گوند

گوندەواری

هەلبەست وگوند

باژێرێ دهوکێ

گەلی خەلکا وەرن بژین لباژێرێ دهوکا

لدورا خر چیانە بهارا رەنگین دایە چوکا

مە دابیت دەهێک ئەڤرو نادەین چ خوکا

تە پارێزن ب زەند وبازندا بتبل ونینوکا

گوندێت دەڤەرا دوسکیا ل باژێری دهوکێ

مالکێت چار رێز

( (1گەرماڤا: سەعید ئاغای

گەرماڤا بنگەها وان ئاغا یا گروگراڤا

ناڤ دێری ناڤ دوسکیا بو خودان ناڤا

چەند لسەروان کانیا بوینە بیک وزاڤا

خڕ دوسکی بو تە دشینن رێز وسلاڤ

(2)شندوخا

دهوک ل رەخێ تە چیانە دناڤدا کەڤنە شندوخا

ل دۆر تە رەزن، چەم وبستانێت هنار وخوخا

ئاخ شندو تە خوکا ستاندی ب خودانێت چوخا

هەلامەت مە پارێزت ب ملێت شەنگ وشوخا

(3) کوڤلێ

کوڤلا کەڤن ئەڤرو ناڤێ تە مە دانا گوندێ شەهیدی

کوڤلا مێرخاس وقەهرەمانا،دوژمن بەزین: وەحیدی

زیندییە بابێ کورانە، کورێ هێژایێ مەزن مەجیدی

کوڤلی خڕ جان فدانە مرن بو جەژنە، خوش عەیدی

(4)زڤنگێ

زڤنگێ گوندێ ئاسێ سەر بابکێ همبیا دوسکی ژێری

جهێت كەڤنارسيلاڤا سێ تەبەقە چيموكێ شكەڤتا قيرى

بەرهەم رەنگینە:هنگڤینە،هژیر وباهیڤن، مازی وتری

بنە ماڵ هەشت بابکن: ژصەدیقی حەتا دگەهتە قادری

(5) نزارکێ

نزارکا دوسکیا تاکێ کاتولیا جهێ چاک مێرێت وەلاتی

کوزک وچەبەر شاهدن، گەلییا راگەهاند دا بو کەلاتی

گوتن مێرخاسن، بەرنیاسن ناڤ مللەتی هێژا وژێهاتی

گوردو، راگرە ئەڤا چوی نەبەردە ئەوا نک تەڤە هاتی

(6) بەرێ بهار

تریێ تەیفی ورەش موی و زەرەک و کەمالی

ل ناڤ میرگا، ل نهال ودولا ل رەخێت کەندالی

ل گوندێ بەرێ بهار دهێنە چاندن ب خۆمالی

بدرستی تو بەر مێڤانا خوش دوست وهەڤالی

(7) باجلۆرێ

تە ستاند بو باج وخوک چیێ بوری درێرا

باجلۆرێ جهێ چەلەنگا، جهێ خوش مێرا

دژمنێ ترسنوک، رەڤی ل وێرێ، نە وێرا

ب مینن، دیتن پلنگا کرن گێرە دگەڵ شێرا

(8) گرێ قەسروکا

دکەڤی ل بن پەسارێ عەزابا ل سەرێ گری

گورەپانا دوژمنی، زور جارا ئەوێ تێدا فری

هاتیە سوتن، بومبارکرن، خانی وێران کری

ئیرو ل شینا تە سەیرانە خەلکی کەیفا کری

( 9 ) سندورێ

د کەڤندا سندورێ گوندێ فەلا بو، سانت دێرێ

دیفدا موسلمانا ئاڤاکرلێ خانی ومزکەفتا خێرێ

پشت وان جوییا مەتال وکالک چێکرن لوێرێ

ل ڤی ئەردی ژیان ب سەربلندی، خاکا زێرێ

(10) ئەرتیس

ئەرتیس یا دورپێچە ژهەشت کانێت زەلاڵ

پڕە ژگروملا، گورێت کەڤن، ژدول ونهاڵ

ژرەنگێت فێقی، ژخڕجورا تەرش وکەواڵ

مێرا شەرێ کرێ ب تەڤەنگا، شیر ومەتاڵ

(11) شەتونس

شەتونس گورا شەهیدان چەندا ناڤ شرینی

گەشتا دڵ ڤەکرە، ئاڤا کانیێ وەکی هنگڤینی

شکەفتا مەزن لبارەدوخا گوندیا ڤەحەوینی

ب شاناز وسەر بلندی ناڤ مەدا دێ مینی

مالکێت سێ رێز

(12) بەروشکا سەعدینی

ناڤ دێرە، یێ پڕ مێرە بەروشکا سەعدینی

دنیڤا دلی دوسکیا دژی دی هەرهەبی مینی

بسەر فەرازی، سەر بلندی پڕڤین و ئەڤینی

(13) چێ

چێ ناڤ دێر وخوشە، چەندا کەڤنە

گەشتا وێ هاتیە رستن وەک تەڤنە

شەرکەرن بابو، مێرخاسن ئەڤەنە

(14) شێخ مەما

خەلکینو کێ نە دیت یە شێخ مەما

دێ بێژیت ژ من درەڤینیت خەما

نە ئێشە، نە ژانە ، من دەرد نەما

(15) دەرگەلا شێخا

من نەدیتی یە، من ببەن دەرگەلا شێخا

من بهیست دگەڵ دوژمنی شەرهەلێخا

ب راپێچانا شەڵ وشەپکا دگەڵ چوخا

(16) پاسێ

رەخ تە چیایە دبەردا رویبارێ پاسێ

هێرش کرن سەر تە توما بوی ئاسێ

گوندییا شەرێ کری بڤری ب داسێ

(17) ورميلێ

ورميلێ ناڤيته سەنگەرا دهژينیت

شیرێت چیایێ مه تينا دئازرینیت

دوژمنێ وەلاتی ژترسا دمرینیت

(18) بێسرێ

بێسرێ دەربەندا خرانە، قەرەم ودۆری

رویبارێ هشکە روی د ناڤ را بۆری

سەری سێ ریا نە ژێری دگەڵ ژۆری

((19 کورێمێ

برەشبیت روژا زالمی ئەنفال راکری

کورێمێ ب توپو توپخانا وێران کری

زەلام بێ سویچ کوشتن بن ئاخ کری

(20) ناڤدارا

ناڤدارا یا هاتیە راچاندن ژسپیندارا

ل بەتنێ خڕ رەزن، مشەیە ژدارا

خێرا وێ دگەهیتە فەقیر وهەژارا

(21) بانە سۆرێ

دەری د گەل بانی سۆرکەن بانە سۆرێ

بخوینا شەهیدی دەما هوین دبەن ژورێ

شانازی بودەیکێ ئەو گیان کەتی گورێ

(22) بابوخكێ

بابوخكێ خردزانن یا بناڤ و ده نگه

جهئ خوشمێرا، چەکدارا ب تڤه نگه

به ژنا لاو وگەنجا، شوخ و شه نگه

(23) بەندا

خودانا هەردو کانێت شرین بەندا

یا جان یا مەلەی بەر لەپ وزەندا

ئاڤدەی گیزا بلند دگەل گر وکەندا

(24) دیلیا

دیلیا بچینن ل خاکی کخس وپیڤازا

دا بخوت لەنگەروک، بدەنە لاوازا

تاما دەڤی خوش نا بیت ب داخازا

(25) ئەردا

ئەردا دچینیت برنج وگەنمی

زەرزەوات ل دورێت چەمی

لکانی بەستێ ل هەمی دەمی

(26) زیناڤا

لزیناڤا دهێتە چاندن برنجێ خومال

نک رویبارێ مەزن، دەشت ونهاڵ

یا پرە ژمروڤە، ئاڤایە بخانی وماڵ

(27) بەروشکا کاتولیا

فەخرا دوسکییا بەروشکا کاتولیا

دەنگێ وە دابو خڕ چیای وگەلیا

جهێ شەهید سەگڤانی لناڤ دلیا

(28) باڤا

باڤا دکەڤیتە سەر رویبارێ خابیری

ملک یێ کەسک وشینە بسەخبێری

سەرفەرازن پێخەمەتا باب وباپیری

(29) بێسکێ

بابێ هەریادی ساخبی بوڤی مللەتێ کوردا

دشینم ژبەربهارا رەنگین نێرگزێت زەردا

قەفتە گول ژباخێ باکوزێ بوبێسکا مەردا

(30) بێسفکێ

کەو نا قەبیت گەر ناڤێ بێسفکێ نەهینیت

سەربلند سەر چیا بمێرخاسی دڤەگێرینیت

دوژمنێ کوردا ب کوردی تێ دگەهینیت

(31) گەلناسکێ

کوردو: کی هەیە ناس نەکەت گەلناسکا مێرین

خالد وئازدی گیان ژدەستدا ل سەر خاکا زێرین

رحا وان دەورانە، گەریانە هنداڤ وەلاتی فرین

(32) حوجاڤا

حوجاڤا بەردا دەشتا فرەهە خاکەکا زێرین

تەرش وکەواڵ ناڤ ئاقاری پێگڤە چەرێن

خاکا تە ناهێت فروتن، قەت ناهێت کرین

(33) بابگوریا

کوردو ژخەو رابن بچینە بابگوریا

ببین مێڤان لنک ڤان دوسکی ژوریا

سەربەست وئازانا پەرژانو سنوریا

(34) قارقاراڤا

قارقاراڤا: کەریم ورەشید هەر دو برا جوتن

هوزان من وکەریمی پێگڤە د ڤەهاندن وگوتن

پێش دوژمنی ئاگر نەوروزێ هەلکر وسوتن

(35) ئاشەوا

گوندینو چاڤا ڤەکەن ژمورانا خەوێ

گوهی بدەنە قەبقەبا ڤێ تێشکا کەوێ

صەنەم نەمایە سەر چیایێ ئاشەوێ

(36) باکوزێ

گوندێ باپیرێ کەلەشی ، باکوزێ

خو پەیتکەن، بچهبینن وێ سوزێ

دا ژخو بوەرینن وی کەڤنە توزێ

(37) بادێ

وەرنە بادێ دا ب گەهنە مرادێ

دەمە تە صەوکا سێلێ یا قورادێ

ژلەپێ خویشکا چەلەنگ ودادێ

(38) مەمانێ

دەشتەکا فرەهو پانە گوندێ مەمانێ

جهێ چاندنا دەخل ودکاکی بدەمانێ

جهێ خوشی یە ، نەهێلانا خەمانێ

(39) کەمەکا

سەرە دانەکێ ببەن رەوشا کەمەکا

دا ژخوببەن ئێش ودەرد وخەمەکا

جهێ سەیرانیا یە، یاری وحەنەکا

(40) خازیاڤا

خازیاڤا تینیێت دگەریێن ل خوش ئاڤا

خاکا تە یا زێرینە نا دەین پارە بدراڤا

درامەتێ بابکالا هەربمینیت بەر چاڤا

(41) شێرتێ

نری شێر وپلنگ گوتن ئەڤەیە شێرتێ

جهێ رێنجبەرا ئەو خاکا یا پڕخێرتێ

یەک لتەڤەنگێ، یێ دی تەڤر وبێرتێ

(42) راسلعەینێ

راسلعەینا بناڤا دشینیت بو سەری سلاڤا

خو کارکەن دا گەنج ولاوا بکەینە زاڤا

گرێدەین شەهیانێ نک چەم وکانیێت ئاڤا

(43) بوتڕشی

گەنگی ب چاڤا ببینن بوتڕشا ئاڤا

گەلیێ فرە‌هو تو بویە جهێت راڤا

برکا مەزن لتە هشکبو کانیا ئاڤا

(44) زێوا شەفیق

زێوا شەفیق گوندێ ئاغانە ب ناڤ ودەنگە

ناڤ دوسکیا بقەدر وبهانە گرنگ وسەنگە

بژی بئارامی وتەناهی نابینی چ ئاستەنگە

((45 کەلا شێخو

کەلا شێخوی وەکی ئەلهوی هنداڤ دوژمنی

بسەر بلندی بوخەلکێ گوندی دێ هەر ژەنی

مێرچاکا، ژدەیکێت پاکا، دا بپارێزن مەوتنی

(46) صارکێ

صارکا ل هنداڤی نهالێ، تە ترس بەردا دوژمنی

ل رەخ نزاری، دبن چیایێ بلند، لەشکەرغەونی

چەند هێرش تە برنێ ، بەر ڤەدان دیسێت نەپەنی

(47) دێرگژنیکێ

گوندێ مێرین، لهاڤینێ هوین دێرگژنیکێ

بهارا کەسک وشین خەملاتە وەکی بیکێ

دەمەکی بمین، ببینە ژین ناکەی خەریکێ

(48) بوتیا

پێشمەرگێ تە یێ مێرین سەر چەپەرا خورینە

دوژمنێ کوردا ژبەر وان غار ورەڤ وبەزینە

گەلی بوتیا سەری بو وان جان فدایا ب چەمینە

(49) پیرومەرا

پیرومەرا ل بن چیایێ، لهنداڤی تە کەلاتە

سکرێ دهوکێ ب ئاڤ ڤە مە کر خەلاتە

دسەردا چەم ورەزن، شیڤ ونهاڵ ولاتە

(50) باگێرا

دەست هاڤێتنە تەڤر وبێرا خەلکێ باگێرێ

جوت وکێلان، دەخل وگەنم دانا بون گێری

سەرکەڤتینە دکارادا ئەون خودانێت خێرێ

(51) کەڤلەسن

پیرو، تولازو، زارو، پێژە ئەزم کەڤلەسنی

دویروک ڤە دگێریت تو کوردەکێ رەسەنی

من کارێ کری بدەستان، کێلان ب گێسنی

(52) مڵهمبانێ

مڵهمبانێ گوندەکێ بناڤ ودەنگە

دکار وکوکادا هەرا سەر زەنگە

ژسێڤ وهژیر وتری پڕ رەنگە

( (53دەرگەلا شیکەیا

دەرگەلێ ناڤێ دێرین، بو کەسێت مێرین

ل دوژمنی ئازرین، بخورتی لێ خورین

یەمانە ، سەر وان فەرمانە قیری وگرین

ب گوریێ قماندن، ژلەشی ئەو کوزرین

(54) چرانێ

چرانێ جهێ خێرخازا، گوندێ خێرانێ

دەست ڤەکرن ل هەژارا دەمێ قەیرانێ

ل ئاوەرا، ل کوچبەرا، کەڤتین دوڕیانێ

خێرا بەلاڤ دکەن، خوش دکەن ژیانێ

(55) ئالەکینا

ئالەکینا ژخو ب وەرینن کەرب وکینا

بژین بتەناهی، لسەرخاکا پاقژ وبژینا

هەژیبو ل باپیرا، هێژا مای بوهەژینا

دەرمانێ ئێشا، مەلحەمێ لسەر برینا

(٥٦) باخورنیڤ

هوری دگەل بای شەرە هنداڤی باخورنیڤێ

شێر بەر رویڤی سەنگەرە ل کەند وشێڤێ

قەلپ نابیت زێرێ زەرە بەرانبەرێ زیڤێ

گەنج: کورد پەروەرن، بەر نادەن دەلیڤێ

(٥٧) لیناڤا

جهێ خورت وعەگیدانە گوندێ لیناڤا

بەردا کویرە گەلی پێدا دهێت سویلاڤا

سەردوژمنی دخوریت ب گەف وداڤا

جانفدای دبەن گوری مینا شەهیا زاڤا

سێ گوند دمالکەکێدا

(1) بانكا، زرکا، چەم میسکا

گەر هەوە بڤێت بخون هرميكا هەرنه بانكا

ماستێ خورستی دێ بینی لماسیک وزرکا

ژهەمی جورا فێقی دێ چنی لچەم میسکا

(2) زێواکەندالا، ئێکمالا عەلی گێندەلا

جانێ ب قەدر وبها ژ شەهیدێت کوڤلا

شاندن سلاڤ لمێرخاسێت زێواکەندالا

مڵ بە مڵ دگەل ئێکمالا عەلی گێندەلا

(3) دێرکژنیکێ، مانگێشکێ، ئەلکویشکێ

گەلی کوردا رابن دا بچین دێرکژنیکێ

گەل خو ببەین خەلکێ ناحیا مانگێشکێ

داخازکەن رەخ و دورێت ئەلکویشکێ

((4 لیناڤا ، حوجاڤا، خازیاڤا

گەلی گوندیێت باخورنیڤ ولیناڤا

هەرن جابێ بدەن خەلکێ حوجاڤا

داخ خر بزانن یا ئاڤابوی خازیاڤا

(5) شاخکێ، نزارکێ،گەربەراسکێ

ژخەو رابن مێرخاسێت شاخکێ

سلاڤ ژخورا بگەهینن نزارکێ

هەرن نەوروزی لگەربەراسکێ

( (6لومانا، کورێت گاڤانا، ئافشانا

سترانا بێژن جحێلێت لومانا

بلا بڤەگێریت کورێت گاڤانا

بشادی ڤەدەت گەلیێ ئافشانا

( (7قەسارا، پیرومەرا، بروحەجەرا

ژخەو رابن خەلکێت قەسارا

دیلانێ گرێدەن ل پیرومەرا

دا خازکەن خڕ بروحەجەرا

( (8بەربانکێ، زڤنگێ، ئەلنکێ

گوڤەند وشاهی گرێدا بەربانکێ

داخازەک شاندبو لاوێت زڤنگێ

زاڤای ببەن سەرکانیێت ئەلنکێ

((9 شاوریکێ، روستینکێ، بێسفکێ

دەنگی ژماسیکێ دابو شاوریکێ

راگەهاندە خەلکێ ڤی روستینکێ

ئاگری هەلکەن لدورێت بێسفکێ

((10 گورەمارکێ، سەرئاڤکێ، ناڤشکێ

سەیرانەکێ ببەن رەخ گورەمارکێ

کور وکچا سەماکر ل سەر ئاڤکێ

سەرێ سالا نوی بکەن ل ناڤشکێ

(11) باجلورێ، سندورێ، بیرێ

ژملاخانێ حەتا د گەهتە باجلورێ

مێرخاسا مزگینی گەهاند سندورێ

گوتن جابا سەرکەڤتنێ ببەن بیرێ