کوردی

             مروڤ وژیان : دەمێ بەرێ ئو دەمێ نوکە

     لدیوان وکوچکێت د بەرێ مروڤەکێ سەرە  دا سوحبەتکێ یان سەرهاتیەکێ یان چیروکەکێ یان سترانەکێ یان نسحەتەکێ دا بێژیت هەمی ئەو کەسێت ل وێرێ ، پیرەمیربان یان جحێل بان بچیک بان یان مەزنبان دا گوهان دەنێ قازانج وسود بو خو ژێ وەردگرتن. نوکە ل ئەڤان جها تو ڤی نابینی چنکی پانزدە پێگڤە ژ بچیک و گەنجا  دێ ئاخڤن ئو کەس دکەسێ ناگەهیت ئو کەس ژ وان بهای ژ ئێک و دو نا وەرگرن ئو چەند مروڤێت زانا و تێگەهشتی ل وێرێ د مت وکەرن نا ئاخڤن چنکی کەس ژ وان لێبوکا پیتی نا دەنە گوتنا وان.

         ئەگەر دو کەس لێ کەتبانە یان ب جرە چوبانە چ ل کولانەکێ یان ل سویک وبازارا مروڤێت خێرخاز دا کەڤنە دناڤ بەینا واندا دا ژێک ڤەکەن و دەنە پاش ونەدهێلان مەزنبیت ئو دا پێک ئینن. نوکە ئەگەر وەسا چێبو هەر ئێک ژ رەخێ خوڤە دێ هێت وموبایل کارکری وێنا د گرت و ڤیدیودکەت ئو بزوتا دەنە بن وان دا پتر جەنگ بەردەوامبیت وڤەکێشیت. 

        ئەگەر مروڤەک کەتبا ئاڤێ یان ترمبێلا وی وەرگێریابە یان مالا ئێکی سوتبا خەلکێ ل وێڕێ دا بلەز وبەز دەست ئانەهیێ و هاریکاریێ درێژکەن بو وان ئو ژوێ تەنگاڤیێ دەر دئینان. نوکە دڤان رەنگە تەنگاڤیادا بارا پتر تەماشەکەرن، وێنەگرن، ڤیدیوگرن ئو خودانێ تیشێ دبن دەست پێت واندا وندادبن ودمرن وبن گەردبن وبەرپیا دچیت.  

            ئەو کەسێ خندقی یان مری یان سوتی دا خەلکەکی خێرخاز دا وان راکەن و بەنە گورخانا ب شێوەکێ جان ودرست. بەلێ خێرخازێت نوکە تو نوزانی کا وی دکیری را ناڤێ وی بدرستی دگەل وێنەکێ وی ئینا و بەلاڤکر دگروپیدا ئو دێ مینیت وچاڤێ وی لێ بیت کا چەند پێخوشی دێ بو وی هێن ئو ژ بیردکەت کا چ ل وی مری هات ئو کیڤە بر.  

          دەما مێڤانەکی یان پسیارکەرکی قەستا مالەکێ کربا ئو دەر قوتابا بچیکێ وێ خێزانێ بخێرهاتنکا جوان ب وان کەسان د کر ئو ب رەنگەکێ درست سەربەسەردکرن. بەلێ نوکە دێ بینی بچێکێ سێ سالی ل پشت دەری بدەنگەکێ بلند دێ کەتە قێژی ل وان کەسا ئو دێ بێژیت هەرن کەس ل ڤێرێ نینە یان بابێ من یێ نڤستییە یان دەیکا منا گوتی دەرگەهی بو کەسێ نەڤەکەن.   

       خویندەڤانێ بەرێ هەبون پەرتوکێت قوتابخانێ دگەل ئەوا سەیدا بو دگوت ل وێرێ، بێ مەلزەمە، بێ ماموستایێ تایبەت، بێ قورس وسیدی ئو بێ خاپاندن ئو بێ هەمی تشت بەس یێ سەرکەفتی بو ئو دگەهشتە پێنگاڤێت بەرزو بلند. بەلی نوکە ئەڤە هەمیێت د هەین ئو هێشتا پتر ژ ئەڤا ئو گەلەک رەنگێت دی، بەلێ تو باش د بینی هەرێ بنکەفتی یە ئو ژ زانینێ کێما وەرگرتی ئو یێ ڤالایە ژ گەلەک تشتێت پێدڤی دژیانێ دا.

١٧ / ٨ /٢٠١٦ دهوک 

بویکا سالێ: چارشەمبا سۆر: جەژنا کوردێت ئێزدی

     ئەڤرو هەڤدەی مەها نیسانێ بهەلکەڤتا جەژنا چارشەمبا سۆر وسەرسالا کوردێت ئێزدی نە. جەژنا چارشەمبا سۆر يا كورديت ئێزدی ل سەران سەرێ جیهانێ یە. ئەڤ جەژنە کو ب سەرسالا کوردێت ئێزدی دھێت ھەژمارتن، دکەڤیتە د ئێکەم رۆژا چارشەمبێدا، ژمەھا نیسانێ ل گۆری سالنامەیا رۆژھەلاتی. دئەڤرودا کوردێت ئێزدی رێورەسمێن جەژنا چارشەمبا سور دگێرن کو بجەژنا دەستپێکا وەرزێ بھارێ دھێتە ھژمارتن. ل كوردستانێ دجه‌ژنێت هەڤدودا وڤێ جەژنا برایێت ئێزدی دا، ئەم هیڤی خازن ئه‌ڤ چەندە ببنە پالدەرەک بو ئاشتیێ و بجهـ هاتنا هەمی هیڤیان. ژخودێ مەزن دخازن جەژنەکا خۆش وشاد ودلڤەکەر ل کوردستانا ئازاد دناڤ گەلێ خۆیێ کورد دا ببەنە سەر ب هەڤڕا وب دلەکێ پاقژ وبژین وتژی ژخوشتڤیا ئاخا پیروزا کوردستانێ یا کو مەهەمیا پێکڤە دجەمینیت ودگەهینتە ئێک. کوردێت ئێزدی ژ ھەمو جیھانێ ب ئارمانجا پیرۆزکرن وپشکداری کرنێ  درێورەسمێن جەژنا چارشەمبا سۆر دا، ڤەدگەرن ھەرێما کوردستانێ، چەندین رۆژان ژی سەرەدانا پەرستگەھا لالشێ دکەن. سەرەدانا پەرستگەھا لالشێ وھەروەھا سەرەدانا گەنجان ژبۆ چیایێت دەردۆرا لالشێ ژبۆ کۆمکرنا گولێت نیسانۆکان، دو رێورەسمێت ھەری دیارێن جەژنا چارشەمبا سۆرن، ئەو گول ل بەر دەریێت مالان، ھەر وەھا ل گەردەنا زارۆیان ول لالشێ ژی دھێن دانان.

      ئەڤ جەژنە زۆرا ب قەدر وبهایە ل دەف ئێزدیا، دڤێ رۆژێدا کوردێت ئێزدی قەستا پرەکێ دکەن ل لالەشێ دبێژنێ: "پرا سیراتێ"، ل وێرێ خۆ تێدا دشون ل دویف عورف وئەدێت ئولیێت وان کو وان تافیردکەت وبژین دکەت. وەک رێورەسمێن دڤێ جەژنێ ل دەمێ رۆژئاڤا سێ سەد وشێست وپێنج شەمالک دهێنە هەلکرن بەرامبەری رۆژێت سالێ ل وی جهی. دڤێ جەژنێدا كوردێت ئیزدی ب جلێت سپی وڕەنگین ل پەرستگەی لالشێ ل دەڤەرا شێخان ڤە دچن، ڤێ ئاهەنگا سەرێ سالا ئێزیدیان سازدەكەن ودبۆرینن.

     دڤێ رۆژێدا زەڤی درستبیت وسروشت رەنگە رەنگ دبیت، لەوما دەستپێدکەن ب هێکێت رەنگین دڤێ ئاهەنگێدا. دمێژو ودیروکێدا ئەڤ جەژنە یا کەڤنە ددرستبونا ئاینیدا. دهزر وباوەرێت ئێزدیا ئەڤ رۆژە رۆژا ئافرندنێ یە ودەستپێکا ژیانێ یە وچێبونا ئەردی یە. ئو ژبەر چێ ئەڤ رۆژە ب ڤی ناڤی هاتیە ب ناڤکرن دبێژن: چنکی یەزدانی خوین دارژتە لەشی ئادەمی وپشتی هنگێ گوشتی خۆ ب سەردا گرت وخوین تێدا چو ئو ژیان  ب سەر ڤی ئەردیدا بەلاڤبو ل دیف ژێدەرا پەرتوکا "سەبقە" یا ل نک ئێزدیان. دڤێ مەها نیسانێدا ژبەر قودسیا وی وبهایێ وێ ئێزدی ئەدری نا کێلن چنکی ل ڤی دەمی ئەردێ  ئاڤزە ژشینکاتیێ وروەک ودار وباران، چێنابیت تویشی وان بن، دار ناهێنە برین ب چ رەنگان، دڤێ مەهێدا خەلکێ ئێزدی گەلەک دویر ناکەڤن ژمالێ، ژن ئینان ژی قەدەغەیە دڤێ مەهێدا ژمەترسیا نەحس وبی وەغەری ب کەڤیتە دژیانێدا چنکی وەک دبێژن نیسان"بویکا سالێ" یە  ئو چ وەکی ڤێ بویکێ قەت نینن دجیهانێدا.

ئەڤ گوتارە من یا بەرهەڤکری ژکەلەک ژێدەران

جەژنا ئێزدیا

ڤەهاندا: هەلبەسڤان: ئەحمەد عەلی

 چارشەمبا سۆر ل مەها نیسانێ

 رەونەقا وێ دا خڕ کوردستانێ

بهارا جوان گەش دکەت ژیانێ

لاوا جەماندن کولیلکێت رەنگین

زەرومۆروسۆر ژرەنگێ خوین

خەملاند کەسکاتیێ ئاخ وزەمین

چارشەمبا سۆر ژوانرا جەژنە

دیارە لئاهەنگێ قامەت وبەژنە

کچ وکوران، پیروکالان هەژنە

جەژن دهێت ل سەرێ سالێ

کەیف وخوشی دکەڤیتە مالێ

مە هیڤییە بمینیت ل ڤێ حالێ

ئێزدی ب ڤێ جەژنێ دشادن

سەر خاکا کوردان د ئازادن

بەختەوەرن بکەیفن دلشادن

خەلکێ مە خڕ ئاشتی خازن

دکەن داخازێ ژخودێ مازن

گەل خوشیێ رابن وب رازن

٢٠- ٤- ٢٠١٩ – دهوک – ئەحمەد عەلی

کور دلە بەس وەلات کاکلە

سەرگردەکێ لەشکەری دڤیا باژێرەکی داگیرکە.ت

بەری ب گەهنە باژێری هندەک  فرێکرن دا چەند سەح وسیا بزانن ژوی باژێری.

سەر رێکێ وان پیرەمێرەک دیت جوت وکێلان دکر دگەل کورێ خو.

 ئێکی گوتێ : بەحسا باژێرێ خو بومە بکە ، ژمارا لەشکەرێ هەوە چەندە وئەم دێ چەوا شێین چینە باژێرێ ؟

پیرەمێری گوت : دێ بو هە وە بێژم بەلێ ب مەرجەکی، هوین ڤی زاروکی بکوژن دا نە بیتە شاهد سەر ئەڤا سەر زارێ من دهێت.

وان گوتێ بلا : شیرەک لستوێ کورکیدا وکوشت. ل پێش چاڤێت پیرەمێری.

پیرەمێری گوت : هوین دزانن ژبەر چێ من ئەڤ کورە  دا کوشتن ؟

وان گوت : بێژە ژبەرچ؟

پیرەمێری گوت : ئەڤە کورێ منە، ئەز ترسیام هوین من ل پێش چاڤێن وی بکوژن وهوین ئاخفتنا ژێ چێکەن دەربارێ وەلاتێ من.

من ڤیا ئەو بمریت بەری کو ئێک پەیڤێ بێژیت وهوین وەلاتێ من داگیرنەکەن .

وان پیرەمێر ژی کوشت. ئو چون دەف سەرکردێ خو ئەو سەرهاتی بو گوت.

سەرکردەی گوتە لەشکەری پاش ڤە بزڤرن، ئەم نەشێین وەلاتەکی بن دەستکەین یێ بابی کورێ خو ل بەر چاڤێت خو دایە کوشتن  پێخەمەتێ وەلاتێ خو.

ئەگەر ئەم شەرێ وان ژ بکەین بێ گومان ئەم نەشێینێ.

بەرسڤەکا بێ ئاخڤتن

        جحێلەکێ فەقیر وهەژار گەلەک کارکرن، ژژیان خو پێڤەتر زێدە نەکر. زور حەزدکر کارەکی بکەت وب سەرکەڤیت وبیتە دەولەمەندەک. چەند سالا ما ل سەر ڤێ رەوشێ. روژەکێ دبەر دەرێ زەگینەکیرا دچو یێ ل وێرێ راوستیای بو. سلاڤ کرێ گوتێ من پرسیارەکا هەی دێ فەرمێ بەرسڤا من دەی بدرستی. گوتێ بلا بەس وەرە بچینە دقەسرێ ڤە ناڤ کوچکێ. هەردو پێگڤە چونە بێلا سەری وبژور کەتن. گلوپەکا هەلبو، پیچەکێ ئودە یا تاری بو. ئینا کورکی گوتێ پشتی روینشتی سەرقەنەپەی، بەرێز بێژە من بو چی ئەز زەنگین نابم ئو ئەز گەلەک کاری دکەم دژیانا خودا. بەری پیرەمێر بەرسڤێ بدەت، گوتێ هەرە وێ گلوپا هەنێ ب ڤەمرینە ئو وەرە دا بو تە رونکەم ئەو پرسیارا تو پێ هاتی. کورە جحێلی گوتێ نە هەوجەیە ئەز تێ گەهشتم. خاترا خو خازت ودەرکەت ژمالا زەنگینی. برێڤە بخودگوت: ڤەگری وئابوری دڤێت بهێتە کرن دهەمی تشتێت ژیانێدا. بێ وان سەرکەڤتن وزێدەکرن نا هێتە بەردەست وپێش چاڤ. مەزنا یا گوتی:" ئاڤ زێیە، ئابوری لێ یە."

سبعة أشياء يجب أن لاتمارسها بعد الأكل

(1) لا تشرب الشاي: لأن أوراق الشاي تحتوي على نسبة عالية من الحمض وهذه المادة ستؤثر على البروتين المتواجد في الأطعمة التي نستهلكها وتجعلها جافة وعسيرة الهضم.

 (2) لا تأكل الفواكه بعد الأكل مباشرة : إن أكل الفواكه مباشرة بعد الأكل يتسبب في إنتـفاخ البطن بالهواء  لذا يجب الحذر في عدم تناول الفواكه بعد مضي ساعة أو أكثر من الأكل أو قبل ساعة من الوجبة الغذائية .

(3) لا ترخي حزام السروال:  لاترخي حزام السروال بعد الأكل لأن ذلك يتسبب في إلتواء الأمعاء وتسكيرها.

 (4) لا تستحم بعد الأكل: إن الاستحمام بعد الأكل يسبب ارتفاع تدفق الدم لليدين, الأرجل وبالتالي سيقلل تدفق الدم في مناطق كثيرة من الجسم وبالأخص حول منطقة البطن وعليه سيضعف الجهاز الهضمي.

(5) لا تمشي: يعتقد الناس بجدوى المشي بعد الأكل.  المشي بعد الأكل يعطل الجهاز الهضمي من استخلاص الغذاء من الأطعمة التي أكلناها.

 (6) لا تنم في الحال:  إن النوم بعد الأكل مباشرة يتسبب ويعطل إكمال عملية هضم الطعام بشكل جيد ويقود إلى عدوى معوية أو التهاب معوي.

(7) لا تدخن: تدخين سجارة واحدة بعد الأكل تعادل تدخين عشر سجائر في الأوقات الأخرى. لذا نسبة الإصابة بالسرطان أكثر في حالة التدخين بعد الأكل مباشرة.

     دڤێت هەفت تشتا نەکەی پشتی خارنێ

١. چایێ نەڤەخوی: چنکی ترشاتی یا هەی دبەلگێت چایێدا ب رەنگەکێ زور، ئەڤ ترشاتی سەنگەکا مەزنا هەی سەر بروتێنێ دناڤ خارنێدا ،هش دکەت ئو ناهێلیت بحەلیێت.

٢.فێقی نە خو پشتی زادی: خارنا فێقی پشتی زادی زک پێ پف دبیت بای، ژبەرهندێ دڤێت مروڤ یێ هشیاربیت نەخوت پشتی دەم هژمێرەکێ یان پتر بوریت ئان بەری خارنێ ب دەم هژمێرەکی.

٣.قائیشا پشتێ سست نەکە: سست نەکە قائیشا پشتێ ل دیڤ زاد خارنی چنکی رویڤیک دهێنە بادان وشکاندن.

٤.سەرێ خو نەشو پشتی خارنێ: سەر شویشتن پشتی زادی لڤینا خوینێ بلندکەت ل دەست وپیا هەر وەسا چونا خوینێ کێم دکەت ل گەلەک رەخێت دی دناڤ گیانی مروڤی دا ب تایبەت ل زکی. ژبەرهندێ جهازێ هەرشاندێ لاوازدکەت.

٥.برێڤە نەچە: گەلەک هزردکەن کو ریڤەچون پشتی خارنێ یا چاکە. ریڤەچون پشتی زادی ناهێلیت جهازێ هەرشاندنێ کارێ خو ب درستی بکەت ژوان تشتێت مە خارن.

٦.نە نڤە ب لەز: نڤستن پشتی خارنێ ئەگەرە بو راوستیانا هەرشاندنا زادی ب رەنگەکێ باش ئو دێ بیتە ئەگەر بو ئاریانا ریڤیکا.

٧.جگارا نە کێشە: کێشانا جگارەکێ پشتی خارنێ دهێتە بەرامبەرێ دەهان ل دەمێت دی. ژبەر هندێ ڤەگرتنا ئێشا سەرەتانێ پترە ل ڤی دەمی.

 ترجمة : أحمد علي 

                 سەر بوریەک دژیانا( دێوالی ئاغایێ ) نەمرێ دوسکیا ، ئاغایێ بەرز وبلند وقەدر بها لنک مللەتی کوردێ زیندی ڤێ سەرهاتیێ بو هەوە دەمە پێش چاڤ ژ زار دەڤێ برا من ئێک ژ زەلامێت ئاغای وی دەمێ بوری د ژیانا ویدا. من هیڤیە سودێ ژێ وەرگرن دا بزانن هەتا چ رادە وی دەمی کەرب وکینی ل دەف وان هەبو.

یا هاتیە گوتن ژ زار دەڤێ برا من ( مەحمود گورانی ) زەلامێ ئاغای

ئێک ژ مێرخاسیێت دیوالی ئاغا

    دێوالی ئاغا د گەل چەند زەلامێت وی روژەکێ د ڤەگریان ژ بەغدایێ بو دهوکا رەنگین. ل بێجێ راوستیان بو بهن ڤەدانەکێ ئو تشتەکی ڤەخون. خودانێ چەیخانێ بنک ئاغای ڤە هات ل بەر سنگێ وی راوستیا وگوت: هەوە چ دڤیت؟ ئاغای گوتی بو مە هندەک تەزییا بینە. وی بەرسڤ دا وگوت: تەزیێت مە دگەرمن. ئاغای ب چڤە نەهەلگرت ، هزرکر بەفرا وی یا خلاس بوی د بیت یێ دماین گەرم. ئینا گوتێ پا بو مە هندەک چا بینە. وی لێ زڤراند پتر برەقی (چاینە بارد عمی ) گوت چا مە یا سارە. ئانگو نەدڤیا چ بدەتە وان. ئاغا رابو وگوتە زەلاما ئەز چبکەم هوین ژی وەبکەن. ئاغا ف ئەگەرا وی کەت. برایێ من دگەل دا بوگوت: ئاغا چو نک قوری وسەماوەری وپیالا ئو هەمێ ب سەر ئێک دا ئینان.زەلاما ژی تشتەکێ ساخلەم نەهێلا لوان جها ئو دەرکەفتن تڤەنگێت وان د ئامەدەبون د لەپێت واندا و قەستا ترومبێلا کر.ئاغای گوتە زەلاما ما ئەو نوزانیت ئەم نە تەزیێت گەرم ڤەدخوین ئو نە چا سار. هزار رەحمەت ل گورێ تەبن ئاغایێ مە تە چ جارا نەقەتی قەبیل نەکریە ل سەر خو ومللەتی.  

ژ زار دەڤێ برایێ من ( محمود گورانی )

٢٥ /٨ /٢٠١٦ دهوک

  ناڤێ من دلگەشە

         ناڤێ من دلگەشە، ئەز کچەکا کوردم دژێم دناڤ گوندەکێ کوردستانێ، وارێ باب وباپیرا. خانیێ مە یە، باپیرێ من یێ ئاڤاکری ب دەستێت خو ئو بهاری کاریا گوندییا ب رەنگەکێ زبارە. نە بێژن کوڵکە یان ژی زنجە، یێ هاتیە چێکرن ژلبنا، بگاریتا، بلەڤەنا، بحێسلکا، بشەقلا، بئاخێ. دەیکا من یێ کورتانەکری  پاشی یێ هونی وهوسی ب دەست ولەپێت خو زێرین. بلا پەنجەرا بچیک بیت بو من نە خەمە، بەسە ئەز هەرو سەرێ خو ژێ دەربێخم وسەحکەمە دنیا بەر فرەهو گەش. دڤێ پەنجەرێرا وەک تلەڤزیونێ ئەز دێ بو هەوە هەرو کورتە سەرهاتیەکێ بێژم و پێش کێش کەم ب دلەکێ پر ئەڤین ئو ب رویەکێ بکەیف وشادی وگرنژی. ل من نەگرن گەلی هەڤالان ئەگەر ئەز نەیا خەملاندی ونە یا پێش کێش بم، جل وبەرگێت من نە دجانبن وەکی هوین حەزدکەن. بەس ئەز دێ ب زمانێ خو یێ رەوان ونەرم ب کوردیەکا پەتی ژ گوتن و چیروک وسەرهاتیێت باب وباپیرا وەل هەوە کەم هوین خو ژ بیرڤەکەن ئو چاڤێت هەوە بمینن زل ل دەڤێ من. نەبێژن تو یا بچیکی، تو چ نوزانی بێژی، وەنینە دەیبابێت من ئەز یا فێرکرم وپرکرم ژ ئاخفتن وبێژە وگوتنێت مەزنا زەند وحێبەتی سەرێ هەوە بگریت ئو بمینن بێ هش و سەودا ومەندەهوش ژ بەر ئەوا ئەز د بێژم د راستا مللەتێ مە یێ کورد یێ پر تور وکەلەپور ودەولەمەند ژهەمی لایاڤە. زمانێ من زمانێ دایکی یە، پەیڤێت من پەیڤێت رەسەنن، لێکداینە ژ بەند وبێژەیا ژستران وهەلبەست ونارینکا. ئەز باخچێ زاروکامە، جەمێ لاوانم، هوزانێت دلدارانم، هەلبەستا گەنجانم، بستانێ پیرامە. سەیرانگەهم بو هەمی کەسا، دەریایەکا بێ بنم، پرم ژ درومراریا ژ هەمی رەنگ وتاما. نوژدارم بو ئێش ودەردا، مەلحەمێ سەروبرینا مە. هوزانا دڤەهینم بو دلدارا، سرودا دبێژم بو وەلات پارێزا، هەلبەستا دکەمە دیاری بوهەژار وبەلەنگازا. خەم رەڤینم، پر ڤین وئەڤینم، تژی هەستم، رەوشا هەمی مالامە، دل ڤەکەرا خەریب ومەستامە، کلیلکا خر دلامە. ئاش کەرا زیز وسلامە. دلگەشم ، سەر خاکا کوردستانێ دهێم ومەشم دل سپی مە نە یا دل رەشم، نە یا دل رەشم هەرا دل گەشم ئەز  ناڤ خوشم دلگەشم.

26 / 9 /2016  ئەحمەد عەلی