چەند هەلبەستێت خانێ
ل ژێری چەند هەلبەستێت ئەحمەدی خانێ نە دگەل زێدەکرنا واتێت پەیڤێت سەخت وب ئیزا ب عەرەبی و کوردی وئنگلیزی بو خویندەڤانێ هێژا.
إخترت كنموذج بيتين من الشعر من إحدى قصائد أحمد خاني الشعرية الكلاسيكية وتعتبر القصيدة بمثابة قطعة فنية رائعة السبك وتتميز بالتجديد والأبداع ودقّة التصوير وهذه مطلعها بالنص الأصلي ومن ثَمَّ الترجمة العربية لها ومع التوليف باللغة الكوردية الحديثة:
ئەز چوومە دەرێ مەیکەدەئێ سوبحەیەکێ زوو
من دی یەکی ئەسمەر
قامەت ب مسالێ دارێ شمشادێ دو گیسوو
مانەندی دو ئەژدەر
الترجمة العربية
غَادَرَتُ في الصَباح الباكِرِ من حانةٍ وإذا سَمْرَاءُ أمام ناظري تَلوحُ
كأنَّ قامتها شجرةُ حَوْرٍ والضفائرَ ثعابينُ سوداءَ على كتفيْها تَسُوحُ
توليفي للبيتين بالكوردية الحديثة
دەرچوم سپێدەهیەکا زوی ل دەرێ مەیخانێ
ئەسمەرەک دبەر منرا بوری ل وێ بەیانێ
تو دبێژی بەژن وبال، سپێندارە
کەزی ل بەر چاڤان، رەشەمارە
المقطوعة الأولى
١- هەلبەستا (ئەحمەدی خانی)
ئەز چوومە دەرێ مەیکەدەئێ سوبحەیەکێ زوو
من دی یەکی ئەسمەر
قامەت ب مسالێ دارێ شمشادێ دو گیسوو
مانەندی دو ئەژدەر
چین چین کربوو بسک ل سەر زولفێ روخسار
مانەندی دو شەهمار
کەرکەر دخوەشین زولفێ ل سەر قەوسێ دو ئەبروو
مانەندی دو شەهپەڕ
ماییم موتەرەقب مەگەر ئەو مەزەهرێ ئعجاز
جارەک ب دوسەد ناز
حالێ مە تەفەحوس بکە بێژە کو ئەسیرۆ
ئەز بۆ تەمە خەمخوەر
من گۆتی: د وەقتێ سەحەرێ ئەو چ تە دا من
ئەی سەرو قەدا من
گۆتی: تو نزانی چیە من دا تە فەقیرۆ
أعطيتك كوثر
حەتتا ڤەکە لەوحێ سەدەف و خامەئێ یاقووت
نێزیکی ب لاهووت
من سەیرکرن سدرە و تووبا قەد و دلجوو
نینن چو بەرابەر
هندی مەلەک و حوور و پەری بێنە تەماشا
حاشا ثم حاشا
کەنگی دبن ئەو لائقی نەززارەئێ ئەبروو
ئەی دل مەکە باوەر
یارێ ژ دەرێ مەیکەدەئێ من مەکە بێ بار
ئەی سەییدێ موختار
ساقی کو تووی أشهد باللهی کو ئیرۆ
خانی بوویە مەیخوەر
چەند پەیڤێت سەخت دگەل واتان
دەرێ، دەر، دەرگەهـ - الباب - gate, door
زوو، زوی، بلەز - مبكر - early
ئەسمەر - أسمر - brown
قامەت، بەژن وبال، قەد – القامة - stature
ئەژدەر، مار - ثعبان - snake
گەردەنێ، قرک – الجيد - neck
ئەبروو، بری – الحاجب - eyebrow
موتەرەقب – تَرَقُّب - waiting
تەفەحوس – تَفَحَّصَ - examine
خەمخوەر، خەمخۆر – حَرِيص - desirous
فەقیرۆ، هەژارو – التَعِيس - miserable
بەرابەر، هەمبەر، برانبەر – المقابل - opposite
حاشا، ژبلی - حَاشَا، عَدَا، خَلا - except
باوەر – إعتقاد - belief
بار، بەهر، پشک – نصيب، حِصَّة - share
ئیرۆ، ئەڤرو – اليوم - today
مەیخوەر، سەکران – ثمل – drunken
المقطوعة الثانية
٢- هەلبەستا (ئەحمەدی خانی)
هەڕۆ سەد جار ژئولفا وێ،
دبم کەیفێ ل مەیخانێ،
ڤەبیر من تێت زولفا وێ،
دنالم ئەز ژ هجرانێ
ژسەهما عەقرەب و ماران،
دنالم ئەز گەلی یاران،
ژ چەهڤان خوون دچیت باران،
وەکی ئەو تێنە لێکدانێ
وەکی ئەو تێنە سەر بالان،
ببینن نوقتە و خالان،
بنەفش و تەرحێ ئالالان،
د سەر دا ماهێ تابانی
د سەر دا ئەو مەها ئەنوەر،
ژ رەیحان سونبولان دا سەر،
کرم سەودا و هەم ئەبتەر،
ژ من دل بر ب تالانی
ژ من دل بر ئەڤێ جارێ،
کو من دی قامەتا یارێ،
وەکی سەلوێ ل جۆبارێ،
ڤەمەشیا هاتە ئەیوانێ
ڤەمەشیا یا سفەت حووری،
ژ ڕەنگێ سۆرگولا ژۆری،
رحێ شێرین دکەم گۆری،
ژ بۆ خالێ و نیشانێ
ژ وان خالان تەجەللێ دا،
عەتارود بوو د بورجێ دا،
دلێ من کێزمەیەک لێدا،
ب شیر ئەو هاتە مەیدانێ
ب شیر هات ئەو پەری پەیکەر،
شەڤی ماها تژی ئەنوەر،
ل من دا باتنی خەنجەر،
دنالم ئەز ژ ئێشانێ
ژ وی دەربی یێ گێژم ئەز،
شوبی بلبل دبێژم ئەز،
ژ چەهڤان خوون دڕێژم ئەز،
وەکی تاڤێت بارانێ
ژ چەهڤان خوین دبارینم،
ژ عشقا تە ئەزێ دینم،
شوبی فەرهاد و مەجنوینم،
دبێم: لەیلا گەلۆ کانێ
خەریبم ئەز ژ لەیلایێ،
نەهن وەک تە ل دونیایێ،
بچیتە بیتە زیبایێ،
کو عاشق وێ د زیندانێ
کو عاشق وێ دنالیتن،
شەڤ و ڕۆژان دکالیتن،
ژ چەهڤان خوون دمالیتن،
مەجالە بێتە زۆزانێ
مەجالە مە نەکر کارەک،
ل سورمە وێ هەبوو مارەک،
ڤەڕێکەم ئایەتێ جارەک،
دگەل بایێ شەبستانێ
دگەل بایێ سەحەرخێزێ،
ببێژە عەنبەر ئامێزێ،
تەعاشق کوشت ب ڤێ ڕێزێ،
بکە لوتفێ و ئحسانێ
کو من دی بوو ل سەر بانی،
دبێژت: ئەحمەدێ خانی،
بدە رووحێ د گەل جانی،
دبێژم ئەز: بگر.. هانێ!
چەند پەیڤێت سەخت دگەل واتان
ئولفا، هۆگری - أُلْفَة، انس – intimacy
مەیخانە – خَمَّارَة – wineshop
سەهم، ترس - خوف - مَخَافَة - fear, fright
نوقتە و خالان – النقط والخال والشَامَة - beauty spot
تالان، جەردە - نهب، سَلَبَ - plundering, mugging
قامەت، بەژنوبال – القامة، القَدّ - stature
خال، نیشان - علامة، سِمَة - sign, mark
کێزمە، سنگ - وتد، إِسْفِين - peg, wedge
تژی، پر – ممتلئ – full
تاڤ – مُزْنَة مَطَر - rain cloud
دبێم، دبێژم – أقول - say
زیندان، پوسخانە - سجن، حَبْس - jail, prison
نالین - تَأَلُّم - anguish
کالین - گالین - البوح بالكلام - revelation
مالین - ذَرَّفَ، دَمَعَ - weep, shed tears
با، هور – رياح - wind
سەحەر، بەیان - سَحَر، فَجْر - early dawn, early morning
جان، گیان، رەوان، رح - روح، نَفْس - spirit, soul
المقطوعة الثالثة
٢- هەلبەستا (ئەحمەدی خانی)
عشوەیەک دا مە سەحەر وێ پەرییا حووری سرشت
شەفەقا بەرقێ جەمالێ دل و جان سوهت و برشت
مە نەزانی کو مەلەک یا نە بەشەر یا پەری بوو
یەدێ بەیزا وەکو مووسایی ل قەتلێ ڤەدمشت
ب تەمەننایا شەهادەت عاشقان جان برە پێش
ئەللاهـ ئەللاهـ چ غەرەزدارە کو یەک فەردە نەکوشت
كعبه اللهی جەمالێ مە دکر چینە تەواف
خەیبەری هاتنە من خال و خەت و چەنبەر و قشت
علمێ ئەسما مە ژبەر کر د دبستانێ سفات
تالبێ زاتیمە لەو من شەممراند باغێ بهشت
ئادەمێ کامل ئەزم بوویمە مەسجوودێ مەلەک
موددەعی گەر نەبتن سەجدە ب من ها سەرێ خشت
خانیا دێ هەبتن بێ هونەران لاف و گەزاف
ئافەرین بەر تە کو ئەڤ شیوە ژ بۆ کەس تە نەهشت
چەند پەیڤێت سەخت دگەل واتان
پەری، حوری - حورِيَّة، فتاة جميلة - nymph, houri
شەفەقا، شەڤەک - الشفق - twilight
بەرقێ، برسقین - بَرِيق، لَمَعَان - flashing, gleaming
سوهت، سوتن - إشتعال - burn
برشت، براژت - شَوَى - roast, broil
فەردە، کەسەک - فرد - one
باغ، باخ، بەخچە - جنينة - garden
بهشت، بەحشت - جنّة - paradise
لاف و گەزاف، درەو و دەلەس - كذب، اِفْتِراء - lie, untruth
المقطوعة الرابعة
٤- هەلبەستا (ئەحمەدی خانی)
ژ دەردێ عشقێ بەدحالم،
عەجەب بەربوویە من نارەک،
وەرە جانا ببین حالم،
نە من دل ما نە دلدارەک
نە دلدار و نە من دل مان،
نە ئالئال و نە سۆرگول مان،
نە رەیحان و نە سونبول مان،
د دل دا من خەلی خارەک
د دل دا من خەلی پەیکان،
وەرە سەر من بکە ئحسان،
ل گۆراهی رەقیبی مان،
ببین خوەش بوو بریندارەک
ڤەدە دەستان حەبیبا من،
بکە دەرمان تەبیبا من،
بکە دەرمان برینا من،
ب دەست و تللێ موبارەک
برینداران برین خوەش بوون،
رەقیبان هەردو ڕووڕەش بوون،
د باغێ حوسنێ گول گەش بوون،
نەکێشت بولبول ئازارەک
سەحەر بولبول ب هاوارە،
د دل دا ئەو بریندارە،
کول و نالین ژ بۆ عارە،
نە گول مانە نە گولنارەک
نەکێشت بولبول ئازارێ،
ل رەغما موحبەتا خارێ
ل فەسلا ماهێ ئازارێ،
نەمینت قەت ل دل بارەک
ل دل بارێ غەمان بارە،
نە نیسانە نە ئازارە،
هەڕۆ خانی ب هاوارە،
د دەستی مایە گوفتارەک
چەند پەیڤێت سەخت دگەل واتان
عەجەب، عەجیبی، شاشی - عجب - astonishment
نارەک، ئاگرەک - نار - fire
رەیحان - رَيْحَان - sweet basil
پەیکان، سەرەتیرە - رأس الرمح - head spear
تللێ، تل، تبل - أصبع - finger
ئازارەک، نەخوشی - عِلَّة، إِعْتِلال - sickness, disease, ailment, malady
کول، ژان - أَلَم، وجع - pain, ache
ماهێ، مەهـ - شهر - month
گوفتارەک، ﮐﺮدارە – عمل – deed
المقطوعة الخامسة
٥- هەلبەستا (ئەحمەدی خانی)
دلا قەت نینە مەحبووبەک،
ژ تە جوزئەک نەبت لالی،
دلا رامانە مەجزووبەک،
هەیە سررا تە ژێ خالی
ئەگەر سررا د قەلبانە،
وە گەر نوورا د وەجهانە،
ب من یەک ڕەنگ و یەک تانە،
د گەل یەک بوون ل وی ئالی
ژ غەیبێ ئەو ب یەک هاتن،
هەمی جۆتن نە تەک هاتن،
وەکی چاڤێت بەلەک هاتن،
ب هەڤ کەت شاهی و تالی
ئەگەر حوسنە ئەگەر نوورە،
ئەگەر نێزیک ئەگەر دوورە،
برینا عاشقان کوورە،
ژ سەرتیرا کوڕێ زالی
ژ سەرتیرا موجەوهەر بوو،
چ ئاور بوو چ خەنجەر بوو،
ژ بۆ من ڕا موقەددەر بوو،
دەما پفکرنە سەلسالی
وە گەر سەلسال و فەخخارم،
تژی نوورم تژی نارم،
د باتن شوبهی خونکارم،
ب زاهر کەتمە وی شالی
گەلەک شال جەوهەر و زیبا،
گەلەک ئەتلەس گەلەک دیبا،
گەلەک سیم و گەلەک شیبا،
مە هاڤێتن بکر نالی
بکر نالی مە هاڤێتن،
هەمی یەک یەک هلاڤێتن،
گەلۆ کی بت کو ناڤێتن،
حەبیبەک چاردە سالی
مەگەر هەر من دڤێ دلبەر،
دوسەد علمان بکەم ئەزبەر،
ژ خلخالان دبت ئەبتەر،
مەلا مەقسوودێ خلخالی
مەلا مەقسوودێ من خالە،
نە ملک و مەنزل و مالە،
نە علمێ قالە ئەو حالە،
مە حاسل کر ب ئەبدالی
مە حاسل کر ب خیزانی،
ب موشتاقی و حەیرانی،
وەکی گەنجا د وێرانی،
مە پەیدا کر ب رەممالی
ب رەممالی مە پەیدا کر،
دلێ غەمگین مە پێ شاکر،
نقي الخد مە ئازا کر،
وەکی پیرا دوسەد سالی
نقي الخد و لحیانن،
بەرات و ئەمر و فەرمانن،
ب توغراء و ب نیشانن،
د دەست عوششاقێ دەللالی
د دەست دەللالی دا من دی،
روخێ کاغد سەمەرقەندی،
خەتێ کووفی نوقەت هندی،
کتابا حوسن و ئەشکالی
کتابا حوسن و دلبەر بوو،
خەتێ الله أكبر بوو،
مەلایی گۆ ژ ئەزبەر بوو،
ل تەختێ دل دبت والی
ل تەختێ قەلبی سولتانە،
دلێ وی عەرشێ ڕەحمانە،
وەکی خانی نە نادانە،
دزانت ئەو ب ئەحوالی
ب ئەحوالی خەبەردارە،
ب سوورەت شەکلێ دلدارە،
د باتن عەینی دیدارە،
تعالى شأنه العالي
چەند پەیڤێت سەخت دگەل واتان
مەحبووبەک، یارە - مَحْبُوب - beloved
ئالی، لا، رەخ - طرف، حَافَّة - edge
شاهی، شەهی، خوشی - فرح - joy
کوورە، کویرە – عميق - deep
ئاور - لَحْظ، نظرة - look, glance
سەلسال - صلصال - clay
هاڤێتن - رمى - throw
هلاڤێتن - إِبْعاد - deporting
دلبەر، یار - مَحْبُوب - sweetheart
مەنزل، ژور - منزل، مَسْكَن - dwelling
خیزانی، ژاری - فَاقَة، فقر - poverty
ئازا، بەردای - حُرّ، طليق - free
فەرمانن - أمر - order
روخێ، روی – وجه - surface
خەت، نڤێسین – خط - handwriting
تەخت – سرير - bed
دیدارە، نێرین، دیتن – مُشَاهَدَة، رؤية - viewing, seeing
ژێدەر:
بەرهەڤکرنا: ئەحمەد عەلی حەسەن – دهوک - ٢٠٢٤