ئێش وبێژ
جۆرێت ئێشان ل دەڤەرا مانگێشێ
ئەڤە ناڤێت ئێش ودەردێت هەڤبەش دناڤبەرا زمانێ کوردی وزمانێ فەلانی(سریانی) و(عەرەبی) دگەل وهەڤواتان وسالوخەت وئەگەر وبەرژەنگێت وان ل سەر مروڤی. من یا گوهارتی ژ زمانێ عەربی ژگوتارا (وەردە ئسحاقی) ل سەر ڤان ئێشان ئەوێت پەیدابوین ل مانگێشێ سەر ئاخا کوردستانێ ل دەڤەرا بادینان. زۆربەی ناڤێت وان ئێش ودەردان دنێزیکن ژلایێ زمانی ڤە دگەل زمانێ مەیێ کوردی وهەر وەسا هندەک دگەل یێت عەرەبی ژی ومن چەند زێدەهێ وچەند خار ولەنگی یێت راست ودرستکرین.
(کوردی) (سریانی) (عەرەبی)
ئاڤارەش: مايي كومي: الماء الأسود: کو بدرستی دبێژنێ ئاڤا شین. دکەڤتە دناڤ چاڤی کو ناهێلیت ب درستی ئاڤێ بەژالەکەت دناڤ بەینا قەرەنیێدا وشیشا چاڤی.
ئاڤاسپی: مايي خواري: الماء الأبيض: ئەڤ ئێشە چاڤا دگریت، چاڤ تاری دبن کو دکەڤتە شیشا چاڤی و ئەو پەردا ل رەخ ودۆرا. دەرمانێ ئێکەمین ئەوە نەشتەری یە.
ئێشا زراڤ: مَرا دسل: مرض السل: ئەڤ ئێشە سیهێ دگریت دبیت ب گەهتە کولچیزکا وهەستیکا ومەژی. ئەڤە ئێشەکا پیسە چارەسەریا وی یا کێمە.
ئێشا شەکرێ: مَرا دشيكر: مرض السكر: ئەڤ ئێشە یا بەردەوامە دگەل ژیانا خودانێ ڤێ ئێشێ، کو ئەو کەس نەچاردبیت بو زەبتکرنا قاسێ شەکرێ دناڤ خوینێدا چنکی شێلاڤ نەشێت هورمونێت ئەنسولینێ بدەت ئەوا شەکرێ دسوژیت دناڤ خوینێدا.
ئەلەمک: أريا لصيرا: مقبوض عليه من القمر: ئەڤە بارا پتر بچیکا دگریت. وەکی تەبێ یە، بچیک نەهەی هادبیت، روی لێ زەردبیت ژبەر وێ تایا دژوار.
بیهنژین: تباثا:العطس: چێدبیت ژئەگەرێ سەرمایێ دەما با دەردکەڤیت ژدەڤی وژدفنا دەملدەست وئەڤ کارێ گیان دکەت مروڤی قورتال دکەت ژوان تشتێت ئاریانێ دگەهینتە دفنێ.
بەرچون: بەرهاڤێتن: طراحا : أسقاط: إجهاض: بەرچونا بچیکی، زاروکچون، وبو ڤێ رەوشی گەلەک ئەگەرێت دهەین. هندەک ب ئێشاڤە دگرێداینە وهندەک ژبەر درب وکەتنا سەر زکی یە و دبیت ژبەر هندەک سەدەمێت دی بن.
پیری: پیراتی: سيبوثا: الشيخوخة: ئێشا دانگ عومری یە، داکەتیێ یە، ونەچاریێ یە.
پەرسیڤ: شوبانا: منشول: أنفلونزا: ئەڤە دژوارترین ئێشا ڤایروسی یە یا بەر بەلاڤ کو پەیدا دبیت ژسەرمایێ کو دبیتە گرک دناڤ لەش وگیانیدا، نەخاسمە ل ددانا دەمێ زڤستانێ وئەڤ پەژیکە یا ڤەگرە ژئەگەرێ بای ئەوێ دهێتە هەلکێشان ژمروڤێ نەخوش.
پەژیک: شيشقا : وباء : فايروس: ئەڤ دەردە پەیدادبیت ل گوندەکی یان دەڤەرکێ.
تا: شاثا: الحُمى: بەرژەنگا ڤێ ئێشێ پلا گەرماتیێ زۆر بلندبیت کو دبۆریت ژئەوا سروشتی.
تاگەرم: شاثاخمتا: الحمى: سالوقدانێت ڤێ بەژیکێ ئەڤەنە کو پلا گەرمێ بلندبیت، دهێتەخار و کێمکرن ب دانانا چەند پاتێت سار وتەرکری ل سەر جهێت تایبەت وەک سەر وجینکان.
تیفو: تيفو: التيفوئيد: ئێشەکا ڤایروسی یە، مەزنا دگریت پتر ژبچیکا، سەدەمێت وێ ئاڤ وخوارنە. ئەڤە دگەهنە رویڤیکا وڤەددەتە تەحالێ ئانکو شێلاڤێ وجەرگی ودناڤ خوینێدا، ژەهراتی داترێژیت.
حەمەربون: تێرخارن: محُمرا: التخمة: ئەگەر تێربون گەهشتە وێ پلێ کو خودان نەشێت زێدەتر دابلعینیت، ل وی دەمی دڤێت راوستیێت ونەهێلیت ب گەهیتە رێزا حەفەدەڤێ.
حەویجەیێ: کەتنا حەویجان: شكياثا مبيلي: دوالي الخصية: حەویجە دئاریێن ب دژواری و گەلەک مازن دبن پێش چاڤ دبن جلکاڤە. ئەڤە پێدڤیێ نەشترێ یە ئەگەرنە دێ بیتە ئەگەرێ خرشێ ئانکو نە شیت بچیکا چێکەت.
خلیان: خلِئا: الخلع، أصابة الرجل أو اليد بالألتواء: هندەک گەهووەرسەل ژچهێ خو یێ درست دچن وئەڤە پێدڤیێ چارەسەری یە. پێدڤی یە جەبارەکێ شارەزا ب ڤێ چەندێ رابیت.
خوریک: شَلقو: مرض الجدري: ئەڤ ئێشە یا ڤەگرە ژڤایروسی چێدبیت. چەرم کەڤشکی دبیت وەک پەقیژکا وپشتی چێبونێ جهێت پنیا لێ دمینیت کو دبنە نیشانێت کرێتبونێ، وئەڤ ئێشە زۆرا کێم بوی ل جیهانێ.
خوڤەمیزی: تيانا خوثح : السلس البولي: میزتنا بێ حەمد. بارا پتر زاروکا دگریت ژبەر ئێشان یان رەوشێت دەرونی. بەلێ ل نک مازنا ئەڤە چێدبیت ژبەر ترسێ یان ئەگەرێت دەرونی.
خوین رێژتن ژمەژی: ضَمنا : نزيف في الدماغ : ئەڤە ژی جۆرەکێ جەلتێ یە. چێدبیت ل وی دەمی گاڤا خوین دراوستیت یان کێم بگەهیتە مەژی کو دبیتە ئەگەر بو نەگەهشتنا ئوکسجینێ بو وان جهان.
خەرفین: خريفا: مرض الخرف: الزهايمر: تێکچونا مەژی کو تشت دچن ژبیری چنکی شانێت مەژی پیجدبن وئەگەرێت ڤێ دەردی نەدیاربوینە، وئەڤ ئێشە پتر لێ دهێت هندی مروڤ پتر بەرف دانعەمریێ ڤە دچیت.
خەندەکوک: خنوقتا: مرض الخناق: ژوان ئێشێت زراڤ وئاسانە ئەگەرێ ڤایروسەکێ یە ژجهێ بلند ژدەستگایا بێهنێ ولویلیا بای وبارا پتر زاروکێت دەمێ چار سالیێ دگریت وکێم جاران وێڤە تر دچیت.
ددان ئێشان: شني كاكِح : وجع السن: مروڤ ب گەرماتیێ وساراتیێ دحەسیێت دناڤ ددانادا.
ددانکرمی: کرمی بونا ددانا: ددان کرمی: سبسا دكاكي: تسوس الأسنان: ددان درزن وکرمی دبن ئەڤە ژی پەیدا دبیت ژبەر نە شویشتنێ ونە چونا نک نوژداری.
رەشەڤین: دلرابین: مَدوري:التقيؤ: ئەڤێ چەند ئەگەرێت دهەین: پشتی دەرمان خارنێ ژهەمی رەنگان، تیشکێت شعائی، دەرمانێت ئێشا گران، یان ل دەف ژنکێت ب دوگیان یان ئەگەرێ ڤایروسێت ڤەگر.
سۆرک: زاطي: الحصبة: ئەگەرێ ڤایروسەکێ یە جوکێت بێهێنکرنێ دگریت، کوخک وچاڤ سۆردبن ودئاریێن وحەفک دسوژیت وپلا گەرماتیێ بلندبیت وپنیێت سۆردبن ب چەرمیڤە دیاردبن. .
سەرئێشان: مَرا دريشا: الصداع: کەس یێ بێ بار نینە ژڤێ ئێشێ، ژهەمی تەمەنا دگریت و گەلەک رەنگێت دهەین.
شل: سەقەت: شِلاّ: العرج: ئەڤ دەردە پەیدادبیت ژئەگەرێ کەتنەک یان شکەستنەکێ یان بڕینەکێ وەلێ دکەت خار ولەنگ ب رێڤە بچیت. هندە جارا گوپالی بکار دهینیت یان دارەکی دا بشێت ب چیتە رێکێ. .
شەلەلی: شبيلا: مشلول: ئەو کەسێ شەلەلی نەشێت وی پارچا لەشی ب لڤینیت وسەدەمیت ڤێ دەردی دزۆرن.
فتقویی: فتقە: فتقا: الفتق: ئەگەرێ ڤێ ئێشێ ئەوە دەما کەسەک خو بلند دهاڤیت یان ژکەتنەکا بلند یان هەلگرتنا بارەکێ گران. پەردا سەر زکی شەق دبیت وکون تێڤە دبن کو دبیتە دەلیڤە بو رویڤیک ژێ دەرکەڤن، جهێ مەترسیێ یە ئەگەر خەمخۆری ژی نەبیت، دبیت بیتە سەدەم بو گرتنا وان رویڤیکا.
فرک: فێرک: مخيلي فركا لخاصح : تشنج الظهر: ژئەگەرێ قەتکرنا چەند ماسول وگەها ئەوێت پێکگرێدای ب ستونا پشتێ ڤە.
قورباجە: دەنگ کەتن: قربا جوخ: أختفاء الصوت: ئەڤە ژئەگەرا کوخکا دژوار چێدبیت چنکی ریشالێت دەنگی کارێت خو ب درستی ناکەن کو ناهێلیت با وهەوا ب سەر گەوریێ ب کەڤیت.
قەبز: زکنەچون: كاسح ليلا بلاطا: الأمساك: القبض: گەند وگوی ب کوتەکی دچیت. ئەڤە ژی ئەگەرا حشکبونا وستویربونا وی پیساتیێ یە دناڤ عویر وریڤیکان کو دبیتە ئەگەر بو نەزکچونێ. دبەرێ دا نساخ حوقنەدکر بەلێ نوکە ب دەرمانا دهێتە چارەسەرکرن.
کوخک: کوخین: شؤلا: الكحة أو السعال: ئەڤە چێدبیت دەمل دەست ژبەر گڤاشتنا پەراسیێت سێنگی کو دبیتە ئەگەر بو دەرئێخستنا بای ب رەنگەکێ بلەز دەرڤەی سیهێ.
کوسە: لوچبون: كوسا: الأمرد: کورە جحێل دمینیت بێ پیرت بێ ریهو سمبێل.
کۆرە: کوراتی: كورا: أعمى: روناهیا چاڤا نامینیت ژبەر گەلەک ئەگەران.
کەتنا نافکێ: شرثا مبلتا: سقوط السرة: ئەڤە پەیدادبیت ل دەف مازن وبچیکان، بەس بارا پتر ل نک زارۆکێت هویر ئەوێت ژنوی دبن ژیێ حەفتەکێ حەتا دووان. خیزان زۆر ب خەم دکەڤیت بەس ئەڤە تشتەکێ سروشتی یە.
کەتنا هەستیکا: بَقراثا مبيلي: ألتهاب اللوزتين: بلند کرنا هەر دو چەقچەقکا ب دەستی یان ب داهێلانا تبلا وشداندنا وان ب موکمی حەتا دەردبیت یان پاریەکێ نانێ حشک ب کوتەکێ بخوت.
کەچەلی: كَجَلا: الصلع: ئەڤە ئێشە دەردەکێ خێزانی یە ئانکو جنەتیکی یە ئانکو نفشی یە، چێدبیت ژکێم خارنێ یان بەرێکڤەچونا دەرونی یان هورمونی.
کەڕ: کەراتی: كّرّا: الطرش: ئەڤە گوهگرانی یە ودبیت بهیستن نەمینیت ب ئێک جار. ئەڤە دبیت ئەگەرا دریانا تەڤنێ گوهی یان بەر دەنگێ کارخانا ودبیت ژبەر پیریاتیێ بیت.
کەرخین: كُرهانة: الأعياء: ئێشەکە لەشی ومەژی دگریت کو دبیتە ئەگەر بو ئینانا چەند ئازارێت دژوار ودبیتە سەدەم کو گەلەک دەسگاهـ کارێ خو بدرستی بکەن ژبەر وێ کەرەخینێ.
گوریاتی: گوریبون: كِروانا: الجرب: ئەڤ جۆرە ئێشە چەرمی دگریت ویا ڤەگرە ژئەگەرا سپیهەکا زۆرا بچیک دچیتە دناڤ چەرمیدا دا هێکێت خۆ لێ بکەت ووەلێدکەت کو ببن پرسک پاشی دبنە شەق وپەقێت تاری دبن چەرمی ڤە.
گێژی: گێژاتی:كيشانا: الدوخة: کێم خوینی یان فشارا بلند وچەند سەدەمێت دی دبنە ئەگەرێت ڤێ گێژاتیێ. دەما ژبلندیێ سەحدکەنە ژۆرداهیێ یان ژبەر وەستیانێ یان برسێ یان کێم خەوێ.
میزەوەقی: حشکەمیزی: مصومرا:عسرالبول: ئەڤە پەیدادبیت ژبەر ئاریانا جوجوکێت میزی ومیزدانکێ.
چەند ئازارێت لەشی
سالوقدانێت چەند پارچێت لەشێ مروڤی ئەوێت تویشێ وبەرئازارێت دەرد وئێشان دبیت
حەوێلە: چاڤویر: چاڤشاش : الازور:من يوجد بعينيه حول
چاڤ هویر: چاڤ کورەمشک : الاخفش :صغير العينين
چاڤبلوق: چاڤزلوق: الجاحظ : من كانت عيناه بارزتين
شەڤکویر: الاعشى : كليل البصر بعد الغروب
بێددان : الدريد : من ليس في فمه اسنان
لێڤشەق : کۆڕو: الاشرم:من بشفتيه السفلى شق
زکدەرفەن : الاكتم : عظيم البطن
گوهبری : الاصلم : مقطوع الاذن
گوهشۆر: الاخطل :مسترخي الاذنين
دفنبری : الاجدع: مقطوع الانف
ستوناڤل : ستوکورت : الاوقص: قصير العنق
دەستبری : الاكتع :مقطوع اليد
سەقەت : قوپ : پێبری : الابتر:مقطوع الساق او القدم
لەنگ : قوپ :الاحتف: الاعرج
چەپ : الاعسر:من يعتمد على اطرافه اليسرى
کوسە: الامرد: الذي لا ينمو شعر شاربه او عنقه
ملپەحن : الاشعب:عريض المنكبين
بەژنکورتک : الخطيئة : قصير القامة
دەنگبول : الجلجال:شديد الصوت
نیشانکری : الاشيم :من بجلده شامة
دەڤ بێهنەوی : الابخر :من يخرج من فمه رائحة
کەچەل : الأقرع: داء يصيب شعر وجلد الرأس