Το "Εμπαργκο"
Δεκα Χρονια Μετα

Τον χειμώνα του 1982 κυκλοφόρησε για πρώτη φορά ο δίσκος «Εμπάργκο» σε στίχους Άλκη Αλκαίου και μουσική Θάνου Μικρούτσικου. Πολλοί τον χαρακτήρισαν τον σπουδαιότερο δίσκο της δεκαετίας του '80, λόγω της μουσικής του και των νοημάτων των στίχων του. Σαράντα χρόνια μετά φαίνεται να επιβεβαιώνονται και θα δούμε γιατί.

Το “εμπάργκο” ως όρος αναφέρεται στον οικονομικό (και όχι μόνο) αποκλεισμό μιας χώρας από άλλη ή άλλες για λόγους εθνικού συμφέροντος ή εθνικής ασφαλείας. Στον δίσκο η έννοια αποκτά άλλες διαστάσεις, αναφερόμενος στον αποκλεισμό των ανθρώπων. Στη συνέντευξη για τη σειρά Η περιπέτεια ενός ποιήματος το 1990 ο Θάνος Μικρούτσικος έλεγε απευθυνόμενος στον Αλκαίο: «το '60 και το '70 θέλαμε να φτάσουμε όλοι μαζί σε ένα πλοίο. Στη σημερινή ('90) εποχή κυνηγάμε πάλι την ακτή, αλλά ο καθένας στο δικό του πλοίο. Η εποχή του Εμπάργκο είναι όταν συνειδητοποιούμε ότι η πρώτη λύση δε μας βγαίνει». Η Ελλάδα το 1980 μάζευε ακόμα τα κομμάτια της τόσο από την επτάχρονη χούντα, όσο και από τη γενικότερη κατάσταση του μετεμφυλιακού κράτους. Και καθώς το όνειρο της ενότητας στον αγώνα, που είχε ανθίσει στην Αντίσταση κατά τη διάρκεια της Κατοχής και αναζωπυρώθηκε για λίγο στην Αντίσταση κατά της Χούντας, έσβηνε πλέον, οι άνθρωποι άρχισαν να απομονώνονται και να συνειδητοποιούν ότι οι διαφορετικές ιδεολογίες δύσκολα (ή και ποτέ) μπορούν να συγκεραστούν.

Ταυτόχρονα με τον αποκλεισμό, οι στίχοι είναι και ένα μάθημα ιστορίας για τους σημερινούς ακροατές. Για κείνη την εποχή ήταν γραπτή καταγγελία για τα κακώς κείμενα της εποχής. Ο άνθρωπος του '80 αποκλείεται από τα τεκταινόμενα εκτός της χώρας του ή εκτός των τεσσάρων τοίχων του σπιτιού του εξαιτίας διαφόρων παραγόντων. Στη «Γαμμαγραφία» ο παράγοντας αυτός είναι η στρατιωτική κυβέρνηση του Ελ Σαλβαδόρ που περιορίζει τους αντάρτες που μάχονται κατά των ανισοτήτων. Στο «Ερωτικό» (ή αλλιώς «Πιρόγα») είναι οι αμερικανικές βάσεις (ξένοι φαντάροι) ή η χούντα των Συνταγματαρχών. Οι ήρωες των τραγουδιών, όπως η Σύλβια Πλαθ και η Αλίκη («Χαρούμενο τραγούδι» και «Μεταμεσονύχτιο» αντίστοιχα) δεν αντέχουν την πραγματικότητα εξαιτίας της μοναξιάς του αποκλεισμού που επικρατεί.

Η μοναξιά είναι εμφανής και στο «Κακοήθες μελάνωμα». Ο Αλκαίος, αναφερόμενος στην κηδεία κοντινού του προσώπου (πολλοί υποστηρίζουν πως το τραγούδι είναι γραμμένο για τη μητέρα του που πέθανε από τη συγκεκριμένη ασθένεια), περιγράφει την αγανάκτησή του για τη συμπεριφορά των γύρω του. Είναι κλεισμένος στις σκέψεις του, που αφορούν τον/την νεκρό/νεκρή, συμμεριζόμενος ίσως τη μοναξιά του/της. Στο «Ταπεινό ρέκβιεμ για το μέλλον» πάλι, αποτυπώνονται οι ενέργειες και οι σκέψεις του ανθρώπου του '80 που σκέφτεται «ν' αλλάξει οπτική γωνία».

Η μοναξιά, η απογοήτευση, η δυσοίωνη αίσθηση για τον κόσμο επιβεβαιώνονται μέχρι και σήμερα. Δεν πρόκειται για προβλέψεις. Έτσι κι αλλιώς οι ποιητές δεν είναι Κασσάνδρες. Απλά ξέρουν να κρίνουν τα δεδομένα και θεωρούν χρέος τους να προειδοποιήσουν το κοινό. Εξάλλου και ο ίδιος ο Αλκαίος έλεγε στη συνέντευξη πως «η παρτίδα μας δεν παίχτηκε και [...] μακάρι να μην παιχτεί ποτέ, για να έχουμε τουλάχιστον να ελπίζουμε σε κάτι».

Όσον αφορά το μουσικό κομμάτι, στην ίδια συνέντευξη ο Θάνος Μικρούτσικος υποστήριζε ότι «υπάρχουν τέτοια στο Εμπάργκο που ίσως αν αλλάξει λίγο η ενορχήστρωση, συνθετικά τα τραγούδια μπορεί να ενδιαφέρουν ακόμα και σήμερα». Προφανώς οι επιμελητές της νέας έκδοσης σεβάστηκαν την επισήμανση του συνθέτη. Στο «Εμπάργκο» του 1982 κυριαρχούσε ο ήχος του πιάνο, με μερικές πινελιές πνευστών σε κάποια τραγούδια (όπως το «Χημείο του Μαγιού» ή η «Σκάντζα»). Στις αρχές του '80 δεν είχε σαρώσει εντελώς η ροκ μουσική στην Ελλάδα, ούτε είχε αποκτήσει τον δικό της ήχο που απέκτησε εν συνεχεία με τον Σιδηρόπουλο, τον Παπακωνσταντίνου ή με τα γνωστά ροκ συγκροτήματα (Τρύπες, Ξύλινα Σπαθιά, Magic de spell κ.ο.κ.). Στο «Εμπάργκο» του 2022 κυριαρχεί ο ροκ ήχος, βασισμένος στην ηλεκτρική κιθάρα, η οποία χρησιμοποιήθηκε στην ενορχήστρωση όλων των τραγουδιών. Το πιάνο και το μπουζούκι υποχωρούν.

Δύο στοιχεία “ανανέωσης” του δίσκου αποτελούν τόσο η προσθήκη του τραγουδιού «Spleen»¹, όσο και ο οικογενειακός του χαρακτήρας. Ο Πασχαλίδης και ο Θηβαίος άλλοτε τραγουδούν μαζί κι άλλοτε μοιράζονται ίσα τα κομμάτια που θα πουν. Στη δε «Πιρόγα», το σουξέ του δίσκου, θέλησαν να κάνουν πιο έντονο αυτό το συναίσθημα, με τη συμμετοχή του Γιάννη Κότσιρα – έτερου συνοδοιπόρου του Μικρούτσικου – και με τη χορωδία ανάμεσα στις δυο τελευταίες στροφές (η οποία παρεμπιπτόντως δίνει ζωντάνια και δημιουργεί ένα κλίμα μυσταγωγίας στο τραγούδι).

Το «Εμπάργκο» δεν είναι απλώς ένας μουσικός δίσκος. Είναι μια καταγραφή της ζωής πριν από σαράντα χρόνια, αλλά και το προαίσθημα των δημιουργών για το μέλλον. Είναι οι καθημερινές καταστάσεις που επαναλαμβάνονται συνεχώς και θα επαναλαμβάνονται για πολλά χρόνια ακόμα. Εν ολίγοις, είναι ένα έργο τέχνης, με όλη τη σημασία της λέξης. Κι αν ήταν απ' την αρχή, η νέα εκτέλεση το αναδεικνύει ακόμα περισσότερο. Και όποιος από τους αναγνώστες μας δυσπιστεί, δεν έχει παρά να το ακούσει!