دەردێت لەشی

ناڤێت چەند دەرد وئێشا:

   خلت: نساخیا گشت

  پەژیک: نساخیا دەم دەم دهێت

  خلێلە: ژانەگەهە: هەستی ئێشانە پشتی رێڤەچون ووەستیانێ

  سست وپستی: گەهئێشان: پلخاتیا هەستیکا 

 ئەلەمک: ژانە تایە لەشی خرێ دگرێت

 زوعا: رەشیانەڤە : یا ب ئێس وژانە، پشتی هنگی زک چون ودلرابینە

 قۆرمکی: بزاڤ ولڤین دچیت ژهندەک پارچێت لەشی

 دەڤخاری: روی خاردبیت ونەشێت چاڤەکێ خو ب نقینیت

 خەدری: پارچەک ژلەشی دهێتە گڤاشتن وبناڤ ئێکڤە دچیت

 دەردێ فیلی: تبل یان پێ بوەرمیت وپڤببیت

  دەوالی: گەهو رەهێت ستویر وبادای دلنگ ولاقادا

  دەردێ سیهێ: فرک: ژان وکولا دسیهێدا تەنگە نەفەسیێ پەیدادکەت

  ئاڤسنگ: ئێشا دبن پەراسیا ژبەر تا وکوخکێ 

  تەپ : کەتن ولەرزین ولێکبادان ونە‌هشبون

 پورگەئاڤک: زکپڤبین ژئاڤێ بێ نساخ بتێنیاتیێ بحەسیێت

  خوریک: ئێشەکە رزینێ بو پارچیت لەشی پەیدادکەت ودچەمینیت وسەری دوەرینیت

  زڤێرک: گێژەلانکا دگەل چاڤ تاریبونێ وکەڤتنێ

  ئێشا زراڤ : ئەڤ ئێشە گیانێ مروڤی ل کێمێ دەت پشتی کوخک ونساخیا دژوار

 قولنج : با دزکیدا دهێتە گرتن ونا دەرکەڤێت ژسۆریچکێ

 زەرک : چاڤ زەردبن دگەل رەنگی چنکی سەفرا دکەڤتە دناڤ خوینێدا

  بەرک: بەرێت رەقن چێدبن دناڤ گولچیزک ومیزدانکێدا ژبەر گەلەل سەمەدا

 چرمیسک: میزتنا مشە ئو یا بدیف ئێکڤە بەس بێ سوتن وئێشانە

ئیسک وبهنژین وباوشک ئەو کارن کو دهێنە کرن بێ مروڤی، مە چ دەست دگەل ڤێ چەندێ نینە. کەس نە شێت ب راوستینیت، ئو ئەڤە د‌هێنە هەمی کەسا ونا کەڤنە دبن خانا چ ئێش ودەردێت مە ترسیێ. رەوشێت وان دپیروزن ئو دبێت قازانج ژوان پترتر بیت ژ خرابیێ.

                                                                        ENGLISH              ARABIC               KURDISH

What are hiccups?

Hiccups are caused by a sudden contraction of your diaphragm. The diaphragm is a muscle under your lungs that helps you breathe in. The top of your windpipe (your glottis) closes immediately after your diaphragm contracts which makes the typical 'hic' sound.

A hiccup is an automatic action of the body that you can't control (a reflex). However, unlike other reflexes, such as coughing and sneezing, hiccups do not seem to have any useful purpose.

Who gets hiccups?

Hiccups are very common. They affect women and men equally, although persistent hiccups occur much more commonly in men. They happen mainly in the evening.

ئیسک: ژئەگەرا بنک ڤەچونەکا بلەز دناڤ بەرا پەردا دکەڤتە بن سیهێ. ئەو پەردە ماسولەکە یا دبن سیهێڤە ئەوا هاریکار بو برنە ژورا هەناسێ. سەرێ قەلینێت بای دهێنە گرتن بلەز دەما پەردە تێک دچیت کو ڤی دەنگێ پەیدادکەت.

ئەڤ ئیسکە کارەکێ ئوتوماتیکی یە دگیاندا مروڤ نەشیت راگریت، ئەڤ کارە نە وەک کوخینێ یە یان بهنێشکی یە. چ مفایێت ب سود دئیسکێدا نینن.

ئیسک دهێنە کێ؟

ئیسک هەڤرە ژخرارا ، دهێتە ژن ومێرا بەلێ بارا پتر یا دیارە ل نک زەلاما، ئو بارا پتر دهێن ل دەمێ ئێڤاریا.

Sneezing:

Sneezing is your body’s way of removing irritants from your nose or throat. A sneeze is a powerful, involuntary expulsion of air. Sneezing often happens suddenly and without warning. While this symptom can be quite annoying, it’s not usually the result of any serious health problem.

What causes you to sneeze?

Part of your nose’s job is to clean the air you breathe, making sure it’s free of dirt and bacteria. In most cases, your nose traps this dirt and bacteria in mucus. Your stomach then digests the mucus, which neutralizes any potentially harmful invaders.

Sometimes, however, dirt and debris can enter your nose and irritate the sensitive mucous membranes inside your nose and throat. When these membranes become irritated, it causes you to sneeze.

بهنێشک 

بهنێشک ریەکە دگیانیدا بو پاقژکرنا پیساتیا ژدفنێ یان گەریێ. یا دژوارە، دەرچونا بایە یا بێ حەمدێ مروڤی یە. چێدبیت ب لەز و بێ مروڤ پی بحەسیێت. ئو ئەڤ نیشانا ڤێ پەژێکی زور جارا جهی ئاجزیێ یە. بەس نا بیتە جهێ چ نەخوشیەکا دژوار ب سەر ئاریش.

     چیە ئەگەربهنشکێ؟ 

ئێک ژکارێت دفنێ ئەوە پاقژکرنا وی بایە  یێ مروڤ دهەلکێشیت، دایێ بێ پیساتی بیت و بێ بەکتریا بیت. دفن زوربەی جارا نا هێلیت ئەو کلمیش دەربازببیت. عویر وی کلمیشێ دگەل چەند پیساتیا دی دحەلینیت ئو ناهێلیت چ تشتێت خراب زیانێ بگەهینتە مروڤی.  

هندە جارا، پیساتی دگەڵ هیر ومیرێت بیانی دچنە ناڤ دفنێ ئو دژواریێ دگەهینتە پستیکێت هەساسێت کلمیشی دناڤ دفنێدا وگەریا مروڤی. ئەو دەما دئاریێن، دبیتە ئەگەر بو بهنێشکێ.

A yawn is a reflex consisting of the simultaneous inhalation of air and the stretching of the eardrums, followed by an exhalation of breath. Yawning most often occurs in adults immediately before and after sleep, during tedious activities.

Why do we yawn? Nothing to do with boredom - we're just cooling our brains, say scientists.

A new study has suggested that the reason we yawn has nothing to do with tiredness or boredom, but actually works in order to cool down our brains and help us think a little clearer.

Like any computer the brain has an optimal working temperature and when it becomes too hot yawning helps cool it down, increasing both the heart rate and blood flow while delivering a big gulp of air to the head, cooling the blood in that area.

So why do we yawn when we’re tired? Well, both sleep deprivation and exhaustion are known to increase brain temperature, it helps to keep our brains operating at the right temperature.

باوشک:

کارەکە دهێتە کرن بێ مروڤی مەبەستا وێ ئەوە پرکرنا سیها ژبای هندی بشێت. دەما مروڤ وەدکەت کاچکێ دەڤی فرە دبیت، گەری مەزنتر لێ دهێت سێ جار جارەکا ژبەرێ. ئەڤە دکێشیت نیزیکی شەش حەفت خولەکەکا، دگەل ڤێ چەندی ماسولێت روی وسیرەت وستوی بناڤک ڤە دچن، چاڤ دهێنە گرتن، ئو دناڤ وێ بەینێدا زوربەی  کارێت هەستا دراوستن ل دیف درێژیا باوشکێ. ئەڤە دهێتە سنێلا بەری وپشتی نڤستنێ، یان پشتی دەمی وەستیانێ.

ژبەر چ باوشک دهێنە مروڤی؟

باوشک نە ئەگەرێ تیژ وتوندیێ یە یان دامانێ، ب ڤێ کاری ئەم مەژی ساردکەین، ئو هاریکارە دا ئەم هزرەکا رەوانتر بکەین، زانستڤان وەدبێژن. کو مەژی دەما گەرم دبیت ب ڤێ کاری هوین دکەت. پلا دلی دگەل دەرچونا خوینێ بلند بیت ل وی دەمی کو بتر بایێ ئوکسجینێ دگەهینتە سەری. وەلێ دکەت مەژی کار بکەت بدرستی.

گیانی مروڤی

  گیانی مروڤی یێ پێک هاتیە ژدەستگایێت زندی ژشان وکوشکا، تەڤن وئورگانا یا کو هەمێ پێگڤە کاردکەن دا مروڤەکێ زندی چێکەن.

لێگدانا قەرقودێت سەرەکی

   ژدەرڤە، گیانێ مروڤی دهێتە دابەشکرن ژ چەندێت سەرەکی: ژورێت سەری ژمەژی ئەوێ گیانی دگریت. ستو دگەل قەد وستوینا پشتێ ئو دگەل چەند دەستگایا گرنگ ئەوێت دهێلێن گیان بمینیت زندی وساخلەم.  دەست وپێ ( زەند وبازبەند ولنگ ) کو هاریکاریا گیانی دکەن ب لڤن ئو بهێن وبچن وکارکەن دناڤ جیهانێدا.

هەستێت مروڤی:

گیانێ مروڤی پێنج هەستێت هەین کو کاردکەن بو گەهاندنا پێزانینا ژدەرڤە بو مەژی. ئەڤەنە ئەو هەست: بێناهی ( چاڤ بو دیتنێ ) ، بهیستن ( گوهە بو گوهلێ بونێ ) ، بهن ( دفنە بو بهێنکرنێ ) ، تام ( ئەزمان بو تامکرنێ ) ئو پیست ( یان چەرم بو دەست لێدانێ وگرتنێ.)

دەستگایێت پارچیت گیانی:

  گیانێ مروڤی یێ پێک هاتیە ژ چەند دەستگایێت ئورگانی. هەر ئێک ژوان یێ لێگدایە ژ ئورگانا دگەل چەند پێک هاتیێت بەدەنی کو پێگڤە کار دکەن دا بچهبینن تشتەکێ تایبەت. زوربەی زانستا گێانێ مروڤی یێ دابەشکریە یانزدە دەستگایان.

١- دەستگایێ قەرقودەی: یێ پێکهاتیە ژ هەستیکا، گەه وەرسەل ئو بلیلکا. ئەڤە هەمی پێگڤە گیانی رادگرن ئو دپارێزن هەمی ئورگانێت دی.

٢- دەستگایێ زەبلەکێت مروڤێ:

ئەڤە دگەل دەستگایێ قەرقودەی پێگڤە کاردکەن. ئەو باقێت ناڤ زەبلەکادا پێگڤە ئالیکارن بو گیانی دا رێ بکەت وبەشداریێ بکەت دگەل جیهانێ.

٣- دەستگایێ خوین زڤرینێ: ئەڤ دەستگایە هاریکارە بو گەهاندنا تشتێت خوارنی ل دور گیانی. یێ پێکهاتی یە ژ دلی، خوینی ومویدەمارا.

٤- دەستگایێ دەهاندنێ: ئەڤە هاریکارە بو گوهورینا خارنێ بو زادەکی ب زاخ سەرهەمی گیانی. هندەک ژڤان ئەڤەنە: عویر، رویڤیکێت زراڤ وستویر وجەرگ وشێلاڤ.

٥- دەستگایێ رەهدەمارا: ئەڤە هاریکارە بو گیانی دا بشێت راگەهاندنێ وبهێلیت مەژی کارێ خو بکەت دسەر هەمی کار وئیشا. ژوان: مەژیێە، بنکیت مەژی ئو تورا دەمارا.

٦- دەستگایێ پشویێ: ئەڤە ئوکسجینی دبەتە گیانی ژ سیهو لولیکا. ئو هەر وەسا دەردئێخیت ژ گیانی کاربون دیائوکسیدێ.

٧- دەستگایێ هلهلانوکێت مت: ئەڤە هورمونا چێدکەت، دا هاریکاریا  درستکرنا چەند دەسگایێت دی دناڤ گیانی دا. ژوان شێلاڤە، هێلهێلانوکا ئەدرینالین ئو چەند هلهلانوکێت دی.

٨- دەستگایێ میزدانێ: ئەڤە گولچیسکا ب کاردهینیت دا دێرینیت خوینێ ئو بو نەهیلانا بەرمایا دناڤ میزێدا. ژوان ئەڤەنە :  گولچیسک ومیزدانک وچوکا میزێ.

٩- دەستگایێت پارازتنی ئولمفاوی: ئەڤە هەردو پێگڤە کاردکن بو دنەهیلانا دەرد وئێشا دا تویشێ گیانی بن.

١٠-  دەستگای ڤەژەنینێ وبونێ: دپێک هاتینە ژ ئورگانێت ژنسی یێت شیانێ دەنە مروڤا بو ئینانا زاروکا. یێت ژن ومێرا دڤاڤێر وجێوازن ژ ئێک ودو.

١١- دەستگای کەڤلوک: ئەڤە هاریکارا بو پارستنا گیانی ژ ئاریشێت ژدەرڤە د ناڤ جیهانێدا. ژوان: چەرم وپیرت و نینوکن.

شان وکوشک وتەڤن وئورگان: وەکی هەمی ئورگانێت زندی، گیانێ مروڤی یێ لیکدایە ژڤان شانا. ئەو گەلەک جورن دناڤ گیانی. ئەڤە هەمی پێگڤە کاردکەن دا تشتەکی ب جهبینن، ژبەر هندێ ئەڤ تەڤنە وی کاری دکەت.  چار جورێت دهەین: زەبلەکی، وەرسەلی، هوسین ورەهدەماری.

ئورگانێت دی: ئەو دسەر بەخونە ژ پارچیت دی دگیانیدا. ئەو هندەک کارێت تایبەت پێ رادبن. ئەو ژی د لێکداینە ژ تەڤنا. وەک: یێت چاڤی ودلی و سیهو جەرگ وزکی.

هندەک راستی سەر گیانێ مروڤی:

گیانێ مروڤی یێ پێک هاتی یە ژ نیزیکێ ٣٧ ترلیون شانا.

قوتانا دلێ مروڤی یێ ناڤنجی نیزیکێ ٠٠٠ ،١٠٠جارا دروژێدا

هەکە چەپ وچیریا دناڤ مەژیدا مروڤ پەحنکەت دبتە گەوریا بالیفکەکێ

نینوکێت دەستا زیتردهێن ژیێت پیا. چێدبن ژ پروتینەکی دبێژنی کاراتین

نیزیکێ ٦٠ ژسەدێ ژگیانێ مروڤی ئاڤە

مەژی هەستێ ب ئێش وژانێ ناکەت

 روڤیکێت زراڤ مەزنترین ئورگانن دناڤ لەشێ ژناڤدا

ترشاتیا دناڤ عویریدا یا بهێزە کو دشێت هندەک موعدەنا ب حەلینیت

پارچا سیها چەپێ ١٠ ژسەدێ بچیکترە ژیا راستێ. دا دەلیڤێ ب دەتە کارێ دلی

مروڤ یێ بوی ئو ٢٧٠ هەستیک دناڤ لەشیدا هەبون، هندەک ژوان نامینن حەتا دەمێ سنێلیی کو بەس ٢٠٦ دمینن دەما گەنجی ب دویماهیێ دهێت.

 The five senses    هەر پێنج رەوشت

Sight and the Eye

                 Sight is one of the five senses that help us to get information about what is going on in the world around us. We see through our eyes, which are organs that take in light and images and turn them into electrical impulses that our brain can understand.  

چاڤ ودیتن:

       بێناهی ئێکە ژ هەر پێنج هەستێت دگیانێ مروڤی دا. ئەڤ هەستە یا هاریکارا بو کومکرنا پێنیاسینا ئەوێت دچێدبن ل رەخ ودورێت مە دڤێ جیهانێدا. ئەم دینین ب چاڤا، ئەڤ ئورگانە روناهیێ ووێنا وەردگریت ئو دگوهێریتە لڤینەکا برسکی یا مەژیێ مە تێدگەهیت. 

How do we see?

When we see something, what we are seeing is actually reflected light. Light rays bounce off of objects and into our eyes.

ئەم چەوا دبینن؟ دەما ئەم تشتەکی دبینن، ئەو دیتن ب راستی ڤەدانا روناهیێ یە. تیروژکێت روناهیێ دڤەزڤرن ژتشتا ئو دهێنە ناڤ چاڤی.

Hearing and the Ear

Hearing is how we perceive sound. It's how our ears take sound waves and turn them into something our brain can understand.  

گوهو بهیستن:

بهیستن ئەوە کا مروڤ جەوا گوه ل دەنگا دبیت. کا چەوا گوهێت مە دکارن پێلێت دەنگی ب گوهێرتە وی تشتی کو مەژیێ مە تێ بگەهیت.

 Why two ears?

Having two ears helps you to determine the direction of sound. Your brain is smart enough to figure out that if sound hits one ear just before the other and is slightly louder then that's the direction the sound came from. Having an ear on each side of our head also helps us to hear better.

ژبەر چ دو گوهن؟ ئەڤ دو گوهە ئالیکارن بو زانینا شوپا دەنگی. مەژیێ مە زورێ تێگەهشتی یە کو دیارکەت کا دەنگ ف کیژ گوهی کەت بەری یێ دی، یان کیژ ژوان دژوارترە ژ یێ دی. هەر وەسا ئەڤ هەر بدو گوهە ل هەر دو ئالێت سەری دهاری کارن بوبهیستنەکا باش.

Smelling and tasting are two of the five senses. They often work together, so we'll talk about both here.  

بهنکرن وتامکرن:

بهنکرن وتامکرن دو هەستێن ژ پێنج هەستا.  هەر دو پێگڤە کاردکەن، ژبەر ڤێ چەندی دێ ل سەر نڤیسم پێگڤە.

Smelling and the Nose 

We use our nose to smell things. At the top of the inside of our nose are millions of tiny little hairs called cilia. These hairs are connected to smell sensors which send signals to our brain about smell via the olfactory nerve. We smell things when they emit small molecules that float in the air and end up in our nose. We can't see these tiny molecules, but they are there. The reason we sniff is to get more of those molecules up into the top of our nose to where they can attach to the special sensors and determine the smell.

Smelling helps us in many ways. It first makes our food taste better. We can't really taste that many flavors, but with the help of smell we can "taste" thousands of different things. Also, smell helps to warn us from bad things like rotten food or smoke from fire.  

       دفن وبهنکرن: ئەم دفنا خو ب کاردئینن بو بهنکرنا تشتا. ل سەرێ دفنا مە ژناڤ دا یێ دهەین نیزیکێ مەلیون مویا دبێژنێ مژیلانک. ئەڤ مویە یێت گرێداینە پێحەسوکێت بهنێ کو دشێن نیشاندانا فرێکەتە مەژی درێکا رەهێت بهنێ. بهن دهێتە مروڤی دەما هندەک زەرەتێت بچیک دفرن دناڤ بایدا ئو دگەهنە دفنێ. ئەم وان نابینن، بەلێ یێ ل وێرێ نە. ئەم بهنا خو دهینن دا پتر بێنە ناڤ دفنا مەدا ئو ئەڤ کارە بەر دەوام دبیت هەر گاڤ. بهنکرن هاریکاریا مە دکەت دگەلەک رێکادا. ئێک وەل زادێ مە دکەت کو ب تامتربیت ئو زور بهن خوشیا ئەم پێ بزانن. ئو هەر وەسا مە پێ ئاگەهدارکەت دا خو ب دەینە پاش تشتێت پیس ئەوێت رزی وکیفکویێ یان ژ دکێل وتامادیێ وئاگرا.

Tasting and the Tongue

We use our tongue to taste things. The tongue uses taste buds or sensor cells to determine the type of food and send taste signals back to our brains. The tongue can taste four different flavors: bitter, sour, salty, and (maybe best of all) sweet. It was once thought that each of these tastes came from a different spot on the tongue: sweet from the tip, salty from the sides, sour from the back sides, and bitter from the back. Now scientists say that flavors can be tasted from most any part of the tongue.

ئەزمان وتامکرن:

ئەم ئەزمانێ خو ب کاردهینن بو تامکرنا تشتا. ئەزمان بشکوژکێت تامکرنێ ب کاردهینیت بو زانینا رەنگێت خارنێ ئو فرێکرنا وان نیشانا بو مەژی ئو د ڤەگێرینتە ڤە. ئەزمان دشێت چار بهن خوشیا دچێواز ژێک ڤاڤێرکەت.: تەعلاتی، ترشاتی، سویری وژ هەمیا خوشتر شریناهی. دبەرێدا دگوتن کو ئەڤە ییت دهاتن ژ جهەکێ تایبەت بو هەر ئێک ژوان. شرینی ژ سەرێ تیژ، سویر ژرەخا،ترش ژ  رەخێت پشتێ، ئو تەعلاتی ژپشتێ. بەلێ نوکە زانست دبێژن ئەڤە هەمی دهێنە تامکرن ژ خر پارچیت ئەز

Using Smell and Taste Together

As we discussed above, we can taste four distinct flavors. We can also smell over 10,000 smells. When we eat something, the flavor comes from a combination of taste and smell. Sometimes touch or pain can affect the taste as well due to the texture of the food or the hotness of spicy food. 

کارهینانا بهن وتامکرنێ پێگڤە:

وەکی مە رونکری ل ژوری، ئەم دشێین جار رەنگێت بهن خوشیا تامکەین. ئو ئەم دکارین بهنا دەههزار بهنا وەرگرین. دەما ئەم تشتەکی دخوین تام خوشی وبهن خوشی دهێن ژ هەر دو رەخا ڤە ژ تامکرنێ وبهنکرنێ. دنەخوشیا دا ئەڤە پتر دیار دبیت ژبەر دژواریا هندەک خارن وزادا.

The Skin    What is it?  The sense of touching 

We all have skin. It covers our entire body and keeps the good stuff in and the bad stuff out. But what exactly is skin? The skin is an organ. Just like the heart or the brain. It's an important organ that performs many functions to enable us to live. 

The skin is part of an important organ system. It  consists of the skin, hair, nails, and exocrine glands. 

Functions of the skin

The skin is multipurpose, meaning it has a lot of functions. It's our first line of protection against the outside environment, it houses one of our five senses, it absorbs sunlight for vitamin D and heat, and regulates our internal temperature.

چەرم: ئەو چییە؟

 مە هەمیا چەرمێ هەی. یێ دیارە ل سەر هەمی گیانێ مروڤی، تشتێت باش دهینتە ژور ئو یێ پیس د بەتە دەر. بەلێ چەرم چییە؟  پیستێ مروڤی  ئورگانەکە لەشی یە. هەر وەکی دلی یان مەژی. زورێ گرنگە چنگی ب گەلەک کارا رادبیت دا ئەم بژین. ئەڤ چەرمە پارچەکە ژدەست گایێت دی. یێ لێکدایە ژ پیستی، مویا، نینوکا ئو هلهلانوکا. 

  ڤێ ئورگانێ زور سودێت  ورامان دهەین. ئێک ژوان مروڤی دپارێزیت ژتارێتێت ژدەرڤە ل گەردونی. ئو ئێک ژهەر پینج هەستانە. ئو دمێژیت تیروژکێت روژێ  بو چیکرنا ڤیتامیا د ئو گەرمێ، هەر وەسا درەست کەت گەرماهیا ناڤ خویێ.

      چەرمێ مروڤی ژ هەمی پارچیت لەشی یێ بەر هەڤە وگریدایە ل گەردونێ دجیهانێدا. بگارهینانا ڤی هەستی بو مە دیاردکەت کا ئەو تشتێت ئەم دەست وبالەدکەینێ کا یێ: گەرمە یان سارە، زڤرە یان تیژە، قورسە یان حولی یە ئو یێ حشکە یان تەرە. دناڤ چەرمیدا زور پێحەسوکێت هەستی یێ دهەین. هەر ئێکی ژوان یێ جودایە ژ یێت دی. بلا مەژیێ مە گەلەک پەیاما وەردگریت، بەس گرنگیێ دەتە وان یێت پترتر بها وسود. ژبەر هندێ ئەم پێ ناحەسیێن شداندنا جلگ وبەرگا ل بەر مە ل هەمی دەما. ب هیزترین هەست دناڤ گیانێ مروڤێدا ئەون یێت دکەڤن سەر تبلێت دەست وپیا و دەڤ ولێڤا. 

  مەژی : الدماغ : brain

١- مەژ- مەژی - مێشک - مەژگ - مەغەز- الدماغ brain -

٢- موخ - مەژ- المخ- cerebrum

٣- هش - هوش - ئەقل- العقل - mind

      ئەڤ هەر سێ پەیڤە ( مەژی، موخ، هوش) دهێنە بکارهینان ب ئێک واتە ورامان دناڤ ئاخڤتن وگوتنادا بەلێ بدرستی دژێک جێواز وڤاڤێرن دبابەتێت زانینێ دا ب تایبەت نوژداری.

     هندی پەیڤا (هوش ئانکو ئەقل) پەیڤەکا واتادگارە ئانکو یا مانایێ مەبەست ژێ ئەوە شیان وکارینا هزرێ یە وفکرییە دوێدا زهن وبیر کاردکەن ئو ئەڤە مە جودادکەت ژگیانەوەران.

    بەلێ بەیڤا( مەژی- مێشک) ئانکو (الدماغ) ئەو پارچە یە یێ دکەڤتە دناڤ کلوخێدا رادبیت بکارێ جەماندن وکومکرنا پێزانینا وشروڤدکەت ئو هەر وەسا ئەندامێت لەشی زەبت وکونترول دکەت وبرێڤە دبەت، ئو کانیەکە بو ڤەژین وژێهاتنا پێزانینێت نوی ئو ئەڤە چەند بەشن: موخە، مێژەلوکە، بنوکا مەژی. ئەڤ پارچە ناڤەندە بو کونترولکرنا لەشی، بو وەرگرتنا پێزانینا ژهەمی بەشێت لەشی ژدەرڤە وژناڤدا: بلەز شروڤدکەت، فرێدکەت، رێک ئێخستنا لڤینا لەشی، عومبارکرنا پێزانینان، هاریکارە بو فێربونێ وبیرهاتنێ، کوتایێ ژێدەرە بو هزر وبیر وهوشان.

      ئو موخ یان مەژ: بەشەکە ژمێشکی ودوو پشکە ومەزترە ژهەروکێت دی، دگەل مێژەلوکێ وبنوکا مەژی دبیتە مەژی یان مێشک.

٥-٩-٢٠١٨ دهوک - ئەحمەد عەلی