دهوکا کەڤن

کەڤنە ناڤێت دهوکێ

ناڤێ پەیڤا دهوک : دهوك : Duhok

واتە ورامان و بنوک وبنه‌ره‌تێت ناڤێ په‌یڤا (دهوک) ژلایێ (زمانی) ڤە وژلایێ (دیروکێ) ڤە کا چەوا ئاکنجی بویە ل سەر زاردەڤێ خەلکی حەتا گەهشتێە مە ب ڤی رەنگێ لێکدای دبن ڤان پیتان دهوک یان دەهوک:

بەری شروڤەکرنێ ودیڤچونێ دڤێت ئەم بزانن کو پەیڤا (دهوک) یا هاتیە لێکدان ژدوو پەیڤان وەکی ئەز دبینم هەر دوو پەیڤ پەیڤێت کوردینە ب درستی ئەوێت پەتی ورەسن وب هەمی رەنگێت هاتن ل ژێری:

١- ژەنینا پەیڤێ ژلایێ رێزمانێ ڤە

پەیڤا سەرەکی یا ئێکێ:

دوو: ئانکو (٢)

دەهـ: ژمارە (١٠)

دا: دان، دەی، ژێ وەرگرتن، ستاندن

دیهـ: دی: تەخە تەخە چ ژچولی یان گیای دهێتە نژناندن

دهـ: دێ: گوندەکێ بچیک

پەیڤا پاش یا دووێ:

هوک: مست، لەپ، دەستێ پڕ ژتشتی

هوک: کەند وکور

هوک: کمت، گوپک، بلنترین جهـ (سرت: سەرێ چیای)

هێک: هێکا مریشکێ یا گروڤر

ئاهوک: ئاهوو، ئاسک، مامز، کەژاڵ، خەزاڵ، مامبز

ئێک: ژمارە (١)

خوک: باج، ستاندن، ژێ وەرگرتن

خویک: دانا تشتەکی بەرامبەرێ تشتەکی

پەیڤا(جاهوک):

جهـ: شوین: دگەل پەیڤا: ئاهوک: مامبز دلێکدانێدا هەر دوو پەیڤ دبنە: جهوک یان جاهوک ئانکو: (جهێ ئاسكان) و (وارێ مامبزان)

پەیڤا (دهوک) پشتی شروڤەکرنا واتە ورامانان ولێکدانێ کو بویە پەیڤەکا سەربخو دهێتە نڤێسین ب ڤان تەرز وجوران:

( دوو هوک، دوخوک، داخوک، دوهێک، دیهک، دوکورک، جهوک، جاهوک)

وەکی ئەژی تێدبینم ژلایێ لێکدانا پەیڤان دبیت ونەیا دویرە دهوک هات بیت ژڤان هەردو پەیڤان:

دەهـ + ئێک = پشتی ژێبرنا پیتا (ئ) ژدەستپێکا پەیڤا دووێ کو دبیتە (دەهێک) پاشی ژبەر سڤکیێ (ێ) یا بویە (و) ئەڤ دەهێکە ژی باجە ئانکو خوک دانە ئەوژی ئێک ژدەهانە ب عەربی (عشر) عوشرە دهێتە ستاندن ژدەرامەتی  ومتایێ حشک وەک دەخل ودانی وبرنج وگەنمی وجەهی وچەند تەرزێت دی. ڤێجا چ پەیڤا دهوک هاتبیت ژ( دوخوکێ، دوهێکێ یان ژ دەهێکێ) دێ مینیت دهوک دهوکا داسنیا یا ب ناڤ ودەنگ ل هەمی دەڤەری ول ناڤ جیهانێ خڕێ.

٢- چەند بوچونێت دیروکی ل سەر ناڤێ پەیڤا دهوکێ:

مێژونڤێس(ئەنوەر مایێ) ژزاردەڤێ (هارتمانی) ناڤێ دهوکێ (جاهوک) بوو.

دیروكنڤیس(حسین حوزنی موكریانی) دبێژیت: ل نیڤا سه‌د سالیا چوارێ زایینی میره‌كی ب ناڤێ (ئاخ شندۆ) حوكمداری ل جهێ دهۆكێ كریه ژهه‌ر به‌رهه‌مەكی یان متایه‌كێ حشکێ بازركانی (دو هوك) ئانكو دو مستێت سه‌رانه یان خویك وه‌رگرتیه ب ڤی ره‌نگی ئه‌ڤ چهه ب دهۆك هاتیه ناڤكرن.

ئه‌نور مایی هه‌رچه‌نه‌ده پشتاڤانیا بۆ چوونا (هارتمان)ی دكه‌ت، به‌لی دویرنابینیت ژپه‌یڤا (دیه) یان (دێ) یا كوردی ئانكو گوند و ئامرازێ (وك) یێ بچویك كرنێ ئانكو گوندێ بچویك هاتبیت.

توفیق وه‌هبی ژی پشته‌ڤانیا ڤێ چه‌ندێ دكه‌ت، به‌لێ سه‌یدا ئه‌مینێ ئوسمان(هه‌ر وه‌ك جه‌مال بابان ژێ ڤه‌دگێریت) ڤێ چه‌ندێ ب راست نزانیت ژبه‌ركو په‌یڤا دێ ل ڤێ ده‌ڤه‌رێ نا هێته ب كارئینان و ل شوینا دێ په‌ێڤا (گونده) و دویر نابینت په‌یڤا (دوه یان دیه) ئانكو دیهێن چولی (كو وه‌ك ئالف بۆ گیانه‌وه‌ران دهاته ب كارئانین) نێزیكتر بیت بو ڤێ مه‌ره‌مێ.

هەر وەسا (د. فرست مه‌رعی) د گوتاره‌كێدا یا ل ڤێ داویێ به‌لاڤكری دبێژیت:- ژ به‌ركو دهۆك دكه‌ڤیته ژێریا دو لونكێن چیایی یێن ناڤێ هه‌ر ئێكی ژوان (سه‌رهوك) ئانكو سه‌رتیژ بوویه وناڤێ هه‌ردویان (دوسه‌رهوك) بوویه وتیپێن (و،س،ر) ژ بۆ سڤك كرنێ هاتینه راكرن و بوویه (دهۆك). هه‌روه‌سان دبێژیت: ل هنده‌ك گوندێن مه‌سیحیێن كلدانێن ڤێ ده‌ڤه‌رێ دبژنه دهۆكێ (ات توك).

ناڤێ «دهۆك» ژ زارێ كوردیا كورمانجی یێ هاتی و پێكدهێت ژ (دو) (هوك) و رامانا وی (دۆ مست) یان (دۆ پیڤۆك)ە، چنكی باژێڕێ دهۆكێ دكەفتە سەر رێیا كاروانان و خویكا متای ژ دۆ مستێت گەنمی یان جەهی یان تشتەكێ دی پێكدهات. و هندەك كەس ناڤێ «دهوك» - (دو) ئانكو جۆت و (هوك) یان (هیك) ئانكو هێك - بۆ دۆ چیایێت مەزنێت وەك دۆ هێكا كۆ ل باژێڕی هەبۆن ڤەدگێڕینن. هەروەسا دۆ ریبارۆك د باژێڕێ دهۆكێ را دچن، یێ ئێكێ دبێژنێ «رویبارێ دهۆكێ» و یێ دووێ «هشكەرۆ» ئەوێ وەرزێ هاڤینێ هشك دبیت. (كورتیەك ل دۆر پارێزگەها دهۆكێ)

تێبین: ناڤێ پەیڤا (دهوک) ژچ هادبیت ناڤەکێ جوان وتازەیە وسڤکە ل سەر ئەزمانی، ناڤەکێ کەڤنە دزمانیدا و هەر وەسا دناڤ شوپا دیروکێدا جهێ خو یێ کری.

باژێرێ دهوکێ

گەلی خەلکا وەرن بژین ل باژێرێ دهوکا

ل دورا خڕ چیانە بهارا رەنگین دایە چوکا

مە دا بیت دەهێک ئاەڤرو نا دەین چ خوکا

تە پارێزن ب زەند وبازندا ب تبل ونینوکا

ئەحمەد عەلی

سەروکانی  وژێده‌ر:

په‌رتوكا (رامان و بنه‌ره‌تێت هنده‌ك په‌یڤ وناڤێن دیروكی – تارق شوكری)

سایتێ پارێزگه‌ها دهوك

كورتیەك ل دۆر پارێزگەها دهۆكێ

 ٢٢-٧-٢٠٢٠ – دهوک – ئەحمەد عەلی