การเปรียบเทียบงานดนตรีเป็นสิ่งที่ทำให้ผู้ฟังเข้าใจลักษณะของบทเพลง และทำให้ผู้ประพันธ์เพลง สามารถนำมาใช้สร้างสรรค์ผลงานในบทเพลงและเข้าใจถึงลักษณะของบทเพลงของตนเองและผู้อื่น

การเปรียบเทียบความแตกต่างของบทเพลงนั้น เป็นสิ่งที่ทราบถึงองค์ประกอบของบทเพลงแต่ละเพลงว่ามีลักษณะอย่างไร มีความเหมือนและแตกต่างกันอย่างไร เป็นการวิเคราะห์องค์ประกอบและความไพเราะของบทเพลง นอกจากจะทำให้เข้าใจองค์ประกอบของบทเพลงแล้ว ยังทำให้เข้าใจความหมายและอารมณ์ของบทเพลงอีกด้วย

การเปรียบเทียบองค์ความแตกต่างของบทเพลงและการวิเคราะห์บทเพลงนั้นจะเปรียบเทียบโดยใช้องค์ประกอบของบทเพลง ดังนี้

1. เสียง

1.1 คุณลักษณะของเสียงขับร้องและเสียงดนตรี

1. คุณลักษณะของเสียงขับร้อง

เสียงขับร้อง มีความแตกต่างกันไปตามลักษณะของเพศและวัยของผู้ขับร้อง ซึ่งสิ่งเหล่านี้จะทำให้เสียงที่เปล่งออกมาไม่เหมือนกัน เช่น เสียงของเด็กเล็กจะมีลักษณะเล็ก แหลม ส่วนเสียงของผู้ชายวัยกลางคนจะมีเสียงทุ้มใหญ่ เป็นต้น นอกจากนี้ ผู้ขับร้องบางคนสามารถฝึกการเปล่งเสียงได้หลากหลายแบบตามความสามารถเฉพาะตัวได้อีกด้วย

2. คุณลักษณะของเสียงดนตรี

เสียงดนตรี เป็นเสียงที่เกิดขึ้นจากการบรรเลงเครื่องดนตรีชนิดต่าง ๆ ร่วมกัน ซึ่งเครื่องดนตรีเหล่านั้นมีคุณลักษณะที่แตกต่างกันออกไป เราอาจแบ่งออกเป็น 2 ประเภท ดังนี้

1) เครื่องดนตรีที่ใช้บรรเลงประกอบจังหวะ

เป็นเครื่องดนตรีที่มีลักษณะเสียงแบบเดียวหรือสองแบบ ไม่สามารถไล่ระดับเสียงได้เหมือนกับเครื่องดนตรีที่ใช้บรรเลงทำนอง จึงให้ความรู้สึกตามชนิดของเครื่องดนตรีชนิดนั้น เช่น เสียงตีกลอง ให้ความรู้สึกนักแน่น มั่นคง เร้าใจ เป็นต้น

2) เครื่องดนตรีที่ใช้บรรเลงทำนอง

เป็นเครื่องดนตรีที่สามารถบรรเลงเป็นเสียงดนตรีได้หลายแบบหลายระดับเสียง ซึ่งมีส่วนช่วยทำให้เกิดความไพเราะมากขึ้น ลักษณะเสียงของเครื่องดนตรีจะแตกต่างกันตามชนิดของเครื่องดนตรี ซึ่งจะให้ความรู้สึกที่แตกต่างกัน เช่น เสียงขลุ่ย ให้ความรุ้สึกอ่อนหวานและแจ่มใส เป็นต้น

1.2 การเปรียบเทียบเสียงขับร้องและเสียงดนตรี

การเปรียบเทียบลักษณะของเสียง เราสามารถให้วิธีการสังเกตได้จากคุณภาพของเสียงขับร้อง และเสียงการบรรเลงดนตรี ดังนี้

1. คุณภาพของเสียงขับร้อง เสียงขับร้องที่มีคุณภาพ ควรมีลักษณะ ดังนี้

1) การเปล่งเสียง ต้องเปล่งเสียงออกมาอย่างเต็มที่ แต่ไม่ใช่การตะโกน

2) ร้องได้ถูกต้องตามจังหวะและทำนองเพลง

3) ออกเสียงเนื้อร้องชัดเจน ถูกอักขรวิธี

4) แสดงท่าทาง สีหน้า สอดคล้องกับลีลาและทำนองเพลง

2. คุณภาพของเสียงการบรรเลงดนตรี เสียงการบรรเลงดนตรีที่มีคุณภาพ ควรมีลักษณะ ดังนี้

1) บรรเลงได้ถูกต้องตามจังหวะและทำนองเพลง

2) ปรับระดับเสียงของเครื่องดนตรีให้สอดคล้องและกลมกลืนกันตามบทบาทหน้าที่ในวงดนตรี

3) ปฏิบัติตามเครื่องดนตรีในโน้ตเพลงได้ถูกต้อง

2. จังหวะ

จังหวะ คือ สิ่งที่ควบคุมความช้า เร็ว ของบทเพลง เป็นสิ่งที่บ่งบอกอารมณ์ของบทเพลง เช่น บทเพลงนี้ผู้ประพันธ์ต้องการให้ผู้ฟังมีความสนุกสนาน ครึกครื้น ก็มักจะใช้จังหวะที่เร็ว กระชับ

3. รูปแบบบทเพลง

บทเพลงแต่ละบทเพลงมีรูปแบบที่แตกต่างกัน เช่น เพลงท่อนเดียว เพลงสองท่อน เพลงสามท่อน เป็นต้น โดยรูปแบบของบทเพลงจะทำให้เราทราบว่าเพลงนั้นมีกี่ท่อน

4. การประสานเสียง

การประสานเสียง คือ การผสมเสียงหลาย ๆ เสียงเข้าด้วยกัน เพื่อสร้างความรู้สึกและบรรยากาศของบทเพลง ทำให้บทเพลงมีความไพเราะ หรือทำให้บทเพลงไม่น่าเบื่อ การประสานเสียงมีทั้งการประสานเสียงของเครื่องดนตรี และการประสานเสียงของการร้อง การประสานเสียงของเครื่องดนตรี เช่น การเล่นไวโอลิน 2 คัน การเล่นเปียโน การเล่นคอร์ดกีตาร์ เป็นต้น ส่วนการประสานเสียงของการร้อง เช่น การร้องประสานเสียงกับทำนองหลัก การร้องล้อกันระหว่างนักร้อง 2 คน หรือหลายคน การขับร้องประสานเสียงในวงประสานเสียง เป็นต้น

5. เครื่องดนตรีที่บรรเลงในบทเพลง

เครื่องดนตรีแต่ละชนิดที่ใช้บรรเลงในแต่ละบทเพลง มีเทคนิคที่แตกต่างกัน ซึ่งขึ้นอยู่กับลักษณะของทำนองเพลง เช่น การรัวระนาด เป็นการตีระนาดอย่างต่อเนื่องและรวดเร็ว ทำให้มีอารมณ์เพลงตื่นเต้นสนกสนาน เครื่องดนตรีแต่ละชนิดนั้นต้องมีความเหมาะสมกับลักษณะของบทเพลง เช่น บทเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับการปลุกใจ เครื่องดนตรีที่ใช้ควรเป็นเครื่องดนตรีที่มีเสียงดัง หนักแน่น มีความดังให้ความรู้สึกคึกคักปลุกใจ เช่น กลอง ทรัมเป็ต เป็นต้น