Beste leerlingen van 6 Humane wetenschappen.
Alles is een bron, een website, de resten van een prehistorisch kampvuur, de vorm van een straat, muntstukken uit de oudheid. En toch... als we iets onderzoeken gebruiken we vooral tekst, krantenartikelen, boeken... Waarom eigenlijk? Op deze manier gaat er veel aan ons voorbij. Denk aan indianen die sporen zoeken in het woud of de serie CSI. (Crime Scene Investigation) Een sigarettenpeuk, een verschoven tapijtje, huidschilfers. De agenten in deze series zien er een heel verhaal in. Wat kunnen materiële voorwerpen je leren over onze samenleving?
Een wetenschappelijke discipline die zich hiermee bezig houdt is de archeologie. Archeologen bestuderen het grondplan van oude steden in Mesopotamië, een boerderij uit de middeleeuwen, gebruiksvoorwerpen uit de 19de eeuw, maar ook planten en dierenresten. Aan de hand van deze voorwerpen proberen ze een beeld te krijgen van menselijke ervaringen nu en in het verleden.
Er zijn in totaal tien vuilzakken. Een aantal gezinnen hebben gedurende een week hun vuilnis verzameld. Jullie zijn archeologen (detectives) van dienst. (je stelt teams samen van vijf personen) Probeer de leefwereld van deze mensen zo goed mogelijk te reconstrueren. Je enige bron zijn de spullen in de vuilzak, etensresten, verpakkingsmateriaal, briefwisseling... Wees inventief, stel goeie vragen. Wat kan je te weten komen over de mens/mensen die de vuilzak gevuld hebben? Het is een oefening in leren kijken. Veel succes!
Caroline Alaerts, Charlotte de Beukelaer, Els Fransen en Niels Sverlow
Vragen die je kan stellen...
1. Oriëntering
Hoeveel mensen telt het gezin? Wat weet je over hen? Namen, leeftijd...? Hoe zien ze eruit? Welke sporen van lichaamsverzorging vind je? (shampoo's, deodorant, oorstokjes...) Haarkleur, huidschilfertjes, (geverfde) teennagels...? Zijn er kinderen? Vind je sporen van seksualiteit? Anticonceptiemiddelen?
Kan je iets zeggen over hun fysieke gezondheid? Medicatie, dieetvoeding, zakdoekjes, snot, kan je ziektes herkennen? Welke handelingen hebben ze gedurende de week verricht en wat zegt dit over hun fysieke gezondheid?
Waar woont het gezin? Hoe ziet het huis, appartement, tent, caravan, schip... eruit? Is er een tuin? Wonen mensen in de stad of op het platteland?
Welk beroep denk je dat ze uitoefenen? Hebben ze thuis een zaak? Bakkerij, of restaurant?....
Wat wordt er gegeten en gedronken? Hoe wordt er gegeten? Gebruik al je zintuigen! (Smaak, geur... wees voorzichtig, wordt niet ziek door het eten van bedorven voedsel)
Wat is er de voorbije week gebeurd in het gezin? Een ruzie? Is er gevochten? Een bezoeker, een verjaardag (misschien vind je inpakpapier. Probeer te achterhalen wat er in gezeten heeft. Wie was er jarig?...)
Zijn er huisdieren? (honden, katten, vissen, gerbils, kanaries, wandelende takken...) Worden ze goed of slecht verzorgd?
Vind je sporen van ontspanning? Hebben de mensen hobby's? Zit er speelgoed in? (in de brede zin van het woord) Kunst? Knutselwerk...? Is er gefrutseld aan bepaalde spullen? Denk aan kleine tekeningetjes van iemand die stond te telefoneren, (wijst op verveling? Kan je emoties, gemoedstoestanden ontdekken? Kan je iets zeggen over hun karakter?) Hoe creatief zijn de mensen in kwestie? (zie analyse)
Welke kleding wordt er gedragen? Een knoop, verpakking van kleding of versleten kledij?
Zitten er illegale dingen in de vuilzak? ... sporen van drugsgebruik? Wapens, bloed, lichaamsdelen...
2. Analyse
Probeer het louter beschrijvende te overstijgen en onderzoek de inhoud van je vuilzak. Denk aan dingen die er niet in zitten maar die je kan afleiden uit wat er wel inzit. Wat zeggen de spullen in de vuilzak over de grotere structuur van de samenleving? Is er sprake van politieke organisatie of economisch structuren, (denk aan verschillende economische sectoren, bijvoorbeeld toerisme, reizen. Waar is het gezin geweest? Wat zegt dit over onze samenleving?) Trek de nodige conclusies uit de materialen (verpakkingen) die je tegenkomt. Ze verraden het bestaan van bepaalde industrieën. Welke sporen van culturele organisatie vind je... sport, cultuur, het uitgaansleven...
Besteedt aandacht aan chronologie. In welke volgorde komen de spullen uit de vuilzak? Wat zit waar in de vuilzak? De jongste dingen zitten boven aan en de oudste dingen onderaan. Ook hier zit informatie in. Wanneer (welke dag) is die bezoeker langs gekomen? Daarom is het beter dat je het ding niet helemaal uitstort. Soms zitten spullen in andere spullen en daar kan ook heel wat informatie in. Reconstrueer hoe iemand heeft staan koken...
Op het eerste zicht vind je slechts oppervlakkige spullen. Voorwerpen die mensen gebruiken. Het is jammer dat je niet in hun hoofden kan kijken, maar is dat wel zo? Als je veel make-up en toiletspullen vindt kan je daar best uit besluiten dat de persoon in kwestie zijn/haar uiterlijk belangrijk vind. Dit zegt ook iets over de hele samenleving. Cognitieve archeologie is een discipline die zich hiermee bezig houdt. Wat zeggen materiële dingen over de ideeën van mensen. Wat vinden mensen belangrijk? Welk geloof hebben ze? Wat weten ze? Je vindt bijvoorbeeld resten van een klaargemaakt gerecht. Al de verschillende stappen in de bereiding zijn gedachten (kennis) geweest die iemand had. Heeft hij/zij een kookboek gebruikt. Kan je het verschil zien? Wat leer je hierdoor over de voorgeschiedenis van deze persoon? Opleiding? Hoe handig/onhandig is iemand? Welke smaak heeft hij of zij? Welke interesses (zie ook hobby's of beroep) houden de mensen erop na? Misschien vind je een kaartje voor een toneelvoorstelling. Wat kan je daar uit afleiden? Is er sprake van veel of weinig ontspanning? Wat is de sociale structuur in het gezin. Probeer machtsverhoudingen te achterhalen. Is het een democratisch gezin of niet? Wie heeft de macht? Gaat het om rijke of arme mensen? Zie je verbanden tussen de ideeën en de spullen die de mensen er op na houden? Plaats de spullen die je vind in een bredere sociale context!
Zijn er dingen die je niet herkent? Probeer dan toch de functie(s) van het voorwerp, materiaal te achterhalen. Gebruik je fantasie en inlevings-vermogen. Probeer de wereld die je onderzoekt voor de geest te halen. Laat de informatie tot leven komen. Wat zou je zelf doen, nodig hebben als jij in een gelijkaardige situatie zou leven? Dit is wat archeologen ook proberen als ze een site uit het verleden opgraven en bestuderen.
Jullie hebben het voordeel dat je ruwweg uit dezelfde cultuur komt als de mensen die de vuilzak gevuld hebben. Probeer de volgende oefening. Stel dat jij over 5000 jaar dezelfde vuilzak vindt!? Wat zou je dan van de spullen denken? Weet je dan wat alles is? Bedenk zelf namen en (andere) functies bij alles.