commissie 09: het onderbewuste, dromen en de maatschappij

Robert Williams, Swap Meet Sally, 2005

Beste commissieleden,

deze opdracht is bedoeld om jullie op weg te helpen. Het zijn vragen, boeken, internet links, filmfragmenten en praktische tips. Het spreekt voor zich dat je ook andere informatie mag gebruiken. We zouden het leuk vinden als jullie zelf met ideeën komen om je onderwerp verder uit te diepen. Gebruik je fantasie, creativiteit en kritisch inzicht. Veel succes!

Jullie onderzoeken het onderbewuste, dromen en de samenleving. Dit is de meest filosofische en sociologische opdracht. Kan je door onze maatschappij te observeren iets zeggen over het onderbewuste? Denk aan populaire cultuur (zie lessen geschiedenis). Wat zeggen reclames, televisieseries, films (The Simpsons, Lost, House MD, Transformers, Avatar...) over onze driften en verlangens? Denk aan de mix van exotiek, erotiek, technologie... die je al kon terug vinden in de pretparken op 'Coney Island'. Het zijn dingen die ons intuïtief aanspreken, maar waarom eigenlijk? De mensen die deze attractieparken gebouwd hebben hadden een meesterlijk inzicht in de verlangens en dromen van mensen. (hun onderbewuste!?) Intuïtief, omdat ze zelf mensen waren maar ook door psychologisch en sociologisch onderzoek. 'Coney Island' was een ontsnapping uit het keurslijf van maatschappelijke beperkingen. Hoe zou de samenleving eruit zien wanneer mensen zich volledig overgeven aan hun onderbewuste? (= gedachte-experiment) Zou het lijken op 'Coney Island'?

Dit zijn een paar interessante vragen: heeft het onderbewuste invloed op onze maatschappij? Denk aan de reclamewereld en marketing. Hoe groot is de invloed van het onderbewuste op ons koopgedrag? (de huidige crisis is mede veroorzaakt door emotionele reacties van kopers, denk aan beurzen en aandelen) Of kijk naar  het drugsbeleid of de bloei van alternatieve geneeswijzen. (werk samen met commissie 08: het onderbewuste en therapeutische toepassingen) Al deze fenomenen wijzen op invloed van het onderbewuste en het irrationele van mensen. Politiek is natuurlijk ook interessant. Handelen onze politici, partijen en regeringen rationeel of irrationeel? Denk aan de lessen geschiedenis (vijfde jaar) over de gevolgen van de Verlichting. In welke mate worden België en/of Vlaanderen bestuurd door irrationele krachten? Ook politici hebben hun driften en verlangens. Lees kranten en tijdschriften en zoek voorbeelden. Heeft de media hier aandacht voor? Waarom wel/niet? Wat vind je hier van? Zijn er boeken over geschreven?

Het is niet genoeg om het alleen te beschrijven. Probeer dingen te verklaren. Gebruik hiervoor theorieën en inzichten uit de sociologie, filosofie, psychologie en geschiedenis. Onze normen en waarden, politiek, economie, sociale verhoudingen, ontspanning ... alles is met elkaar verbonden en heeft invloed op of wordt beïnvloed door dromen en het onderbewuste. Zoek uit hoe onze maatschappij in elkaar zit.

S. Freud had een uitgesproken idee over de rol van dromen en het onderbewuste in onze samenleving. (gedragswetenschappen, Nederlands en geschiedenis ) Op deze pagina vind je zijn boek 'The Interpretation of Dreams'. Zijn jullie het eens met zijn theorie? Waarom wel/ niet? In dit artikel in Harvard Magazine staat een interessante en kritische kijk op de ideeën van Freud.

Carl Jung, Erikson, Jacques Lacan... waren volgelingen van Freud. Wat waren hun ideeën? Ook de Franse filosoof Georges Bataille heeft interessante boeken geschreven over Freud en de link tussen geweld, kunst, erotiek, dood en geluk.

Kijk naar de lezing van Alain de Botton op TED. Hij wijst op het belang dat we (onbewust) hechten aan status en succes. Wat bedoelt hij wanneer hij zegt dat we streven naar een meritocratie? Wat zijn de gevolgen daarvan en wat voor effect heeft dit op ons onderbewuste en onze dromen? Hoe komt het dat er in onze westerse maatschappij meer mensen zelfmoord plegen dan in andere culturen?

Lees 'Darwin en de consument. Seks, status en het brein.' van evolutionaire psycholoog Geoffrey Miller. In dit boek laat hij zien hoe ons consumptiegedrag nog steeds gestuurd wordt door biologische mechanismen. Waarom kopen mensen merkkleding, Hummers en macrobiotisch voedsel uit de natuurwinkel? Onbewust wordt onze consumptiemaatschappij nog steeds gestuurd door biologische wetten (zie evolutietheorie van Charles Darwin)

Johan Braeckman is professor wijsbegeerte en moraalwetenschap aan de universiteit van Gent. Bekijk zijn website. Hij is o.a. bezig met de darwinistische oorsprong van onze moraal. (zie lezing over Darwin in de Monty)

De Leuvense filosoof Filip Buekens heeft veel kritiek op de ideeën van S. Freud en het bestaan van het onderbewuste. Lees de artikels op zijn blog. Ben je het met hem eens? Waarom wel/niet?

Robert Williams, Thumpert the Fascist Cotton-tail

Heb aandacht voor subculturen in een samenleving.(Tecktoniks, Gothics, Emo's...) Zeggen deze iets over het onderbewuste? Bieden deze subgroepen meer vrijheid en is het een soort losbreken uit de structuren van onze samenleving? Alhoewel... elke subcultuur heeft ook weer haar eigen regels. Had Freud een verklaring voor subculturen? Bedenk er zelf één.

'Sons of Anarchy' is een Amerikaanse televisieserie over een bende 'Hells Angels'.  De wereld van deze motorrijders wordt met veel oog voor detail (kleding, feesten, rol van vrouwen, alcohol en drugs...) in kaart gebracht. Het lijken wel middeleeuwse ridders met eigen sociale codes. Wat doen mensen wanneer het beschavend laagje van de maatschappij wegvalt? Tegelijkertijd zie je dat ze er toch regels op nahouden (rechtvaardigheid, eer, broederschap...) Waar komen die vandaan? Wat zegt dit over de menselijke natuur?

Hoe wordt er in onze samenleving omgegaan met dromen en het onderbewuste? Hebben we er veel of weinig aandacht voor? Kan je dat verklaren? Onze samenleving lijkt tot rust gekomen. Jongeren vandaag zijn braaf en behoudsgezind. Lees het artikel in Elsevier: 'De tijd dat jongere links waren is voorbij.' (of is dit maar een gevoel?) Komt dit omdat samenleving steeds vrijer en losser geworden is en er dus minder frustratie is? Alhoewel... het aantal psychologische problemen neemt toe. Zijn er vandaag nog plaatsen als 'Coney Island'? Café d'anvers? Het lijkt wel of onze samenleving steeds rationeler geworden is en dat daardoor verlangens en dromen meer dan ooit onderdrukt worden. Is er volgens jullie een juist evenwicht?

Naast het theoretische opzoekingswerk is het interessant om jullie onderzoek ook een praktische kant te geven. Wat leren je eigen dromen (droomboekje) je over de samenleving? Ga zoveel mogelijk praten met mensen, familie, vrienden, iemand in marketing (stel de vraag wat reclame en consumptie ons leert over het onderbewuste) of iemand die actief is in de politiek of een journalist. Heb de noodzakelijke filosofische discussies. Probeer contact op te nemen met Filip Beukens, professor filosofie in Leuven.

Doe de nodige filosofische experimenten met de psychonaut (= isolatietank).  Dompel je onder en filosofeer over de bovenstaande vragen. Wat kom je over onze samenleving te weten na een paar uur afgesloten te zijn van de wereld?

Je schrijft een verslag van je bevindingen en denkt na over je bijdrage aan de droomavond. Probeer het publiek zoveel mogelijk bij je thema te betrekken. Laat mensen zelf filosoferen en hun eigen onderbewuste ontdekken. Confronteer ze met vragen over de invloed van het onderbewuste op hun leven.