Mậu dịch viên - một thời thét ra lửa

Mậu dịch viên - một thời thét ra lửa

VNExpress

Thấy người xếp hàng mua củi đông, một phó chủ tịch Tỉnh cậy thế đề nghị được mua trước để còn đi công tác, cô mậu dịch nhìn ông cười nhạt: "Không trưởng phó chi hết. Xếp hàng".

Thời bao cấp, tâm sức, trí lực của hàng triệu người phải dồn vào việc xếp hàng, chen lấn để mua lương thực, thực phẩm, đồ dùng thiết yếu. Khi gạo, dầu, mắm, muối... đều trông chờ vào tem phiếu thì mậu dịch viên - người cầm cân phân phối hàng hóa cho nhân dân - được coi là những người có quyền lực.

Nghề mơ ước

Bà Nguyễn Thị Ước (86 tuổi, quận Tây Hồ, Hà Nội) từng là mậu dịch viên kể lại, người làm nghề chủ yếu là con em trong ngành thương nghiệp. Học lớp sơ cấp mậu dịch hai năm, biết đầy đủ về thương phẩm, cân hàng, nhập kho đến cách phục vụ, họ mới được đứng bán. Tùy theo mặt hàng phân phối mà có mậu dịch viên lương thực, mậu dịch viên thực phẩm, mậu dịch viên bách hóa...

Cán bộ cao cấp, công chức nhà nước có tiêu chuẩn tem phiếu cao hơn người dân, được phục vụ ở cửa hàng trên phố Tông Đản, Nhà Thờ, Vân Hồ... Còn nhân dân thì mua hàng phân phối rải rác trong thành phố. "Mậu dịch viên phục vụ cán bộ thái độ thường nhẹ nhàng hơn những người làm việc ở cửa hàng dành cho nhân dân", bà Ước kể.

Nhắc đến thời tem phiếu, bà Phạm Thị Minh Tâm (62 tuổi, quận Hoàn Kiếm) từng làm việc ở cửa hàng lương thực 168 Lò Đúc bảo nghề mậu dịch viên dù "hot" nhưng không nhàn nhã như nhiều người tưởng. Ngày làm việc từ 6h sáng đến 12h trưa, xong quyết toán tiền hàng, cộng sổ sách đến 2h chiều họ mới được về.

Hôm nào gạo về cảng Phà Đen (cảng Hà Nội ngày nay), mậu dịch viên lại đi nhận gạo, bốc lên xe. Nếu thiếu công nhân, họ vừa kiểm hàng, vừa trông chừng trộm cắp. "Trộm thời ấy tài tình lắm, họ làm xiên nhôm chọc thủng bao, rút ruột hàng chục cân. Bao gạo đóng gói chuẩn một tạ về đến cửa hàng chỉ còn 70 kg", bà kể.

Các cửa hàng luôn trong tình trạng khan hiếm hàng hóa, người dân chầu chực cả ngày để được mua đầu tiên. Dân chen lấn, xô đẩy mướt mồ hôi nhưng đến lượt, cô mậu dịch buông một câu "Hết hàng" là tiu nghỉu ra về. Ai muốn mua hàng nhanh chỉ có cách quen biết cửa hàng trưởng hoặc mậu dịch viên. Nhà có con gái làm nghề này thì được nhờ vả nhiều.

Phó giáo sư Văn Như Cương kể, hồi mới chuyển từ Yết Kiêu (Hoàn Kiếm) về Yên Hòa (Cầu Giấy), nhà ông nuôi một đàn chó nhỏ. Bà hàng xóm thấy thích quá nài thầy bán cho một con. Ông giáo không bán mà tặng rồi cũng quên luôn việc này. Một hôm ông đang xếp hàng mua rau thì nghe tiếng chào, ngẩng lên mới thấy người phụ nữ ông tặng chú chó là mậu dịch viên bán rau.

Từ đó, mỗi chiều thầy Cương dừng xe trước cửa hàng mậu dịch là có một bó rau muống to mang về. Rau mậu dịch già hơn rau chợ, nhưng hớt lấy ngọn cũng được một bữa no cho cả nhà. "Ngày nào nhà mình cũng được ăn rau muống. Cả xóm ngạc nhiên lắm, hỏi lương ông bao nhiêu mà dám hôm nào cũng ăn rau muống?", ông kể.

Trong mắt nhiều người thời ấy, mậu dịch viên thường "rất ghê gớm", có quyền "thét ra lửa". Nhà văn Ngô Minh Khôi kể, ở Huế có ông Phó chủ tịch ngày chủ nhật ra cửa hàng chất đốt mua củi thay vợ. Thấy người xếp hàng đông, ông cậy thế đưa phiếu mua củi rồi bảo "Anh là Phó chủ tịch, bán cho anh trước để còn đi công tác". Cô mậu dịch ngẩng lên nhìn ông cười nhạt "Không trưởng phó chi hết, xếp hàng". Vậy là ông Phó chủ tịch lủi thủi ra xếp, đến gần trưa mới được nhận củi.

Ông Ngô Minh Khôi cũng có kỷ niệm xin giấy tờ mua hàng tiêu chuẩn 8 kg gạo và vải lúc vợ sinh con thứ hai. Mấy ngày chạy vạy khắp nơi, ông mới xin được giấy chứng sinh ở bệnh viện, giấy giới thiệu ở cơ quan vợ gửi cho Phòng lương thực thành phố để duyệt. Khi ông cầm giấy giới thiệu của cơ quan vợ ra cửa hàng lương thực Bến Ngự (đường Phan Bội Châu, TP Huế) để mua hàng, bà cửa hàng trưởng liếc tờ giấy ghi gửi Phòng lương thực thành phố Huế rồi bảo "Giấy không ghi gửi cửa hàng mà gửi Phòng lương thực. Lạc địa chỉ, không bán" và bắt về làm lại giấy tờ.

Tính ông nóng, lại ghét phải xin xỏ nên quát "Phòng là bố đẻ của cửa hàng, bà bắt bẻ vô lý thế, tôi đếch cần" rồi vò hết mớ giấy tờ ném vào mặt bà cửa hàng trưởng, bỏ về trước sự ngạc nhiên của nhiều người dân đang xếp hàng. "Về đến nhà, vợ biết chuyện chỉ khóc, bảo anh làm vậy thì con đói. Nghĩ lại, mình cũng tiếc đứt ruột 8 kg gạo nhưng không chịu nổi thái độ hách dịch đó", ông chia sẻ.