Μια Αποπειρα Κριτικης
Στο Εργο του
Ιακωβου Καμπανελλη

ΓΕΝΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΚΑΜΠΑΝΕΛΛΗ

Το έργο του Καμπανέλλη είναι μια από τις πολυτιμότερες κληρονομιές της ελληνικής λογοτεχνίας. Καθρεφτίζει ρεαλιστικά τη νεότερη ελληνική ιστορία, τη μεταπολεμική Ελλάδα που προσπαθεί να ανακάμψει από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο. Οι χαρακτήρες του είναι ολοκληρωμένοι και αυθεντικοί, ενώ χάρη στην αμεσότητα του λόγου του οι Έλληνες μπόρεσαν να κατανοήσουν και να «βιώσουν» οι ίδιοι τις καταστάσεις που αντιμετωπίζουν οι ήρωες, να ταυτιστούν με κάποιους από αυτούς.

ΜΑΟΥΤΧΑΟΥΖΕΝ

Το «Μαουτχάουζεν» είναι ένα πολύ συναισθηματικά φορτισμένο έργο του Καμπανέλλη, στο οποίο εξιστορεί όλα όσα έζησε στο ομώνυμο στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης από το 1943 έως το 1945, υπό το ναζιστικό καθεστώς. Ο συγγραφέας αναφέρεται εναλλάξ στη ζωή στο απελευθερωμένο πλέον στρατόπεδο και στη ζωή κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας. Διαβάζοντας αυτό το βιβλίο, ο αναγνώστης πληροφορείται για τις κτηνωδίες και τα απάνθρωπα γεγονότα που έλαβαν χώρα στο Μαουτχάουζεν, όπως και για τις αρχικές δυσκολίες επανένταξης και προσαρμογής στην καθημερινότητα που αντιμετώπισαν οι επιζώντες. Η αφήγηση είναι βιωματική, απλή και άκρως ρεαλιστική με έντονο δραματικό χαρακτήρα, περιλαμβάνοντας ωστόσο όλα τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης: την απελπισία και τον πόνο, την ανάγκη για έρωτα, τον ενθουσιασμό και τη δίψα για ελευθερία, αλλά και τα ζωώδη ένστικτα που καθένας κρύβει μέσα του.

«Το ηλεκτροφόρο με το ρεύμα υψηλής τάσης και το συρματόπλεγμα με τις σκοπιές δεν ήταν μια απλή τεχνική εγκατάσταση, ένας αδιάβατος φράχτης. Εδώ μια διαταγή όριζε να χωριστεί τελεσίδικα τ' αρσενικό απ' το θηλυκό. Μια διαταγή σε μέγεθος μοίρας. Μια διάσπαση του αιωνίου ζεύγους. Ένα παραφύση κόψιμο των από ουρανό και γη ταγμένων να “έσονται εις σάρκαν μίαν”...»

«Ουρλιάζαμε, ξεσκίζαμε τα ρούχα μας, ταρακουνιόμαστε σαν δαιμονισμένοι. Στριμωχνόμαστε, ποδοπατιόμαστε, για να φτάσουμε κοντά στο τανκ. Πολλοί πέφτανε πάνω και φιλούσανε τα καπνισμένα σιδερικά κι άλλοι χτυπούσανε τα κεφάλια τους και κλαίγανε.»

Ουσιαστικά, το «Μαουτχάουζεν» δεν είναι παρά μια μαρτυρία της ναζιστικής θηριωδίας, αλλά και ένας ύμνος στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια˙ ένα θέμα που είναι πιο επίκαιρο από ποτέ, καθιστώντας αυτομάτως το έργο του Καμπανέλλη διαχρονικό.

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΜΑΣ ΤΣΙΡΚΟ

Το «Μεγάλο μας Τσίρκο» αποτελεί ένα σημαδιακό έργο για την περίοδο της χούντας και μία παράσταση θρύλο για το νεοελληνικό θέατρο. Γεμάτο αλληγορία, εξαπολύει επίθεση στη χούντα μέσα από σκηνές της Τουρκοκρατίας, της Μικρασιατικής Καταστροφής και της Κατοχής. Χαρακτηρίστηκε κωμωδία, αλλά για να ακριβολογούμε αποτέλεσε σάτιρα προς την εξουσία και τη νοοτροπία που την εγκαθίδρυσε, ενώ περιλαμβάνει και στοιχεία δράματος. Θεωρείται επίσης έργο «καταγραφικό», το οποίο αποτύπωσε τη νεοελληνική ιστορία και όλα της τα δεινά για να μεταδοθεί στον θεατή με ευκρίνεια το βαθύ του πολιτικό νόημα. Ήταν μια εξαιρετική αφορμή διαμαρτυρίας και ένα «ξύπνημα» από αυτά που έχει πάντα ανάγκη ο κόσμος σε δύσκολες στιγμές ή σε αντιδημοκρατικές συνθήκες.

Σύμφωνα με την Κατερίνα Καμπανέλλη, υπεύθυνη του αρχείου του Ιάκωβου Καµπανέλλη και της επίσημης ιστοσελίδας του (www.kambanellis.gr):

«Κάθε μέρα έξω από το θέατρο γινόταν αληθινή διαδήλωση. Ούτε οι πολύ συχνές επεμβάσεις των αρχών, ούτε οι συλλήψεις των πρωταγωνιστών και άλλων συντελεστών κατάφεραν να μειώσουν την επιρροή του. Το “Μεγάλο µας τσίρκο” είχε πετύχει τον στόχο του να γίνει μια “κωμωδία” που θα άναβε τη σπίθα. Ο κόσμος ένιωθε πως έκανε αντίσταση παρακολουθώντας και στηρίζοντας την παράσταση. Είναι χαρακτηριστικό πως όταν ήθελε να προμηθευτεί εισιτήρια, τα έλεγε ψήφους κι όχι εισιτήρια. Είχε τεράστια επίδραση στην ψυχολογία του κοινού κι επηρέασε αρκετούς ανθρώπους να ενεργοποιηθούν ενάντια στη χούντα».

«Το Μεγάλο µας Τσίρκο» του Ιάκωβου Καµπανέλλη επέζησε από το καθεστώς της χούντας χάρη στην ευφυΐα του συγγραφέα του και την ενθουσιώδη υποδοχή του κοινού, συγκρίθηκε µε «πολιτική συγκέντρωση διαμαρτυρίας» και χαρακτήρισε την εποχή του, αλλά και κάθε εποχή που διακρίνεται από εκπτώσεις στη δημοκρατία, τεράστιες κοινωνικές ανισότητες και αναζήτηση ουσιαστικής ελευθερίας.

Το έργο του Καμπανέλλη έχει πολύ μεγάλη αξία τόσο για την ελληνική όσο και για την παγκόσμια λογοτεχνία, με πολλά από τα έργα του να έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες. Η διαχρονικότητά του είναι ένα από τα βασικά στοιχεία που το καθιστά προσιτό στις νέες γενιές, οι οποίες έχουν την ευκαιρία να πληροφορηθούν για τα γεγονότα του παρελθόντος και μέσω αυτών να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν τη σύγχρονη πραγματικότητα. Γι’ αυτόν τον λόγο, αν δεν έχει τύχει να διαβάσετε ακόμα κάποιο από τα έργα του, είναι καιρός να γνωρίσετε τον κόσμο του Ιάκωβου Καμπανέλλη!