Tục Lệ Ngày Tết Dưới Góc Độ Khoa Học

Tục Lệ Ngày Tết Dưới Góc Độ Khoa Học

Có những tục lệ đã ăn sâu vào tiềm thức của mỗi người dân Việt Nam, tạo nên bản sắc dân tộc không thể pha trộn. Sự phân tích dưới góc độ khoa học phần nào lý giải những tục lệ này không phải ngẫu nhiên mà có.

Cúng Giao Thừa (Lễ Trừ Tịch)

Trừ: có nghĩa là trao lại chức quan.

Tịch: có nghĩa là ban đêm.

Lễ cúng Giao Thừa được tiến hành lúc hết giờ Hợi sang giờ Tý – cũ mới tiếp nhau, bắt đầu sang ngày khác. Lễ này là để tiễn vị thần năm mới. Thần cũ giao lại công việc, thần mới tiếp nhận.

Tục xưa tin rằng mỗi năm có một vị Hành khiển coi việc nhân gian, mỗi vị có tên riêng với vương hiệu và cũng coi là Đương niên Chi thần (mỗi vị có một phụ tá là Phán Quan). Có 12 vị Hành khiển luân phiên từ năm Tý đến năm Hợi là 12 năm.

Hành khiển có ông Thiện, ông Ác. Vào những năm trời gây ra thiên tai, lụt lội, mất mùa… làdo sớ tấu của Hành khiển yêu cầu trừng phạt. Bởi vậy, lễ Giao Thừa là lễ quan trọng nhất trong dịp Tết Nguyên Đán. Người ta cũng lễ ở ngoài trời và cả ở trong nhà.

Lễ đất trời có khởi thủy phải có tận cùng, một năm có bắt đầu ắt phải có kết thúc. Nhưng điều kiện đặc biệt ở lúc Giao Thừa là vừa có kết thúc, vừa có bắt đầu: Kết thúc năm cũ và bắt đầu năm mới.

Đối với người Việt Nam, đêm Giao Thừa gợi lên những kỷ niệm thắm thiết, những tình cảm thiêng liêng và trang trọng. Người ta coi khoảng thời gian hết giờ Hợi ngày 30 tháng Chạp sang giờ Tý mở đầu ngày mồng một Tết là lúc giao thừa. Đó là thời điểm đất trời giao cảm, âm dương hòa quyện, chấm dứt sự yên lặng tạm thời của vạn vật để bừng lên sức sống mới.

Mọi người trong gia đình sum vầy, vui vẻ chúc nhau những điều tốt lành. Có nơi sau khi cúng Giao Thừa ở gia đình mọi người còn đi chùa, đền để cầu mong sự may mắn trong năm mới.

Hái lộc và hưởng lộc

Đi lễ đêm 30 Tết, lúc trở về ta có tục hái một cành cây hoặc một cành hoa về cài vào cửa. Hái lộc là có ý xin lộc của Trời Đất, Phật, Thần ban cho. Có người mang cành lộc (thường làcành đa, cành đề, cành si) về cắm vào bình hương bàn thờ thay vì cài ở trước cửa mong muốn lộc của Trời Phật Thần ban cho sẽ được lâu bền.

Có nhiều người trong lúc xuất hành đi lễ, thay vì hái cành lộc lại xin một bó hương nhỏ đứng khấn vái trước bàn thờ, rồi mang hương đó về cắm tại bàn thờ gia tiên hoặc bàn thờ thổ công.

Ngọn lửa tượng trưng cho sự phát đạt. Lấy lửa từ các nơi thờ tự mang về, tức là xin lộc của Phật-Thánh để phù hộ cho làm ăn được phát đạt quanh năm. Trong lúc mang nắm hương từ nơi thờ tự trở về, nhiều khi gặp gió, nắm hương bốc cháy, đó là một điềm tốt báo trước sự may mắn quanh năm.

Về ý nghĩa mà nói, hái lộc cũng có những nét hay, nhưng trên thực tế thì lại là sự tàn phá cây xanh, nếu như mọi người ai cũng ngắt một cành làm lộc thì còn lấy gì là cây. Thiết nghĩ hưởng lộc là một cách thay thế thích hợp mà vẫn giữ được ý nghĩa của việc hái lộc.

Thú chơi hoa quả ngày tết

Thú chơi hoa quả ngày Tết là một phong tục tốt đẹp của dân tộc ta. Hoa đào, hoa mai là những loại hoa tượng trưng cho mùa xuân. Cành đào, cành mai nở rộ đúng vào đêm giao thừa hứa hẹn cho gia đình có cả một năm vui vẻ. Màu đỏ của hoa đào, vàng của hoa mai còn lại tượng trưng cho khí dương ấm áp. Hoa đào thường nở rộ vào tiết Đông – Xuân, trờise lạnh và có mưa bụi nên thích hợp với khí hậu miền Bắc.

Hoa mai lại nở rộ vào tiết trời nắng hanh vàng nên thích hợp với khí hậu miền Nam. Cũng do điều kiện khí hậu khác biệt từ ngàn xưa như vậy nên người miền Bắc thích chơi hoa đào, người miền Nam thích chơi hoa mai vào ngày Tết.

Trong ngày Tết, người dân Việt Nam không chỉ có thú chơi hoa quả mà còn chơi quả. Loại quả được yêu chuộng nhất là quất (người miền Nam gọi là quả hạnh). Người ta chọn những cây quất quả nhiều hơn lá, có màu vàng mọng; trên cành điểm ít lộc non để bày ở giữa nhà tượng trưng cho niềm vui hạnh phúc và sự no ấm.

Mâm quả còn gọi là mâm ngũ quả (có khi là bát quả) là thứ không thể thiếu trên bàn thờ ngày Tết của người Việt Nam. Đối với người miền Bắc, mâm ngũ quả thường có năm loại quả như: nải chuối xanh, bưởi, quất, phật thủ, hồng đặt chung trên mâm đồng hay đĩa lớn.

Ở miền Nam, đĩa quả thờ ngày Tết gọi là Long – Lân – Quy – Phượng. Lấy quả dứa làm thân mình con chim phượng, quả ớt làm vòi rồng, quả chuối làm cánh…ở một số địa phương, mâm ngủ quả gồm: Mãng cầu, dừa tươi, đu đủ, xoài và dưa hấu.

Mâm ngũ quả là một tập quán kỳ thú của người Việt Nam. Bầy trong ngày Tết ngoài làm tăng thêm sắc màu của mùa xuân nó còn tượng trưng cho ngũ sắc, ngũ vị tương ứng với ngũ hành của triết lý phương Đông, thể hiện sự đa dạng, hài hòa, sự no đủ và bền vững. Đó là một phong tục tập quán tốt đẹp, nên duy trì.

Xông đất (xông nhà)

Xưa kia người Việt Nam tin rằng, ngày đầu xuân năm mới được người vui vẻ, dễ tính, tốt nết đến nhà trước nhất thì cả năm mọi việc đều tốt đẹp. Người đến nhà đầu tiên kể từ giao thừa gọi là người xông nhà hay xông đất. Chính vì vậy, nhiều gia đình phải chọn một người “đủ tiêu chuẩn” để nhờ đến xông nhà giúp mình. Tục xông đất, xông nhà vẫn còn được giữ gìn đến ngày nay và nhiều gia đình rất xem trọng việc này. Ngay từ trước Tết, gia chủ đã tìm người có tuổi hợp với mình hoặc tuổi tốt của năm đó để mời đến xông nhà.

Thực ra đây là nguyện vọng mong ước với tinh thần “cầu phúc tránh họa” của con người mà thôi. Chỉ có điều nếu trong năm có xảy ra điều gì không như ý, chớ đổ tại người xông nhà mà oan cho họ.

Mừng tuổi – Chúc Tết

Vào ngày Tết, cùng với tục xông đất, xông nhà là tục mừng tuổi và chúc Tết. Con cháu chúcTết bố mẹ, ông bà. Bạn bè, những người thân thiết chúc Tết nhau. Nhân đó, bố mẹ, ông bà mừng tuổi cho con cháu còn nhỏ của chủ nhà.

Tiền mừng tuổi thường cho số lẻ, có thể mừng tuổi bằng tiền hoặc bằng quà, nhưng phải chú trọng đến mặt hình thức, vì ngày Tết ai cũng thích đẹp. Người già khăn áo chỉnh tề ngồi trang trọng trên giường, trên ghế để con cháu đến chúc thọ. Ngược lại, con cháu cũng nhận được ở người trên những lời khuyên ân cần trong cuộc sống.

Mừng tuổi là dịp để những người thân thiết quan tâm đến nhau về quyền lợi vật chất, nhưng là một thứ vật chất được thông qua tình cảm nên rất có ý nghĩa. Người ta tin rằng thêm một Tết là thêm một tuổi, thêm một tuổi là thêm một điều mừng. Người trẻ thì khôn lớn, người già thì thêm tuổi thọ. Cùng với hình thức mừng tuổi này, mọi người có thể đền ơn trả nghĩa cho nhau một cách tếnhị. Học trò cảm tạ công lao dạy dỗ của thầy giáo, bệnh nhân cảm tạ lòng tốt của lương y.

Kiêng quét nhà

Trong ngày Tết Nguyên Đán, người ta kiêng quét nhà. Nếu nhà bẩn quá, người ta chỉ quét sơ, vun rác vào một xó, đợi ba hôm rồi mới đem đổ. Quét nhà đổ rác ngày mồng Một Tết, người ta sợ quét và đổ đi mất thần Tài.

Phong tục ngày Tết của người Việt Nam còn nhiều, trong đó nét văn hóa đặc sắc mang tinh thần nhân ái cũng nhiều và cũng không ít điều còn chưa phù hợp với cuộc sống hiện tại, cần phải loại bỏ. Với tinh thần “đãi cát tìm vàng”, chúng ta sẽ tìm thấy những nét đẹp văn hóa truyền thống trong phong tục Tết cổ truyền Việt Nam.

Nguồn: Khoa học & Đời sống