commissie 06: het onderbewuste, dromen en kunst

Beste commissieleden

Deze opdracht moet jullie op weg helpen. Het zijn vragen, boeken, internetlinks, filmfragmenten en praktische tips. Het spreekt voor zich dat jullie ook andere vragen kunnen stellen. We zouden het leuk vinden als jullie zelf met ideeën komen om je onderwerp verder uit te diepen. Gebruik je fantasie, creativiteit en kritisch vermogen. Veel succes!

Jullie onderzoeken het onderbewuste, dromen en kunst. Is het een manier om het onderbewuste te bereiken? Ga op zoek naar kunststromingen en kunstenaars die dat geprobeerd hebben. Besteedt aandacht aan grafische kunsten (schilderijen, installaties...) maar ook muziek, dans, poëzie, fotografie, videoclips...?. 'Kunst' is natuurlijk breed en de grenzen zijn niet altijd duidelijk. (werk samen met de commissie 07: dromen en film en de commissie 10: dromen en literatuur)

Dit zijn een paar belangrijke vragen: In welke mate zijn dromen en het onderbewuste een inspiratiebron voor het maken van kunst? Welke kunststromingen en kunstenaars hebben zich (expliciet of minder expliciet?) bezig gehouden met het onderbewuste? Denk bijvoorbeeld aan het surrealisme. Lees het manifest van het surrealisme geschreven door de Franse schrijver André Breton.

Een mooie beschrijving van het surrealisme vind je in deze recensie die in het NRChandelsblad gestaan heeft. 

Welke ideeën en principes waren voor surrealisten belangrijk en waarom? Het is niet genoeg om het alleen te beschrijven, probeer het ook te verklaren. Waarom waren kunstenaars op dat moment zo gefascineerd door het onderbewuste? Geef het surrealisme een plaats in de geschiedenis.

Hoe zijn schilders als Paul Klee, Marc Chagal, Joan Miro, Giorgio de Chirico, Karel Appel te werk gegaan? Lees auto(biografieën) en probeer er achter te komen hoe ze het onderbewuste gebruikt hebben om hun kunst te maken?

Wat leren deze schilderijen ons over het onderbewuste? Bekijk een aantal schilderijen en interpreteer wat je ziet. Je kan het vergelijken met een droomanalyse. De schilderijen van S. Dali zijn ingegeven door dromen. Het zijn vensters op een verborgen, innerlijke wereld. Wat leert zijn kunst ons over het onderbewuste? Robert Williams is een hedendaagse Amerikaanse schilder en neo-surrealist. Zijn schilderijen zitten vol symbolen en in die zin zijn het ideale vensters naar het onderbewuste. (Bron: Tijdschrift Juxtapoz art&culture magazine, november 2009.)

Wat leert kunst ons over kunstenaars en de samenleving waarin ze leven/leefden? (werk samen met de commissie 09: dromen en de maatschappij) Houd er rekening mee dat je interpretatie heel persoonlijk is. Pas Historische Kritiek toe! Je analyse zegt misschien meer over jou dan over de samenleving. Kunst interpreteren is ook een manier om je eigen onbewuste ideeën naar de oppervlakte te brengen!

Denk na over de relatie tussen kunst en de maatschappij. Is kunst het onbewuste en irrationale dat nog latent aanwezig is in onze verder heel rationele samenleving? Is kunst (volgens het freudiaanse idee) een uitlaatklep om de opgelopen spanningen tussen het Es en het Superego te ventileren? Vergelijk dit met andere culturen. (werk samen met commissie 01: dromen en andere culturen)

Komt kunst niet altijd uit het onderbewuste? Is kunst niet het tegenovergestelde van theorie, feiten en rationaliteit? Wat is creativiteit eigenlijk? Wat kunstenaars doen blijft iets mysterieus, iets ondefinieerbaar. (dezelfde moeilijkheid hebben veel mensen ervaren tijdens het kunstproject) Wat bedoelen we wanneer er gezegd wordt dat iemand 'creatief' is? Is dat iemand die meer dan anderen in contact staat met zijn onderbewuste? Kinderen illustreren dit ook. Die zijn nog intuitiever en spelen makelijker. Het lijkt wel of mensen dit verleren naarmate ze opgroeien en steeds rationeler worden. Als leden van de commissie over kunst en dromen is het jullie taak om na te denken over begrippen als 'creativiteit', 'fantasie' en 'rationaliteit en irrationaliteit'.

Er is vandaag in de kunstwereld een belangrijke discussie tussen mensen die (conceptueel) vanuit hun 'denken' vertrekken (voor hun is het bewustzijn, het ego heel belangrijk) en mensen die vinden dat kunst (alleen) ontstaat vanuit je onderbewuste (het Es), door niet na te denken, maar vanuit een dromerige toestand, kunst te creëren. Denk aan dingen die je zonder erbij stil te staan in de kantlijn van een papiertje tekent terwijl je telefoneert. Wie heeft er volgens jullie gelijk? Leg uit waarom.

Met muziek kan je eigenlijk hetzelfde doen. Zoek liedjes die gemaakt zijn op basis van dromen en het onderbewuste. (http://en.wikipedia.org/wiki/Dream_pop ) Is in principe niet alle muziek geïnspireerd op het onderbewuste of kan je ook volledig bewust en rationeel muziek maken? Ken je voorbeelden? Is het goeie muziek? Waarom wel/niet? In de context van het surrealisme werd naast schilderijen, tuinen en gedichten ook surrealistische muziek gemaakt. Beluister of speel dit. Hoe klinkt het onderbewuste!?

Interessante pagina's op wikipedia zijn die over 'Dream art' en 'Psychedelic' art.

(http://en.wikipedia.org/wiki/Psychedelic) Er wordt vandaag nog steeds kunst gemaakt over slapen en dromen. Denk aan het concept 'sleep-standing' van Jamie O’Shea. Met zijn “Vertical Bed” wil hij het haastige prestatiegerichte New York in vraag stellen. Kunst heeft vaak een maatschappelijke boodschap. Het is aan jullie om de link te leggen tussen kunst en de samenleving en dromen en het onderbewuste. Uiteindelijk zou het werk van Jamie O'Shea ook een pleidooi voor de herwaardering van dromen en het onderbewuste kunnen zijn. Een aanklacht tegen de nuchtere, zakelijke en wakkere wereld die we gecreëerd hebben. Zou het volgens jullie beter of slechter zijn als mensen terug meer in contact komen met hun eigen onderbewuste? Waarom wel/niet? Waar ligt het juiste evenwicht tussen rationaliteit en irrationaliteit?

Naast het theoretische opzoekwerk is het interessant om je onderzoek een praktische kant te geven. Ga praten met kunstenaars. Vraag hen naar hun ideeën over dromen en het onderbewuste. Dromen ze van het werk dat ze maken en maken ze kunst opbasis van hun dromen? Vraag wat ze vinden van Freud en de Psychoanalyse. Heeft kunst voor hen een therapeutische functie? Maak zelf kunst en probeer zo door te dringen in je onderbewuste. Denk aan de (schilder)technieken van de surrealistische kunstenaars. Er zijn simpele oefeningen die je kan doen. Je maakt eerst vlekken op een blad (verf, inkt...). Vanuit die vlekken begin je dingen te zien en tekeningen te maken. Heel intuïtief en impulsief. Het laat zich nog het best vergelijken met de rorschachtest uit de psychologie. Je kan dit ook doen met foto's van wolken. Of leg papier neer als je telefoneert. Je kan ook kunst maken die gebaseerd is op de dromen uit je droomboekje. (Met muziek kan je in principe hetzelfde doen!)

Gebruik de psychonaut (=isolatietank) die we gaan bouwen. Maak kunst op basis van je ervaringen (dromen en hallucinaties) in de psychonaut! Probeer te tekenen of te schilderen wat je gezien en gevoeld hebt.

Jullie schrijven een verslag van je bevindingen en je denkt na over je bijdrage aan de droomavond. Probeer het publiek zoveel mogelijk bij je thema te betrekken. Laat mensen hun eigen onderbewuste ontdekken door het maken (oefeningen met vlekken etc) of interpreteren van kunst. Jullie kunnen je eigen 'verticale bedden' ontwerpen speciaal ontworpen voor Pius X voor in de pauze van 10:10u tot 10:30u of een andere installatie?

                                  De surrealistische tuin van Sir Edward James, Las Pozas, Xilitla, Mexico

Bekijk ook de site van Don Norman. Kan 'design' ons iets leren over het onderbewuste?

Wat bedoelt hij met 'jnd' ( just noticeable difference)