێ سەرخو 

خايْس : مَن بلغ من العمر وضعفت قوته. پیرێ داکەتی وهەما د لوکزیت

مْسْتَوي :  الشيخ الطاعن في السن. پیرێ دانگ عمر یان کال  

واقع : الهزيل, النحيل, الشيخ الهرم. پیرە کال

الهَرَم :   الرجل الذي بلغ من العمر عتيا.الهَرَم:  كِبَر السَن. باب کال

خْرْفان :  الخَرَف: فساد العقل من الكِبَر. پیرێ بێ هش وسەودا

٢٢ /٨ /٢٠١٦ دهوک

پەیڤا جێمک: جوتک

 دو ناڤن ب هەڤرا دچن یان ژی رویەکێ مینائێکە( وەکئێکە) دناڤ بەرا واندا یا هەی. ئەو دو پەیڤێت جێمکن دگرێداینە پێگڤە وژیکڤەنابن، نا هێنە کتکرن ونا هێنە کومکرن، ئەڤە ژی دو جوینن یا ئێکێ ئەگەر ژێکڤەبون یا کت بتنێ وێ مەبەستا جوتان نا دەت، یا دووێ ئەگەر ژێک جوداکرن هەر ئێک ژوان مەبەستا خۆیا تایبەت دەت دزمانیدا.

الثنائيات: المثنى: في اللغة العربية هما إسمان متلازمان أو بينهما وجه شبه.

الأبيضان: اللبن والماء

سپیاتی: ئاڤ وماست

الأثرمان: الدهر والموت

شکەستن: دەم ومرن

الأجوفان: البطن والفرج

ڤالاهی: زک وبنزک

الأحمدان: الأمن والسلامة

ئارامی: تەناهی وسەلامەتی

الأحمران: اللحم والخمر

سۆراتی: گوشت ومەی

الأخضران: العشب والشجر

کەسکاتی: گل وگیا

الأذلان: الحمار والوتد

رەزالەتی: کەر وسنگ

الأزهران: النيّران: الشمس والقمر

روناتێ: روژ وهەیڤ

الأسمران: الماء والقمح

ئەسمەری: ئاڤ وگەنم

الأصرمان: الذئب والغراب

ڤەنیسی: گورگ وقژک

الأصغران: القلب واللسان

هویرگەلی: دل وئەزمان

الأصفران: الذهب والزعفران

زەراتی: زێر و زەعفەران

الأطيبان: الطعام والشراب

خوشیاتی: خارن وڤەخارن

الأعذبان: الريق والخمر

شریناهی: ئاڤرێژا دەڤی وشەراب

الأغزران: البحر والمطر

مشەیێ: دەریا وباران

البردان: الغنى والعافية

ساراتی: دەولەتمەندی وچاکی

البليّتان: المرض والفقر

تاریتی: دەرد وژیری

الجديدان: الأجدّان: الليل والنهار

نویاتی: شەڤ وروژ

الأهرمان: الليل والنهار

کەڤنی: شەڤ وروژ

الردفان: الليل والنهار

ڤێکراتی: شەڤ وروژ

العصران: الليل والنهار

هەڤچەرخی: شەڤ وروژ

الفتيان: الليل والنهار

گەنجاتی: شەڤ وروژ

الطريدان: الليل والنهار

دیفبەزاتی: شەڤ وروژ

الجيشان: القوة والشباب

لەشکەری: زاخ وگەنجی

الحبيبان: الذهب والفضة

خوشەویستی: زێر وزیڤ

النقدان: الذهب والفضة

دراڤێ: زێر وزیڤ

الحسنيان: الصحة والثروة

باشی: ساخلەمی ومال

الخائنان: الجوع والعري

دژی: برس و رویسی

الداران: الدنيا والآخرة

ژیاری: دنیا وئاخیرەت

الدمان: الكبد والطحال

خوینی: جەرگ وتەحال

المرتان: الشر والأمر العظيم

تەعلاتی: شەر وتارێت

المهلكان: الحرب والسيل

کژوک: جەنگ ورەنیا ئاڤێ

الناعيان: الشيب والكبر

بەهی: پیری وکالی

الواعيان: السمع والبصر

هشیاری: بهیستن ودیتن

الأبوان: الوالدان: الأب والأم

دەیباب: دایک و باب

الأنفان: الأنف والفم

خمخمک: دفن ودەڤ

المطران المطر والريح

باروڤ: با وباران

الأسودان: التمر والماء· أو الحية والعقرب

رەشاتی: خورمە وئاڤ: مار ودیپشک

الأعميان: الليل والسحاب: أوالسيل والحريق

کوراتی: شەڤ وعەور: رەنی وئاگر

الأمرّان: الفقر والهرم: الجوع والعري: الفقر والعري

تەعلاتی: ژاری وپیری: برسی ورویسی: ژاری ورویسی

الأخبثان: السهر والضجر· أو الأرق والقلق· أو البول والغائط

دلئێشی: خەوتیێ و تورەیێ: نە نڤستن وئالوزی: گوی ومیز

12-1 -2021 – دهوک – ئەحمەد عەلی  

ناڤێت خارنا وزادی : أسماء الأطعمة : Food names

  دەمێت خارنێ:

دانێ سپێدێ : تێشت: الفطور: breakfast

دانێ نیڤرۆ: فراڤین: الغداء: lunch

دانێ ئێڤاری: شیڤ : العشاء: supper, dinner

       ژبلی ڤان دانێت بتایبەت یێت هەرۆ وروژانە لنک مە کوردا وعرەبا وگەلەک مللەتێت دی چەند رەنگێت دی یێت دهەین بو داخازکرنا زادێ وئامەدەبونا خەلکەکی بو ڤان جورە خارنا. ڤان ژی ناڤێت خو یێت تایبەتێت دهەین بو ڤان رەنگە ئاهەنگا، ئو زوربەی  ژوان رەنگێت زادێ خو یێت چێوازێت دهەین کو دڤاڤێرن ژیێت دی. ئەڤەنە هندەک ژوان ئەوێت بەرنیاس ل نک مە کوردا وعەرەبا:

القِرى: طعام الضيف : زادێ مێڤانی

الشُنْدُخْ: طعام الضيوف: زادێ مێڤاندارا

التحفة: طعام الزائرين أو المسافر: زادێ سەرەدانێ یان یێ سەرفەرچیا

الخرس: الخرص:  طعام الولادة: زادێ بچیکبونێ

المأدبة: طعام الدعوة : زادێ داخازکرنێ ( دەعوەت کرنێ)

الوليمة: طعام العرس : وەلیمە: زادێ شەهیانێ (دەهواتێ)

العقيقة: طعام المولود في يومه السابع: زادێ حەفتیا بچیکی

الغديرة ‌: الإعذار: العذيرة : طعام الختان: زادێ سونەتکرنا کورکێت بچیک

الوضيمة: طعام المأتم: زادێ سێ روژکا مریا

النقيعة: طعام القادم من السفر: زادێ ڤەگەریانا وەغەرچی

النقرى : هي المأدبة إن كانت لأناس مخصوصين : زادێ تایبەت بوهندەک کەسا  

الجفلى : هي المأدبة إن كانت لعامة الناس : ٍشیلان : زەحفیەتەکێ زادی بو خر خەلکی گشت  

الوكيرة: طعام الإنتهاء من البناء : زادێ ئاڤاهیا خانی بدویماهی دهێت

الحداق: الحذاق : طعام يصنع عند ختم القرآن : زادێ ختما قورئانێ

السلْفَةٌ : طعام المتعلل : زادێ نساخی

العُجالة : طعام المستعجل : زادێ بلەز بەری وەغەرێ

النقاء : ما يلقى من الطعام: بەرمایێ زادی

السلفة واللهنة: ما يؤكل سريعا قبل الغداء: بەرفراڤینکا بلەز

الوجبة : الطعام الذي يؤكل مرة واحدة: ئەو دانێ زادی یە پتنێ جودا جودا

اللقمة: مقدار ما يوضع في الفم من طعام: لوقمە(پاریەکێ) ددەڤیدا

اللواسة: أقل من اللقمة : پرتەکا پاریێ خارنێ یە

 5-7-2017 دهوك