Το Μεγαλο μας Τσιρκο

«Έπρεπε να είναι κάτι σαν λαϊκό πανηγύρι, να κλείνει μέσα του πολλή ρωμιοσύνη… και μέσα από τη σάτιρα, τον αυτοσαρκασμό, το γέλιο και το δάκρυ, να μιλήσουμε για τους καημούς και τα όνειρα της φυλής μας, για προδομένους αγώνες, για προδομένες ελπίδες… και πάνω απ’ όλα για ομορφιά.»

Τζένη Καρέζη

Αυτή την αποστολή κλήθηκε να φέρει εις πέρας ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, γράφοντας «Το μεγάλο μας τσίρκο». Η θεατρική παράσταση, της οποίας η πρεμιέρα πραγματοποιήθηκε από τον θίασο Καρέζη – Καζάκου στις 22 Ιουνίου 1973, εξέφρασε τον ελληνικό λαό υπό το δικτατορικό καθεστώς αλλά και τα τραύματα των προηγούμενων χρόνων. Το έργο, αν και πολιτογραφήθηκε ως κωμωδία, είναι κατ’ ουσίαν αλληγορική σάτιρα και εν μέρει δράμα. Η υπόθεσή του είναι ο ρους της νεότερης ελληνικής ιστορίας από την Τουρκοκρατία και τα χρόνια του Όθωνα έως τη Μικρασιατική Καταστροφή και τη γερμανική Κατοχή.

Το θέατρο «Αθήναιον», στο οποίο η πρεμιέρα έλαβε χώρα, βρισκόταν απέναντι από το Πολυτεχνείο στην οδό Πατησίων. Το κοινό (στο σύνολο 40.000 θεατές) αμέσως εξέφρασε την αγάπη και τον ενθουσιασμό του για το έργο, το οποίο έγινε σύμβολο του αγώνα κατά της Χούντας. Η αλληγορία του κατόρθωσε έξυπνα να διαφύγει της λογοκρισίας, δίνοντας καθηλωτικά χτυπήματα κατά της δικτατορίας. Κυρίαρχα συνθήματα, γνωστά από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, όπως «ΨΩΜΙ - ΠΑΙΔΕΙΑ - ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» και «ΦΩΝΗ ΛΑΟΥ - ΟΡΓΗ ΘΕΟΥ», είχαν πρωτοεμφανιστεί στην παράσταση, παρ’ όλο που στο κοινό άνδρες του καθεστώτος κατέγραφαν τις αντιδράσεις των θεατών.

Έτσι τον Οκτώβριο του 1973, λίγο πριν από τα γεγονότα στο Πολυτεχνείο, το έργο διακόπηκε βίαια από τη Χούντα. Η Καρέζη και ο Καζάκος συνελήφθησαν και κρατήθηκαν στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, ενώ συνελήφθησαν εκ νέου κατά την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Στις 22 Δεκεμβρίου 1973 το ζεύγος δεν κάμφθηκε από τη σύλληψή του και ανέβασε το έργο εκ νέου μετά την αποφυλάκισή του, με ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία. Στις 3 Αυγούστου 1974 αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση, το έργο ξανανέβηκε με την προσθήκη των σκηνών που εíχαν λογοκριθεí κι ενός τραγουδιού («Το Προσκύνημα») στο φινάλε της παράστασης, με σκοπό την απόδοση φόρου τιμής τους νεκρούς του Πολυτεχνείου (Το Προσκύνημα: https://youtu.be/Ni4xNs-NCLc).

«Πολλοί δεν το βρήκαν αριστούργημα, σκασίλα μου και τότε και τώρα. Ήταν όμως μια παράσταση που ξέφυγε από τα χέρια όλων μας που θέλαμε να κάνουμε θέατρο και έγινε ένα πολιτικό γεγονός. Το να μετουσιώνεται μια θεατρική παράσταση σε ένα πολιτικό γεγονός νομίζω ότι είναι πιο πολύ από ό,τι μπορεί να φιλοδοξήσει ένας άνθρωπος του θεάτρου και σαν τέτοιο το χαίρομαι εγώ, το χαίρεται ο Κώστας ο Καζάκος, το χαίρεται η Τζένη η Καρέζη και ο Ξαρχάκος.»

Ιάκωβος Καμπανέλλης, 1984