commissie 02: het onderbewuste, dromen, oorlog en het kwaad

Robert Williams, Skulldy Dumpty, 2007

Beste commissieleden

Deze opdracht moet jullie op weg helpen. Het zijn wat vragen, boeken, internet links en een aantal praktische tips. Het spreekt voor zich dat jullie ook andere vragen kunnen stellen. We zouden het leuk vinden als jullie zelf met ideeën komen om je onderwerp verder uit te diepen. Gebruik je fantasie, creativiteit en kritisch inzicht. Veel succes!

Jullie onderzoeken het onderbewuste, dromen, oorlog en misdaad. Wat kan oorlog ons leren over het onderbewuste? Denk na over het 'kwaad.' Wat is dat eigenlijk? Komt het uit het onderbewuste? Staan misdadigers onder grotere druk van hun driften en verlangens, iets wat je anders met rationaliteit onderdrukt? Vallen mensen in tijden van oorlog  terug op hun oerinstincten? Waarom wel/niet? Wat is jullie mening? Kijk naar 'Apocalypse Now' van Francis Ford Coppola. Deze film is een interessante en broeierige analyse van de Vietnamoorlog. Een jonge kapitein krijgt de opdracht om de mysterieuze kolonel Kurtz uit te schakelen die in de jungle van Noord-Vietnam voor zichzelf is begonnen. Hij vaart de rivier op en dringt langzaam door in het onderbewuste. (de jungle=symbolisch!) (denk aan het schilderij 'De Droom' van Henri Rousseau) Apocalypse Now is een psychologisch en filosofisch traktaat over oorlog en het slechte in de mens. Bekijk deze film en interpreteer wat je ziet. Wat halen jullie er zelf uit? Wat doen mensen in tijden van oorlog en waarom? De film is gebaseerd op 'Heart of Darkness' uit 1899. Een boek van Joseph Conrad over een man die de Congo rivier opvaart. Congo was op dat moment een Belgische kolonie. Ook het boek is interessant en belicht de gruwelijkheden van kolonialisme en westers imperialisme. Zoals de titel doet vermoeden is het een verkenning van de duistere kant van de mens. Je kan het als audiobook en ebook vinden op de site van het Gutenbergproject.

Henri Rousseau, 'De Droom', 1910

Dit zijn een paar interessante vragen: Wat kan oorlog, misdaad, criminaliteit ons leren over het onderbewuste? Wat gebeurt er met mensen in tijden van oorlog? Dromen mensen meer/anders? Hebben mensen meer nachtmerries of niet? (werk samen met commissie 13: het onderbewuste, dromen, slaapstoornissen en nachtmerries) Ga opzoek naar getuigenissen van mensen die oorlogen hebben meegemaakt. Kijk naar oorlogsfilms: Three Kings, Jarhead, Platoon, Thin Red Line, Full Metal Jacket... Ook terrorisme en zelfmoordaanslagen zijn interessant. Wat weten we over mensen die dit doen? Wat zijn hun motieven? Is jezelf opblazen rationeel of irrationeel? Welke rol speelt het onderbewuste hierbij?

Je hebt mensen die van mening zijn dat geweld en oorlog structureel aanwezig is in de (menselijke) natuur? Er is een soort universele strijd om het bestaan. Onbewust word je gedreven door de wil om te overleven wat leidt tot conflicten. Maar er zijn ook andere mensen (denk bijvoorbeeld aan de verlichtingsfilosoof J. J. Rousseau die vinden dat mensen van nature uit onschuldig zijn. Het idee van de nobele wilde dat je ook terug vindt in een film als 'The gods must be crazy'. Dan is het  cultuur en de rationaliteit die mensen op het verkeerde pad brengt. Wie heeft er volgens jullie gelijk. Leg uit waarom.

Bestaat het pure kwaad, echt door en door slechte mensen? Ga opzoek naar voorbeelden, vandaag, in de geschiedenis of in de literatuur. Lees het boek 'De zangen van Maldoror van de Franse schrijver Comte de Lautréamont. De precieze bedoeling van dit boek kennen we eigenlijk niet. Het lijkt een oefening in het pure kwaad.

Hoe gaan mensen in oorlogstijd met elkaar om? Wat gebeurt er als de structuur van de samenleving wegvalt? Zie je dan wie we echt zijn? Of is er in tijden van bezetting juist meer controle en geen normale uitlaatkleppen zoals theater, film en ontspanning? Kan je de wantoestanden in de Abu Ghraib-gevangenis en Guantanamo bay verklaren? Bekijk de lezing van Philip Zimbardo op TED. Ben je zelf bestand tegen dit soort mechanismen?

Je kan de problematiek ook opentrekken naar onze maatschappij. We leven niet in staat van oorlog en toch worden er af en toe (zware) misdaden gepleegd. Denk aan de recente zaak Ronald Janssen die de moord op Annick Van Uytsel en Kevin en Shana heeft bekend. Wat zeggen deze tragische voorvallen over het onderbewuste? Kan je iets doen met de theorie van Freud of zijn er andere verklaringen? (werk samen met commissie 15: het onderbewuste, dromen en psychologische stoornissen)

Nog een aspect van het onderbewuste zijn de trauma's die mensen tijdens een oorlog oplopen. Wat zegt dit over het onderbewuste? Denk aan soldaten met shellshock in WOI. Jongens waar fysiek niet mis mee was maar die volledig verlamd waren. Wat men toen niet begreep, met alle gevolgen van dien. (deserteurs werden geëxecuteerd) Leg de link met Freud maar ook oorlogen vandaag in Irak en Afganistan. Kijk naar 'The Deer Hunter', 'Manchurian candidate', 'Born on the Fourth of July' films over mensen die getraumatiseerd zijn door oorlog. (werk samen met commissie 04: het onderbewuste dromen en het geheugen) Verzamel en onderzoek de dromen (nachtmerries?) van oud soldaten.

Kijk naar de literaire getuigenissen van Amerikaanse soldaten in Irak in de documentaire 'Operation Homecoming.' Ook ex-soldaten die vochten in Korea en Vietnam vertellen over hun ervaringen en filosoferen over oorlog. Wat hebben zij te vertellen? Ben je het met hen eens? Waarom wel/niet?

Dit zijn een aantal interessant en leesbare boeken over oorlog. Robert Greene 'de 33 wetten van de oorlog', Martin van Creveld 'De evolutie van de oorlog' en 'Oorlogscultuur', Sun tzu 'de kunst van het oorlog voeren', Carl von Clausewitz 'over de oorlog', en Machiavelli 'De heerser'

Ook het leger is uit strategische overwegingen erg geïnteresseerd in dromen en het onderbewuste. De psychologische gezondheid van soldaten in stressvolle en gevaarlijk situaties kan het verschil maken tussen winnen of verliezen. Daarnaast speelt het onderbewuste ook een rol bij ondervraginstechnieken en misleiding bij folderingen. Dit is het terrein van de psychologische oorlogsvoering. Wat leren deze technieken en praktijken je over het onderbewuste? Ga opzoek naar voorbeelden in films, boeken en documentaires. Kijk ook eens op de site van DARPA. Dat is een bedrijf dat het Amerikaanse leger moet voorbereiden op oorlogen in 21ste eeuw. Een van de manieren is C.A.P. ( Continuous Assisted Performance) wat inhoud dat men soldaten met pillen en chemische stoffen kan omtoveren tot ideale vechtmachines. Zo zou het handig zijn als soldaten geen slaap meer nodig hebben. Dat probeert men nu te verwezenlijken bij DARPA.

Naast het theoretische opzoekingswerk is het interessant om je onderzoek ook een praktische kant te geven. Pas je bevindingen toe op jezelf. Heb je ook een donkere kant. Misschien zitten er aanwijzingen in je dromen? (droomboekje) Ga met zoveel mogelijk mensen praten. Zoek mensen met kennis van zake, een oorlogsjournalist, mensen die een oorlog hebben meegemaakt. (Grootouders?) Vraag hen naar hun ervaringen. Gebruik de psychonaut om op ontdekkingsreis te gaan naar het onderbewuste. Je moet hier heel voorzichtig en tactvol mee omspringen maar zijn er manieren om het slechte in mensen boven te halen? Denk aan het elektroshock experiment van Stanley Milgram.

Jullie maken een verslag van je bevindingen en je denkt na over je bijdrage aan de droomavond. Hoe kan je je thema best overbrengen aan het publiek? Op welke manier spreekt het het meest tot de verbeelding? Probeer mensen te sensibiliseren...