مەرج دزمانێدا

مەرج دزمانێدا

مەرج دزمانێ کوردیدا : شەرت: الشرط  - (condition)

بەراورد دگەل زمانێ ئنگلیزی

ئەڤ بابەتێ رێزمانێ زورێ گرنگ وپڕبهایە دهەمی زماناندا، دزمانێ عەرەبیدا گەلەکێ بەرفرەهە ئو یێ پرە ژپەیڤێت مەرجی. هەر وەسا دزمانێ ئنگلیزیدا بەس برەنگەکێ کێمتر. دزمانێ مەدا یێ کوردی ڤەهاندنا رستا مەرجێ یا دیار وئاشکرایە. مە پەیڤەکا گشتی یا هەی بو ڤی کاری، ئەو ژێ زورا سڤک ورەوانە. ئەڤ پەیڤە د‌هێت دئاخڤتن ودنڤێسینێدا ب سێ رەنگان ئەوژی ئەڤەنە: ( ئەگەر، گەر، هەکە). وەکی ئەز دبینم پەیڤا (ئەگەر) پەیڤەکا پەتی ورەسەنە بارا پتر دهێت بو نڤێسینێ ئو ل وی جهێ دژواری وسەنگ تێدا هەبیت. پەیڤا دووێ ( گەر) هەر ئەوە بەس یا هاتیە کۆرت کرن وژێبرن ژبەر سڤکیا وێ ل سەر ئەزمانی ئو لنک هەلبەستڤانا ب کار دهێت ب تایبەت. بەلێ یا سیێ ( هەکە ) جهێ خو پترا کری دئاخڤتنێدا ژبەر سڤکیا وێ چنکی پیتا ( ک ) گەلەک دەنگێ وێ خوشترە ژ پیتا ( گ ). ئەڤ سێ پەیڤێت مەرجی یێت کوردی ئەم دشین بینن بەرامبرێ ڤان پەیڤێت عەرەبی ئەوژی ئەڤەنە:( إذا, إن, لو ) ئو ب ئنگلیزی هەمبەرێ ڤان پەیڤان: (if, unless, as long as). ئو دهەر زمانەکیدا جۆرێت خو یێت تایبەتێت دهەین.

من ل سەر ڤێ بابەتی یێ نڤێسی دبن گوتارەکێ سەر گوتنێت کوردی( مەرج دگوتنێت کوردیدا). ئەو ب تایبەت ل سەر رستێت گوتنێت کوردی بو. بەلێ ل ڤێرێ ئەز دێ ڤی بابەتی تەرخان کەم ب درێژی ل سەر هەڤوکا کوردی درێزمانێدا وبەراورد دگەل زمانێ ئنگلیزی.

مەرج: دەم کار درستێت ئەگەریدا : Conditionals: Verb Tense in “If” Clauses 

مە چەند رێک وجۆرێت دهەین بو دارژتنا رامانا مەرجی دهەردو زماناندا. ئێک ژوان ئەوە ب کارئینانا پەیڤا: ئەگەر- if: وەک:

“cancel the picnic If it rains, we’ll cancel the picnic. If it doesn’t rain, we won’t.”

"ئەگەر باران هات، ئەم دێ دەرچونێ پاش ئێخین. ئەگەر باران نە هات، ئەم دەرچونێ پاش نائێخین.

دڤێ رستا پێک هاتی ژدو رستان یا سەرەکی ویا ناڤندی دو دەم کار تێدا دیارن یێت ژێک جێواز ژلایێ رامانێ ڤە. ژبەر ڤێ چەندێ دڤێت مروڤێ هشیاربیت دەما دهەلبژێریت وان رەنگ کار دەمان ئەوێت مروڤی دڤێت رامانێ ب درستی ب گەهینتە بەرانبەری.

زۆربەی نڤێسەرێت زمانی گەلەک نمونا ب کاردهینن بو شروڤەکرنا ڤی بابەتی. ئەڤە ژی دبیتە جهێ شاش بینێ ل نک خویندەڤانی. ژبەر ڤێ چەندی، ئەم دێ هەولدەین بو ئینانا نمونەکا دیار بو هەمی جۆرێت مەرجی دا کو بشین رامانێ ب درستی ب گەهینن چنکی رستا مەرجی بەرەف دەرفەتیێ یان بەلکیێ ڤە دچیت ژجۆرەکی بو یێ دی.

جۆرێت مەرجی سێ یێت بەرزن: بەلکی یانن رەنگە چێبیت ((likely to happen، دەلیڤە نینە چێبیت (unlikely to happen) ، قەت چێنابیت ( ( impossible. یا چارێ ب سەر یا ئێکێ ڤە خو ڤەدکێشیت  کو دبێژنێ: هیچ مەرج یان مەرجێ چنە ئانکو مەرجا سفر، یا پێنجی ئەوە کو دبێژنێ مەرجا خوزیکی ئانکو داخازەکا نە دجهدایە کو چ جارا ب جهناهێت وچێنابیت ئو ئەڤ جۆرە دکێشتە سەر یا دووێڤە. جۆرێ دویماهیێ دبێژنێ: تێکەلاو دڤی جۆریدا دەم کار خو دکێشنە ب سەر زۆر دەم کاراڤە.

تێبین: دڤێت پەیڤا مەرجی(ئەگەر) هەر دەم دگەل رستا ناڤنجی بێت، نە دگەل رستا سەرەکی. دەما پەیڤا مەرجی (ئەگەر) دهێت دگەل وێ رستێ رامان بدرستی ژێ ناهێت ئەگەر یا سەرەکی خو نەدەتە دگەل وێ ب چ رەنگا. یا ناڤنجی دبێژنێ ( کارێ مەرجی)  ئانکو ئەگەر یان سەدەم ویا سەرەکی دبێژنێ ( ڤەرێژ وژێهاتیا مەرجی)  یان بەرسڤا وێ.

١- مەرجێ ئێکێ: نەیێ راست بەلێ بەلکی یە: First conditional: “Unreal, but likely”1-

ئەڤ جۆرە سەرە دەریێ دکەت دگەل: رەوشێت نەیێت راست بەلێ بەلکی یە، دبیت چێبیت لدەمی رانەبۆری یان داهاتوبیت. ئەم دبێژینێ" نەراست" چنکی ئەو رەوش نە چێبویە حەتا نهو، ئو دبیت"بەلکی" چنکی ئەم دشێین ب ساناهی هزرکەین یا چیدبیت. ژبەر ڤێ چەندێ ئەم ڤی جۆری ب کاردهینن بو رونکرنا ڤان رەنگا رەوشان.

بو نمونە زاروکەکێ سێ سالی یێ ب نک ئاگری ڤە دچیت. وی تبلێت خو نەگەهاندیە ئاگری حەتا نوکە، بەلێ ئەم دزانن کو ئەو بچیکە چ ژئاگری نزانیت، ژبەر ڤێ چەندی ئەم دشێین ب ساناهی هزرکەین کو ئەو دێ دەست کەتێ: ل وێ گاڤێ ئەم دبێژین:

If you stick your fingers into the fire, you will burn yourself.

ئەگەر تو دەستێ خو ب کەیە دناڤ ئاگری دا، تو دێ خو سوژی.

 ( ئەڤە ژی وەکی یا هیچ مەرجێ یە، راستی یە، بەس ل ڤێرێ ئەمێ بەحسێ رویدانەکا تایبەت دکەین).

ب کارئینانا دەمێ رانەبۆری دڤێ رستێدا دو تشتان بو مە دیاردکەت:

١- ئەو نە چێبویە حەتا نهو( نە یا راستە) it hasn’t happened yet (it’s unreal)  

٢- تو هزر دکەی دبیت چێبیت ( بەلکی یە)  you believe it could happen (it’s likely)

سەحکە نێ درستا سەرەکیدا ( دێ خو سوژی) دهێت بو موکم کرنا دەمەکێ پتنێ دوەختەکیدا ئەوژی دەمێ داهاتویە.  ئو دەمێ رانەبۆری درستا ناڤنجیا مەرجیدا پشت لێکدەرێ ئەگەر دڤێت ب هێت.

٢- نەیا راست: دەلیڤە نینە چێبیت - Second conditional: “Unreal and unlikely”2-

جۆرێ دووێ ژی سەرەدەریێ دکەت دگەل وان رەوشێت دهێن ل دەمێ رابۆری ودەمێ داهاتی ئو ئەڤەژی نە دراستن وچ دەلیڤە نینن چێبیت. چنکی ئەو رەوش نە چێبوینە حەتا نوکە ئو ئەم چ چارا هزرناکەین دێ ل دەمەکی قەومن.

بو نمونە کەسەکێ بیست وپێنج سالی یێ ب ترانەڤە بەرف ب ئاگری ڤە دچیت، بەس هێشتا تبلێت خو نەکرینە دناڤدا، ئو ئەم دپشت راستین ئەو وەناکەت، بەلێ مە دڤێت ئەم وی ئاگەهدارکەین سەر ئەوا ل دیف دهێت، ل وی دەمی ئەم دێ بێژین:

If you stuck your fingers into the fire, you would need medical attention.

ئەگەر تە تبلێت خو کربا دناڤ ئاگریدا، تو دا هەوجەی چاڤدانا نوژداریێ بی.

 سەحکێ ل ڤێرێ ب کارهینانا دەمێ رابۆری بو مە دیاردکەت ڤان هەردو تێبینان:

١- ئەو نە چێبویە حەتا نهو( نە یا راستە) it hasn’t happened yet (it’s unreal)  

٢- تو هزرناکەی براستی دێ چێبیت ( دەلیڤە نینە قەت چێبیت)

 you don't really believe it will happen (it’s unlikely)

٣- چێنابیت ب ئێک جار: قەت وەنابیت: (مەرجێ نەراست):Impossible

 3-Third conditional: Unreal condition

ئەڤ جۆرێ سیێ ژ مەرجی سەرەدەریێ دکەت دگەل وان رەوشتێت دهێن ل دەمێ رابۆری یێت نەراست ب چ رەنگان. چنکی چ جارا وب چ شێوان ناچێبیت وقەت وەنابیت. ئەگەر وەکربا دا چ ل دیف هێت.

بو نمونە کەسەکێ پیست وپێنج سالی یێ ب ترانەڤە بەرف ب ئاگری ڤە دچیت، بەس ئەم دزانین وەناکەت ووەنەکریە، ل وی دەمی ئەم دێ بێژین:

If you had stuck your hand into the fire, you would have needed medical attention.

 ئەگەر تە تبلێت خو کربانە دناڤ ئاگریدا، تو دا هەرهەوجەییا چاڤدانا نوژداریێ بی.

٤- هیچ مەرج: مەرجێ چنە Zero conditional: “Real condition"

ئەڤ مەرجە سەرە دەریێ دگەل رەوشێت راستیێ دکەت. ئەم نابێژینێ راستی چنکی ل نهو چێدبیت، ئەم دبێژینێ راستی چنکی هەر وهەر چێدبیت. ئەم ڤێ ب کاردهینن دا مەرجەکێ ئاشکرا کەین ئەوێ ئەنجامێت وان پتر هەستیاربن، ئانکو: راستیەکێ بەرچاڤدکەت.  

If you stick your fingers in the fire, they get burned. (fact—happens every time)

ئەگەر تو تبلێت خو ب کەیە دناڤ ئاگری دا، دهێنە سوتن. ( ئەڤە راستی یە: چێدبیت ل هەمی دەمان)

If you heat water, it boils. (fact—happens every time)

 ئەگەر تە ئاڤ گەرم کر، دکەلیت. ( ئەڤە راستی یە: چێدبیت ل هەمی دەمان)

دەما رەوش بەلکی بیت ب درستی، یا درست ئەوە هەردو کار رانەبۆری بن دهەردو رستاندا یا سەرەکی ویا ناڤنجی.

٥- مەرجێ خوزیکی:  ئانکو داخازەکا نە دجهدایە کو چ جارا ب جهناهێت وچێنابیت ئو ئەڤ جۆرە دکێشتە سەر یا دووێڤە. بو نمونە:

If I were (was) a bird, I would fly.

If I were a king, I would be very happy.

ئەگەر ئەز پالندە بام، دا فرم.

ئەگەر ئەز پاشا بام، ئەز دا شادبم.

٣-٤-٢٠١٨ -دهوک- ئەحمەد عەلی